‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI
RAQAMLI TEXNOLOGIYALAR VAZIRLIGI
MUHAMMAD AL-XORAZMIY NOMIDAGI
TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI
KOMPYUTER INJINIRINGI FAKULTETI
“Axborot texnologiyalari” kafedrasi
MA’LUMOTLARNI TIKLASH
1 – Amaliy topshiriq
Guruh : DAR002-2
Bajardi : Islomov Shohruz
Tekshirdi:
Yuldashov Raxman
TOSHKENT - 2023
Wordda malumatlarni Eklash
WORD DASTURIDA BIRON MALUMOTNI KIRITIB OLAMIZ
Kiritgan malumoEmizni saqlamagan holda o’chrivoramiz.
Kiyingi qiladgan ishimiz o’chib ketgan malumotni Eklash.
Bu uchun “ открыть “ bo’limiga o’tamiz.
“ открыть “ bo’limida “воссеановить
несохраненые документы “ qismiga o’tamiz
Bu joyda Eklash kerak bolgan malumotni belgilaymiz va
“
открыть “ qismini bosamiz
Malumotlarimiz Eklandi endi ishimizni davom
ecrsak bo’ladi.
RESUVA
ilovasida malumotlarni qayta Eklash .
Bunda birinchi ilovani o’rnaEb oldim va ilovani ichidan
sacanerlash
buyruginni berdim.
Sacanerlash
amalga oshirilgandan keyin Eklanadigan fayllar
yashil rangda korinib turadi .
BU holatda tanlangan malumotlarni qaysi faylga joylash korsaElgan.
Fayl korsadaElgandan song saqlanadi Ok tugmasi bosilada shu bilan
malumotlarimiz Eklanadi
4 ta malumot Eklandi.
R-STUDIO
dasturi yordamida molumotlarni Eklash .
Kirish qismida qaysi diskdagi malumotlarni Eklash tanlanadi .
Scanerlash tugaganidan song shu malumotlar ekranda korinadi .
D (recognized) ga sichqonchani ong tugmasi bosiladi va
Show files
(F5)
tanlanadi.
Bu yerda barcha fayllar korinib turadi va bz o’chib letgan faylimizni
topib olamiz
fayl Tanlangandan song ichidagi ochib ketgan malumotlarimizni
belgilab olamiz .
O’chib ketgan malumotlar “islomov shohruz “ nomli faylga saqladni
1-rasm: Qattiq disklarning tuzilishi
1-rasmda joylashgan qattiq disk ustki qismi va bo’lim
tuzilishi haqidagi ma’lumotlar "meta ma’lumotlar" dir.
Bu diskdagi ma’lumotlar to’g’risidagi ma’lumotlardir.
Xuddi shu tarzda, har bir bo’lim yoki mantiqiy disk
ikki qismga bo’linadi: birinchisi disk haqida ma’lumot
(papka tuzilishi, fayl tizimi va boshqalar), ikkinchisida
fayllarni tashkil etuvchi ma’lumotlar mavjud. Ushbu
bo’linma metadata bilan
boshlanib, diskdagi bo’shliqni optimallashtirish ,
fayllarni tezroq qidirish va ishonchliligini oshirishga
imkon beradi .
2-rasmda odatdagi mantiqiy disk tuzilishi ko’rsatilgan.
2-rasm: Mantiqiy disk tuzilishi
2-rasmdagi disk haqidagi xizmat ma’lumotlari bo’lim
hajmi, fayl tizimining turi va hk.
Fayl va papka ma’lumotlari - bu fayl nomlari, hajmi,
sanasi / vaqti va boshqa texnik ma’lumotlarni o’z
ichiga olgan fayl yozuvlari. Ushbu ma’lumot diskdagi
ushbu fayllarning aniq jismoniy joylashuvlarini
(manzillarini) ham o’z ichiga oladi. Ushbu ma’lumot
odatda bir xil diskda zaxiralanadi. Ushbu ma’lumotlar
turli xil fayl tizimlarida turli xil usullarda saqlanadi.
