|
Kapitalning turlari va xususiyatlari
|
| bet | 3/6 | | Sana | 17.05.2024 | | Hajmi | 370,79 Kb. | | #239369 |
Bog'liq DOSTON1
Kapitalning turli turlari va ularning xususiyatlari iqtisodiyotda muhim bir mavzu hisoblanadi. Quyidagi turdagi kapitallarning ba'zi asosiy xususiyatlari quyidagicha bo'lishi mumkin:
Xususiy kapital menejeri investorlarni pullarini sotib olishni moliyalashtirish uchun ishlatadi - investorlar masalan. to'siq fondlari, pensiya fondlari, universitet fondlari yoki badavlat shaxslar.
U sotib olingan firmani (yoki firmalarni) qayta tuzadi va kapitalning yuqori rentabelligini maqsad qilib, yuqori qiymatda qayta sotishga harakat qiladi. Qayta qurish ko'pincha xarajatlarni qisqartirishni o'z ichiga oladi, bu qisqa vaqt ichida ko'proq foyda keltiradi, ammo, ehtimol, mijozlar bilan munosabatlar va ishchi kuchi ruhiyatiga uzoq muddatli zarar etkazishi mumkin.2
Xususiy kapital foydalanadigan kompaniyalarni sotib olish uchun qarzlarni moliyalashtirishdan keng foydalanadi-shuning uchun xususiy kapital operatsiyalari uchun avvalgi nom: kaldıraçlı sotib olish. (Firma qiymatining ozgina o'sishi, masalan, aktivlar narxining 20% ga o'sishi - kapitalning 100% rentabelligini keltirib chiqarishi mumkin, agar birinchi navbatda kompaniyani sotib olish uchun xususiy kapital fondi qo'ygan mablag 'atigi 20 bo'lsa % pastga va 80% qarzga. Ammo, agar xususiy sarmoyadorlar shirkati maqsadli o'sishni amalga oshirolmasa, zararlar katta bo'ladi.) Bundan tashqari, qarzlarni moliyalashtirish yuridik shaxslarning soliq yukini kamaytiradi, chunki foizlar bo'yicha to'lovlar soliqqa tortilishi mumkin va bu bitta investorlar uchun daromadni oshirishning asosiy usullaridan biri.
Chunki innovatsiyalar tashqi odamlar tomonidan ishlab chiqarishga moyil va muassislar yilda startaplarmavjud tashkilotlar o'rniga, xususiy kapital agentlik xarajatlarini qoplash va korporativ menejerlarni rag'batlantirishni ularning aktsiyadorlari bilan yaxshiroq muvofiqlashtirish orqali qiymat yaratish uchun boshlang'ich tashkilotlarni maqsad qilib qo'yadi. Bu shuni anglatadiki, firmaning taqsimlanmagan foydasi aktsiyadorlarga tarqatish uchun firmaning ishchi kuchi yoki uskunasiga qayta sarmoya kiritilgandan ko'ra ko'proq olinadi. Xususiy kapital juda kichik startapni sotib olganda, u o'zini venchur kapitali kabi tutishi va kichik firmaning keng bozorga chiqishiga yordam berishi mumkin. Biroq, xususiy kapital yirikroq firmani sotib olganda, xususiy kapital tomonidan boshqarish tajribasi mahsulot sifatining pasayishiga va xodimlar o'rtasida past ruhiy holatga olib kelishi mumkin.
