www.pedagoglar.uz
43-son 3–to’plam aprel 2023
Sahifa: 221
ELEMENTAR ZARRACHALAR
Samarqand viloyati Ixtisoslashtirilgan ta'lim muassasalari agentligi
tizimidagi Narpay tuman ixtisoslashtirilgan maktabi fizika fani o'qituvchisi
Nizomov Akmaljon Rabbim o'g'li
Annotatsiya: Ushbu maqolada nimalarning elementar zarracha deb ko’rilishi,
o’tmishda nimalar elementar
zarracha hisoblanganligi,
elementar zarrachada
tugʻilish va yoʻqolishning
mavjudligi, elementar zarracha elementar emasligi va
boshqalar haqida ma’lumot berib o’tilgan.
Kalit so’zlar: Elementar zarracha, lepton, kalibr, bozon, fundamental
zarracha, proton, neytron, fermion.
Elementar zarracha (boshqa nomlari:fundamental zarracha, elementar zarra)
parchalanishi mumkin boʻlmagan yoki parchalana olishi isbot etilmagan
zarrachadir. Standart modelda kvark, lepton va kalibr bozonlar elementar zarracha,
deb koʻriladi. Oʻtmishda adronlar (masalan, proton va neytron)
va hatto atomlar
elementar zarracha,
deb hisoblangan; biroq keyinchalik ularning kichikroq
zarrachalardan tashkil topgani ayon boʻldi. XX
asrda elementar zarrachalar
nazariyasiga kvant tushunchasi kiritildi; bu tushuncha elektromagnetizmda inqilob
yasab, kvant mexanikasi sohasi yaratilishiga sabab boʻldi. Dastlabki maʼnosiga
koʻra, Elementar zarracha materiya tuzilishining boshlangʻich boʻlinmas
elementlaridir. Elementar zarrachadan birinchi boʻlib manfiy elementar elektr
zaryadli elektron (ye~) kashf qilingan (J. Tomson, 1897). 1919-yilda E. Rezerford
(atom yadrosidan urib chiqarilayotgan zarralarni oʻrganishda) musbat zaryadli va
elektron massasiga qaraganda 1840-marta katta massali proton 0)ni kashf qildi.
Ingliz fizigi J. Chedvik zarralarning berilliy bilan oʻzaro taʼsirini oʻrganishda
neytral zarra — neytron (p) ni kashf qidsi (1932). Neytronning massasi protonning