Masalan, FAT fayl tizimida u Fayllarni taqsimlash
jadvalida (FAT-File Allocation Table), NTFS fayl
tizimida Master File Table (MFT) da joylashgan.
Faylni o’qish kerak bo’lganda, kompyuter birinchi
navbatda fayllar va papkalar haqidagi ma’lumotlarni
ko’rib chiqadi va ushbu fayl haqida yozuv qidiradi.
Keyinchalik, faylning manzili qidiriladi va diskdagi
ma’lum joyga o’tish amalga oshiriladi, so’ngra fayl
ma’lumotlari o’qiladi. Bir joyda joylashgan diskda
(bir-birining yonida joylashgan) fayllar uchun hamma
narsa juda oddiy. Shu bilan birga, diskdagi fayllar
qismlarga bo’linishi mumkin, ya’ni bir-biriga yaqin
bo’lmagan bir nechta joylarni egallashi mumkin. Bu
tez-tez sodir bo’ladi, lekin ko’pchilik foydalanuvchilar
buni bilishmaydi. Bundan tashqari, agar siz Windows
Explorer yoki Finder (Mac OS) da faylga qarasangiz,
har doim faqat bitta faylni ko’rasiz, chunki fayl
qismlarini yig’ish bo’yicha barcha operatsiyalar
operatsion tizimda sodir bo’ladi. Fayllar va papkalar
haqidagi ma’lumotlarda saqlangan faylning barcha
qismlarining manzillari uni o’qish paytida darhol
topiladi. Ushbu ma’lumot va uni qanday olish
fayllarni tiklashda juda muhimdir .
Faylni o’chirishni uning ma’lumotlarini
bir zumda yo’q qilmaydi . Buning o’rniga fayllar va
papkalar haqidagi ma’lumotlarga faylning
o’chirilganligini ko’rsatadigan ba’zi o’zgarishlar
kiritiladi. Ba’zi operatsion tizimlarda fayl oddiygina
o’chirilgan deb belgilanadi va faylga tegishli barcha
metama’lumotlar yangi fayl
haqidagi metadata ustiga yozilguncha saqlanib qoladi.
Windows fayl tizimlarida fayllar shu tarzda
o’chiriladi. Boshqa operatsion tizimlarda (masalan,
Mac OS X) o’chirilgan faylning yozuvlari to’liq yo’q
qilinadi. Agar operatsion tizimga bog’liq holda fayllar
va papkalar haqidagi ma’lumotdagi fayl haqidagi
ma’lumotlar saqlanib qolsa yoki fayl o’chirilgandan
so’ng darhol o’chirilsa, u holda boshqa operatsion
tizimdagi fayl maydoni ushbu operatsion tizim boshqa
faylni yozish uchun zarur bo’lgunga qadar saqlanib
qoladi. Agar diskka boshqa fayllar yozilmagan bo’lsa,
unda fayl va uning ma’lumotlari to’g’risidagi
ma’lumotlar saqlanadi.
Yuqorida ta’kidlab o’tilganidek, fayl ma’lumotlari
haqida ma’lumot saqlanadigan diskning joyida fayllar
va papkalar haqidagi ma’lumotlarning zaxira nusxasi
ham mavjud . Bundan tashqari, diskdagi turli joylarda
joylashgan fayllar va papkalarning tuzilishi haqida
ba’zi qo’shimcha ma’lumotlar bo’lishi mumkin.
Faylni tiklash usullari
Fayllarni tiklashning turli usullarini ko’rib chiqishni
boshlashdan oldin, biz bitta muhim xususiyatni
ta’kidlaymiz: agar diskdagi ma’lumotlar yozilgan
bo’lsa, unda dasturlarning hech biri va ma’lum
bo’lgan usullarning hech biri ularni tiklay olmaydi.
Shuning uchun, ma’lumotlarni qayta tiklashdan oldin
diskka hech qanday ma’lumot yozilmasligi juda
muhimdir. Qayta yozilmagan fayllarni tiklashning
ikkita usuli mavjud. Barcha tiklash dasturlari bittasini
yoki ikkalasini ishlatadi.
