215
d) sotish hajmini oshirish maqsadida qilinadigan reklama. Bunda tovar haqida
hamma etarli ma’lumotga ega, lekin xaridorlarga tovarni eslatib turadi.
•
Axborotni tanlash. Siz, qanday maqsadda reklama qilishingizni aniqlab
olganingizdan keyin shunday reklama tekstini
tayyorlashingiz kerakki, u maqsadli
auditoriyaga o‘z ta’sirini o‘tkazsin.
•
Axborotlashtirish
vositalarini
tanlash.
Kommunikator
ma’lumotni
tayyorlagandan keyin uni qaysi kanal orqali etkazishni aniqlash kerak. Ma’lumotlarni
etkazishning ikki asosiy turi farqlanadi: shaxsiy (individual) va umumiy.
-
shaxsiy (individual) kanalga xaridor bilan alohida suhbat o‘tkazish, telefon
orqali aloqa qilish, pochta orqali murojaat qilish va boshqalar kiradi;
-
umumiy
kanalga ommaviy axborot vositalari, turli chora-tadbirlar,
konferensiyalar va boshqalar kiradi.
Marketing kommunikatsiyasida asosiy o‘rinni reklama egallaydi.
Bu bozor
faoliyatining ko‘p qirrali ko‘rinishi bo‘lib, u ba’zan mustaqil yo‘nalishga ajratiladi.
Marketing va reklama bir yirik jarayonning ikki tomonnini tashkil etadi. SHu bilan
bir vaqtda reklama marketing tizimida o‘ziga xos o‘rinni egallaydi.
Ishlab chiqaruvchi va iste’molchi o‘rtasidagi kommunikativ aloqa reklama
hisoblanadi. Reklama korxona va bozor o‘rtasidagi butun aloqa tizimini o‘z ichiga
oladi. Iste’molchi reklama qilinayotgan tovar to‘g‘risida malakali bilimga, ya’ni
tasavvurga ega bo‘lishi kerak. Reklama xabarlari shunday bo‘lishi zarurki, u
iste’molchida tovarga nisbatan ijobiy munosabat uyg‘otishi
va uni sotib olishga
ishonch uyg‘ota olishi lozim.
Reklama mazmuniga kelganda, unga tovarlarni va ularning iste’mol qilish
xususiyatini tashviqot qilish deb qaralishi shart. Ayrim qarash va g‘oyalarning
shakllanishi tashviqot qilish reklamani rivojlantirishning yangi imkoniyatlarini
ochadi.
Marketing faoliyati tajribasi shuni tasdiqlaydiki, reklamaning ta’sirchanligi unga
tovarlarni ishlab chiqaruvchidan tortib iste’molchiga bo‘lgan harakat tizimidagi
o‘rniga nechogli ahamiyat berilishiga bog‘liqdir.
Reklamaning samadorligi esa
216
jamoatchilik fikrining shakllanishi va iste’mol narxlarining o‘zgarishi bilan
o‘lchanadi.
Reklamaning faoliyat doirasi o‘z ichiga:
1) iste’molchining reklama qilinayotgan tovar va xizmatga hamda bozorga
bo‘lgan ehtiyojini o‘rganish;
2) maqsadga erishishni strategik rejalashtirish, bozor chegarasini aniqlash,
reklama vositalaridan foydalanish rejalarini ishlab chiqarish
va uni mohiyatlashtirish
yuzasidan zarur tadbirlar ishlab chiqish;
3) reklama vositalarini tanlash bo‘yicha xarajatlar tizimini belgilashda taktik
qarorlar qabul qilish, matbuotda e’lonlarning yoritilishi va namoyish qilinishi
yuzasidan tadbirlar ishlab chiqish;
4) matn yozishni hisobga olgan holda e’lon tuzish, maket tayyorlash, uni badiiy
bezash va ularni ishlab chiqarishni o‘z ichiga oladi.
Reklama savdodagi texnologiya jarayonining tarkibiy qismidir. Modomiki, tovar
sotish chakana savdodagi asosiy texnologiya jarayoni ekan,
reklama ham xaridor
bilan uchrashgan paytdan, uning talab va ehtiyoji aniqlangan paytdan, tovarni oqilona
ko‘z-ko‘z qilishdan boshlanadi. Tovarning xususiyatlari, sifati to‘g‘risida, uni
ishlatish, iste’mol qilish usullari to‘g‘risida o‘z vaqtida maslahat berish,
do‘konlardagi texnologiya jarayonlarini tashkil etishda muhim o‘rin tutadi. So‘ngra,
biror tovarga qo‘shib olinadigan tovarlarni tavsiya etish ham reklamaning diqqat
markazida bo‘lishi kerak.
Chakana savdodagi reklamani qo‘llash joyiga, vazifasiga texnikaviy vositalarni
qo‘llash va ulardan foydalanish uslublariga qarab bir-biridan farq qiladi.
Qo‘llanish joyiga ko‘ra reklamalar do‘konga kiruvchi xaridorlarga mo‘ljallangan
do‘kon ichidagi va butun aholiga qaratilgan do‘kon to‘g‘risidagi turlarga bo‘linadi.
Vazifasiga ko‘ra reklama vositalari aholining
muayyan kategoriyalari va
guruhlariga (maktab o‘quvchilari va ularning ota-onalariga, parxez taomga muhtoj
bo‘lgan kishilarga va shu kabilarga) mo‘ljallangan bo‘ladi.
Texnikaviy vositalarni qo‘llash va ulardan foydalanish uslublariga ko‘ra reklama
quyidagi turlarga bo‘linadi:
217
a) vitrina - ko‘rgazma reklamasi (deraza va do‘kon ichkarisiga o‘rnatilgan
vitrinalar, do‘konlardagi va boshqa jamoat joylaridagi tovar ko‘rgazmalari);
b) tasviriy, fotografik yoritilgan reklamalar (do‘konlarning tamg‘alari, reklama
yozuvlari, plakatlar, preyskurantlar, ko‘rsatkichlar, transparantlar, e’lonlar);
v) bosma reklama (varaqalar,
kataloglar, prospektlar, gazeta va jurnallardagi
e’lonlar);
g) namoyish reklamasi (mahsulotlarni tatib qurish, kiyim-kechakning yangi
modellarini namoyish qilish va shu kabilar);
d) kino - televizion va diapozitiv reklamasi;
e) ovozli reklama va hokazolar.