Xususiy kapital investorlari ko'pincha boshqa xaridorlarga o'zlarining operatsiyalarini maqsadli tavakkalning har xil turlarini diversifikatsiyalash, qo'shimcha investorlar to'g'risidagi ma'lumotlar va malakalarning kombinatsiyasi hamda kelgusidagi bitimlar oqimining ko'payishini o'z ichiga olgan imtiyozlarga erishish uchun sindikatlashadi. Iqtisodiyotni modernizatsiya qilish sharoitida analitik ishlarning muvaffaqiyati ko‘p jihatdan uni qanday tashkil etilganligiga va rejalashtirishga bog‘liq. Odatda, analitik ishlarda nafaqat korxonani boshqaruv tarkibi, balki boshqaruvning funksional organlari, jamoatchilik a’zolari hamda mehnat jamoasigacha qatnashishi mumkin bo‘ladi. Bizning fikrimizcha, xo‘jalik subyektlarining xususiy kapitalini o‘rganishda iqtisodiy tahlilni quyidagi bosqichlarda tashkil etish maqsadga muvofiq hisoblanadi: ¤ Xususiy kapital tahlilini o‘tkazishning rejasi va dasturini tuzish bosqichi. Iqtisodiy tahlilning dasturi va rejasini tuzib olish tahlilni
tashkil etishning asosiy qismidir. Bu bosqichda xo‘jalik subyektlarining xususiy kapitalini iqtisodiy tahlil ishlari nimadan boshlanishi, tahlil o‘tkazuvchi komissiyaga kimlar kiritilishi hamda tahlil ishlari nima bilan yakunlanishi ko‘rsatib o‘tiladi. Bundan tashqari iqtisodiy tahlil o‘tkazish dasturida quyidagilar aniq ko‘rsatilgan va belgilanib olingan bo‘lishi lozim:
- xususiy kapital tahlilining maqsadi va vazifasini aniqlash;
- tahlil obyektini aniqlash;
- iqtisodiy tahlil ishlarini olib borish joyi;
- tahlil mazmunini izohlash;
- ijrochilar tarkibi va ularning vazifalarini belgilash;
- tahlil o‘tkazish muddatini belgilab olish;
- xususiy kapital tahlili manbalari va ularning natijalarini rasmiylashtirish tartibini aniqlab olish.
Xususiy kapital tahlili uchun kerakli bo‘lgan manbalarni aniqlash, yig‘ish hamda hisoblanadigan ko‘rsatkichlarni belgilash bosqichi. Ushbu bosqichda quyidagi ishlar amalga oshiriladi:
- xususiy kapital tahlili uchun zarur ma’lumotlarni aniqlash;
- xususiy kapitalga oid manbalarni to‘plash;
- qo‘shimcha ma’lumotlarni jalb etish.3
Xususiy kapitalga oid to‘plangan ma’lumotlarning to‘g‘riligini tekshirish va tahlil uchun moslashtirish bosqichi. To‘plangan manbalarni to‘g‘riligini tekshirish hamda ishonchliligini aniqlashdan iborat bo‘ladi va ushbu manbalar tahlil uchun moslashtiriladi. Bundan tashqari ushbu bosqichda quyidagilar aniqlanib olinadi:
- tahlil usullarini aniqlab olish;
- ma’lumotlarni soddalashtirish;
- jadval, sxema va maketlarni tuzish;
- ta’sir etuvchi faktorlarni aniqlash; - rezervlarni aniqlash.
Bevosita xo‘jalik subyektlarining barcha sohalarini belgilangan tartibda tahlil qilib chiqish bosqichi. Bu eng muhim bosqich bo‘lib, bevosita tahlil ishlari bajariladi, ko‘rsatkichlar hisoblanadi, o‘zgarish sabablari va farqlar aniqlanadi. Ushbu bosqihda quyidagi ishlar amalga oshiriladi:
- mezon ko‘rsatkichlarini aniqlash;
- ko‘rsatkichlarni hisob-kitob qilish hamda natijalarni baholash;
- baholashda ekspertizadan foydalanish;
- natijalarni umumlashtiruvchi mezonlar;
- tahlil natijalarini xulosaga tayyorlash.
Tahlil natijalarini umumlashtirish va rasmiylashtirish bosqichi. Bu bosqichda o‘rganilayotgan iqtisodiy jarayon yakunlanadi va ma’lum bir o‘zgarishlarga baho beriladi hamda tahlilga yakun yasaladi. Bundan tashqari ushbu bosqichda ham quyidagi ishlar amalga oshirilishi lozim bo‘ladi:
- korxona faoliyati natijalarining o‘zgarish sabablarini aniqlash;
- korxona faoliyatini yaxshilanish rezervlarini jamlash;
- aniqlangan rezervlardan foydalanish tadbirlarini belgilash;
- tahlil natijalarini hisoblash va hisobotda ifodalash.4