1-usul: Fayllar va papkalar haqidagi ma’lumotlarni
tahlil qilish
orqali fayllarni tiklash
Bu ma’lumotni tiklash dasturlarida qo’llaniladigan
birinchi usul, chunki u muvaffaqiyatli qo’llanilganda
asl ismlar, yo’llar, sana / vaqt va ma’lumotlarning o’zi
tiklangan fayllar.
Faylni tiklash dasturi fayllar va papkalar haqidagi
ma’lumotlarning birinchi nusxasini o’qish va qayta
ishlashga urinishdan boshlanadi. Ba’zi hollarda
(masalan, fayl tasodifiy o’chirilgan bo’lsa), bu
fayllarni tiklash uchun talab qilinadigan yagona narsa.
Agar fayllar va papkalar haqidagi ma’lumotlarning
birinchi
nusxasi jiddiy shikastlangan bo’lsa, u holda
yordamchi dastur diskni skanerdan o’tkazadi va
fayllar va papkalar haqidagi
ma’lumotlarning ikkinchi nusxasini qidiradi.
Shuningdek, ma’lumotlar saqlanadigan disk
maydonida joylashgan bo’lishi mumkin bo’lgan
papkalar va fayllar tuzilishi haqida qo’shimcha
ma’lumotlarni batafsil izlaydi. Shundan so’ng,
topilgan barcha ma’lumotlar qayta ishlanadi va
papkalar va fayllarning asl tuzilishi qayta yaratiladi.
Agar diskning fayl tizimiga jiddiy zarar yetmasa,
ehtimol siz papkalar va fayllar tuzilishini to’liq tiklay
olasiz.
Agar fayl tizimi jiddiy buzilgan bo’lsa, ushbu usul
papkaning to’liq tuzilishini qayta tiklashga imkon
bermaydi. Bunday holda, tiklangan fayllar ularga
tayinlangan virtual nomlari bo’lgan papkalarda
joylashgan bo’ladi.
3-rasmda ushbu papkalarni R-Studio va R-Undelete -
da ko’rasiz .
3-rasm: Qayta tiklangan fayllar va papkalar va virtual
papkalarning tuzilishi
2-usul: Ma’lum turdagi fayllarni skanerlash orqali
fayllarni tiklash (imzolar bo’yicha fayllarni qidirish).
Agar birinchi usuldan foydalanish kerakli natijaga
erisha olmasa, fayllarni imzo orqali qidirishingiz
kerak . Ushbu usul sizga ko’proq ma’lumotlarni qayta
tiklashga imkon beradi, ammo u asl fayl nomlarini,
sana / vaqt yoki diskdagi to’liq papkani va fayl
tuzilishini ololmaydi.Ma’lum turdagi fayllarni
skanerlashda (imzo orqali fayllarni qidirish) diskdagi
tarkib tahlil qilinadi va "fayl imzolari" yordamida
qidiruv amalga oshiriladi. Fayl imzosi - bu faylning
boshida yoki oxirida joylashgan, ma’lum bir fayl
turiga xos bo’lgan ma’lumotlar
shablonidir. Deyarli har bir fayl turida kamida bitta
fayl imzosi
mavjud. Masalan, barcha ko’chma tarmoq grafikalari
(png) "‰ PNG" bilan boshlanadi va ko’plab MP3
fayllari "ID3" bilan
boshlanadi. Bunday fayl imzolari diskdagi
ma’lumotlarni ma’lum bir fayl turiga bog’lashga va
keyin ularni tiklashga imkon beradi.Ma’lum turdagi
fayllarni skanerdan o’tkazgandan so’ng, R-Studio va
R-Undelete topilgan fayllarni "Qo’shimcha topilgan
fayllar" toifasiga joylashtiradi, bu erda ular aniqlangan
fayl imzosi asosida kengaytmalar tomonidan tuziladi
va ularga ma’lum bir shablon nomi (tartib raqami)
beriladi. ). 4 va 5-rasmlarga qarang.
4- rasm: Ma’lum turdagi fayllarni skanerlash orqali
mantiqiy diskda topilgan fayllar
5-rasm: Ma’lum turdagi fayllarni skanerlash orqali
mantiqiy diskdan tashqarida joylashgan fayllar
Imzo bo’yicha fayllarni qidirishning cheklovlari
Garchi ushbu usul jiddiy shikastlangan fayl tizimidan
ma’lumotlarni tiklashda eng yaxshi natijalarni taqdim
etsa-da , u ma’lum cheklovlarga ega. Avvalo, shuni
yodda tutish kerakki, ba’zi turdagi fayllar faylning
boshida va oxirida fayl imzosi, ba’zilarida - faqat
boshida (oxirida fayl imzosi yo’q) va nihoyat, ba’zi
turdagi fayllarda aniqlanadigan fayl imzosi umuman
yo’q.
Agar ma’lumotlarni qayta tiklash yordam dasturi
faylning boshida va oxirida fayl imzosini topsa, u
tanib olinadi va tiklanadi. Agar fayl oxirida imzo
bo’lmasa, uni qayta tiklash dasturi keyingi faylning
boshida tugaydi deb taxmin qilib, uni qayta tiklay
oladi. Va agar fayllarda imzo bo’lmasa (masalan,
konteyner faylida saqlangan shifrlangan disklar)
bo’lsa, unda imzolar yordamida fayllarni qidirishdan
foydalanib, hech qanday ma’lumot olish mumkin
bo’lmaydi va ularning o’rnida ajratilmagan disk
maydoni ko’rsatiladi.
Bundan tashqari, bularning barchasi fayllarni
parchalash bilan yanada murakkablashishi mumkin.
Bundan tashqari, oxirida imzosi bo’lmagan fayllar,
tiklangandan so’ng, oxirida bir-biriga bog’liq
bo’lmagan belgilar (masalan, "axlat") ketma-ketligini
o’z ichiga olishi mumkin.
6-rasmda buni tushuntirish mumkin.
6-rasm: Diskdagi fayl ma’lumotlari
6-rasmda ko’rsatilgan vaziyatda 1-fayl va 3-fayl
muvaffaqiyatli tiklanadi, ammo 2 va 4-fayllar
tiklanmaydi. Buning izohini 1-jadvalda topasiz:
Fragmentatsiya muammolaridan tashqari, fayl
imzosini qidirish ham "noto’g’ri" natijalarni keltirib
chiqarishi mumkin. Masalan, har qanday faylda "ID3"
belgilar bo’lishi mumkin, bu fayl imzosi
bo’lmaydi. Masalan, hozirda siz o’qiyotgan matn
"ID3" belgilarini o’z ichiga oladi, ammo bu MP3 fayli
emas. Shuning uchun fayllarni imzolar bo’yicha
qidirishda ushbu matnning bir qismi noto’g’ri
ravishda MP3 faylining boshlanishi deb tan olinishi
mumkin.
Faylni tiklash uchun qo’shimcha imkoniyatlar
Ma’lumotlarni tiklash dasturlarida yuqorida
tavsiflangan usullardan tashqari, yanada yaxshi
natijalarga erishishga imkon beruvchi ba’zi bir
rivojlangan qidirish parametrlari va ma’lumotlarni
tiklash usullari mavjud. Professional fayllarni tiklash
dasturlari (masalan, R-Studio) foydalanuvchilarga har
qanday murakkablikdagi fayl imzolarini o’zi belgilash
qobiliyatini beradi, ya’ni. maxsus ma’lum bo’lgan fayl
turini yarating.Odatda amalda fayllarni tiklash uchun
yuqorida tavsiflangan usullar birgalikda e nyayutsya:
ba’zi fayllar birinchi usul bilan, qolganlari -
ikkinchisiga qayta tiklanadi. Faylni tiklash dasturlari
(R- Studio va R-Undelete kabi) ularni IntelligentScan
skanerlash texnologiyasi yordamida bir vaqtning
o’zida qo’llashi
mumkin . Masalan, skanerlashni amalga oshirishda
ular buzilgan fayl tizimini tahlil qilishlari va ma’lum
turdagi fayllarni qidirishlari mumkin. Faylni tiklash
natijalarini baholash
(Muvaffaqiyatli tiklanish ehtimoli haqida batafsil
ma’lumotni bizning maqolamizda odatdagi holatlar
uchun ma’lumotlarni tiklash muvaffaqiyatini
baholashda topishingiz mumkin .) Yuqoridagilar
yordamida faylni muvaffaqiyatli tiklash imkoniyati
to’g’risida adolatli xulosa qilishingiz mumkin. Biroq,
quyidagilarni hisobga olish kerak:
•
Fayl tizimining shikastlanishi kutilmagan natijalarga
olib kelishi mumkin. Fayllarning holati ularning
yo’qolishiga nima sabab bo’lganligi, diskning
umumiy holatidan tortib to tizim buzilishigacha yoki
ma’lumotlar yo’qolishiga va ma’lumotlarni qayta
tiklash boshlanishidan oldin qilingan qadamlarga
bog’liq bo’ladi. Ushbu maqoladagi taxminlar taxminiy
hisoblanadi va faqat buzilganidan keyin yozilmagan
disklar uchun ishlatilishi kerak.
•
Jismoniy shikastlangan disklardan ma’lumotlarni
tiklashga urinmang. Agar diskingiz jismonan nuqsonli
deb gumon qilsangiz, ma’lumotni tiklash
laboratoriyasiga tegishli uskunalar va bilim darajasi
bilan murojaat qilganingiz ma’qul. Bunday disk bilan
qilingan har qanday boshqa harakatlar, ehtimol
sizning ma’lumotlaringizga yanada katta zarar
etkazishi mumkin, bu esa, qoida tariqasida, uni qayta
tiklashga urinishlarning befoyda bo’lishiga olib
keladi.
•
Diskdagi ma’lumotlarning hozirgi holatini saqlab
qolish uchun diskdagi rasm ma’lumotlarini tiklash
bo’yicha barcha vazifalarni bajarishni tavsiya etamiz.
Bu sizga asl diskda biror narsa o’zgarishi va undan
ham ko’proq ma’lumotlar yo’qolishidan qo’rqmasdan
ma’lumotlarni qayta tiklashga ko’p urinishlar qilish
imkonini beradi. R-Studio va R-Undelete kabi
fayllarni tiklash dasturlari bir vaqtning o’zida diskdagi
rasmlarni yaratishi va ma’lumotlarni skanerlashi
mumkin .
1-holat: Fayllarni qattiq diskdan zararlangan xizmat
ma’lumotlari bilan tiklash
Agar disk to’g’ri o’rnatilmagan yoki chiqarilmagan
bo’lsa (masalan, elektr uzilishi yoki foydalanuvchi
xatosi tufayli), u holda diskdagi ba’zi bir yoki barcha
metama’lumotlar buzilishi yoki yo’qolishi
mumkin. Bunday holda, faqat qattiq disk va bo’lim
tuzilishi haqidagi ma’lumotlarning asl nusxasi
yo’qoladi va diskdagi qolgan ma’lumotlar saqlanib
qoladi. Bunday holda, ma’lumotlarni qayta tiklash
dasturlari diskda saqlangan fayllar va papkalar
haqidagi ma’lumotlarni tahlil qiladi va barcha fayllar
va papkalarni tiklaydi. Ma’lum fayl turlari izlab
zo’rg’a zarur yilda bunday hollarda. Bu ma’lumotni
tiklashning eng oddiy holati va odatda eng yaxshi
natijalarni beradi.
2-holat: Qayta ajratilgan qattiq diskdan (jismoniy
disk) fayllarni tiklash Qayta bo’lingan diskning holati
1-holatga juda o’xshaydi, faqat asosiy farq shundaki,
yangi bo’lim yaratilganda diskka yangi ma’lumotlar
yoziladi. Bunday holda, jismoniy disk haqidagi xizmat
ma’lumotlari diskka yoziladi. Shu bilan birga, qolgan
ma’lumotlar, shu
jumladan fayllar va papkalar haqidagi ma’lumotlar
saqlanadi . Shunday qilib, qutqaruv dasturlari
yordamida siz diskni skanerlashingiz, ushbu
ma’lumotlarni topishingiz va yangi bo’lim
ma’lumotlariga ta’sir qilmagan fayllar va papkalarni
tiklashingiz mumkin. Bunday hollarda ma’lum
bo’lgan fayl turlarini qidirish kerak emas.
3-holat: Qayta formatlangan qismdan fayllarni tiklash
(mantiqiy disk) Odatda, qayta formatlash diskni
qismlarga ajratishdan ko’ra ko’proq ma’lumotlarni
yo’qotadi. Hammasi qanday formatlash amalga
oshirilganiga bog’liq.
Qachon to’liq format bo’lim uchun hech qanday fayl
tiklash olmadi bo’ladi, o’ziga xos andoza (odatda 00
yoki FF) ostida ustiga yoziladi barcha ma’lumotlar.
Qachon tez format qismi yoki ma’lumotlar barcha
fayllar va papkalar haqidagi ma’lumotlarni ustiga
bo’ladi, lekin ma’lumotlar fayllari saqlanadi. Qayta
tiklash dasturlari yordamida siz diskni
skanerlashingiz, avvalgi fayl tizimida qolgan
narsalarni topishingiz va fayllar va papkalarni
tiklashingiz mumkin. Birinchi usul yordamida qayta
tiklash natijalari fayl tizimining qayta formatlashdan
oldin va keyin nima bo’lganiga qarab juda farq qilishi
mumkin. Ma’lum bo’lgan fayl turlarini topish, bu
holda juda foydali bo’lishi mumkin, hatto birinchi
usul bilan bironta fayl topolmasangiz ham.
4-holat: Fayl tizimi buzilgan diskdan fayllarni tiklash
Ushbu holat asosan fayl tizimining qanchalik yomon
shikastlanishiga bog’liq. Diskda fayl va papka
ma’lumotlarining ikki nusxasi borligini unutmang .
Agar bitta nusxa buzilgan bo’lsa, ma’lumotlarni qayta
tiklash dasturi zaxiradagi ma’lumotlarni o’qiy oladi va
barcha ma’lumotlarni va fayl ma’lumotlarini o’zi
tiklaydi. Agar ikkala nusxa buzilgan bo’lsa,
ma’lumotlarni tiklash ehtimoli juda yomon
ko’rinadi. Bu erda, 3-holatdagi kabi, ma’lum bo’lgan
fayl turlarini qidirish yordam berishi mumkin.
5-holat: Diskka uzatish paytida yo’qolgan fayllarni
tiklash
Agar diskni birlashtirish yoki diskni qismlarga ajratish
paytida kompyuter qotib qolsa yoki boshqa biron bir
nosozlik yuz bersa, ma’lumotlarni qayta tiklash
natijalari ijobiy natija bermasligi
mumkin. Odatda bu faylni tiklash uchun eng yomon
holat. Fayllar va papkalar haqidagi ma’lumotlar
buzilmagan ko’rinishi mumkin, ammo
metamalumotlar uzilish vaqtida ko’chib o’tishda
bo’lgan fayllar uchun noto’g’ri jismoniy manzillarni
ko’rsatib beradi. Masalan, ma’lumotlar allaqachon
boshqa joyda bo’lishi mumkin, ammo bu fayllar va
papkalar haqidagi ma’lumotlarda hali ko’rsatilmaydi.
Shu bilan bir qatorda, fayl va papka ma’lumotlariga
yangi ma’lumotlar allaqachon yozib qo’yiladi, ammo
fayllarning bir qismi yoki barchasi hali
ko’chirilmaydi. Bunday holda, ma’lum fayl turlarini
qidirish ham yordam bermasligi mumkin, chunki
ko’plab fayllar qismlarga bo’linishi mumkin.
| 