Tahlil natijasida ilg‘or g‘oya va tajribalarni amaliyotda qo‘llash shart-sharoitlarini ko‘rsatib berish hamda ularni amaliyotga tatbiq etish bosqichi. Mazkur bosqichda tahlil natijasida aniqlangan imkoniyatlarni korxona faoliyatiga qo‘llash yo‘llari ko‘rsatilib, tavsiyalar beriladi, aniqlangan ilg‘or g‘oya va tajribalarni amaliyotga tatbiq etishni ko‘rsatib beradi va ularning haqiqatda kelgusida bajarilishi nazorat qilib boriladi. Bozor munosabatlari sharoitida korxonalar o‘z moliyaviy resurslarini mustaqil shakllantirishlari mumkin. Korxona moliyaviy resurslarining asosiy manbalari bo‘lib foyda, amortizatsiya ajratmalari, qimmatli qog‘ozlarni sotishdan olingan mablag‘lar, aksionerlar, yuridik va jismoniy shaxslarning pay va boshqa badallari, shuningdek, kreditlar va qonunchilikka zid bo‘lmagan boshqa tushumlar hisoblanadi. Korxonaning o‘z mablag‘larini shakllantirish asosiy manbayi bo‘lib uning mulkdorlari tomonidan korxonaga qo‘yilgan mablag‘lar majmui bo‘lgan ustav kapitali hisoblanadi. Ustav kapitalini shakllantirish tartibi qonunchilik va ta’sis hujjatlari bilan amalga oshiriladi. Chunonchi, davlat korxonalarining ustav fondi korxona foydalanishga topshirilgan vaqtida o‘zfaoliyatini amalga oshirish uchun davlat tomonidan (budjet hisobidan) ajratilgan mablag‘lar (qurilish, montaj, sozlash ishlari xarajatlari, asbob-uskunalar, aylanma mablag‘lar va pul mablag‘lari qiymati) ni aks ettiradi. Nodavlat tijorat strukturalarining ustav kapitali aksionerlar (ta’sischilar) tomonidan qo‘yilgan (pul, moddiy va boshqa) mablag‘lar hisobidan shakllantiriladi va shuning uchun ham bir necha yuridik va jismoniy shaxslar – aksionerlar jamiyatini, shirkat va boshqa tashkiliyhuquqiy shakldagi jamoat mulkini tashkil etadi.
Xususiy kapital hisobi o‘z ichiga bir qancha ko‘rsatkichlarni olib, ular quyidagi tartibda tashkil etiladi:
Ustav kapitali.
Qo‘shilgan kapital.
Rezerv kapitali.
Taqsimlanmagan foyda. Xususiy kapital bilan qoplanmagan zarar. Korxonaning ustav kapitali o‘z mablag‘lari manbayining asosini tashkil etadi. Ustav kapitali ta’sischilar tomonidan qo‘yilgan pay to‘lovlarini, aksiyalarining nominal qiymatini o‘zida saqlaydi. Uning hisobi esa hukumat qarorlari va ta’sischilarning yig‘inida qabul qilingan qarorlar asosida yuritilib boriladi. Davlat tashkilotlarida ustav kapitali davlat budjeti tomonidan ajratilgan mulkni ko‘rsatadi. Mulkning kelishi vaqtiga esa bu summa ustav kapitalida ko‘rsatiladi. Korxonalar amalda qo‘llanilayotgan qonunlarga ko‘ra har yili erishgan foydasidan rezervlar tashkil etishlari mumkin. Unga har yili ustavda ko‘rsatilgan tartibda mablag‘ chegirilib boriladi. Tashkil etilgan fond esa quyidagi maqsadlar uchun sarflanadi:
1. Ko‘rilgan zararlarni qoplash uchun.
2. Korxona hisobot yilida foyda olmagan bo‘lsa, imtiyozli aksiyalar uchun dividend berish.
3. Boshqa to‘lovlarni amalga oshirish uchun. Taqsimlanmagan foyda – bu korxonaning hisobida turgan sof foydasini ko‘rsatadi. U ham xususiy kapital tarkibiga kiruvchi eng asosiy ko‘rsatkichlardan sanaladi. Lekin faoliyat yurituvchi korxonalar har safar ham foyda bilan chiqmasligi mumkin. Bu holda uning zarari xususiy kapital bilan qoplanmagan zarar deb yuritiladi. Mazkur ikkala qiymat ham 8710-«Hisobot davridagi taqsimlanmagan foyda (qoplanmagan zarar)» hamda 8720-«Jamg‘arilgan foyda (qoplanmagan zarar)» schotlarida yuritilib, ularning farqi ishoralari orqali aniqlanib olinadi. Moliyaviy tahlilni olib borishda koeffitsiyentlar usuli eng ilg‘or metodlardan hisoblanib, bizning o‘rganayotgan mavzuimizni ham ularsiz tasavvur etib bo‘lmaydi.
Rivojlangan mamlakatlar amaliyotida turli xil moliyaviy koeffitsiyentlar o‘rganiladi va ularni shartli ravishda to‘rtta katta guruhlarga ajratiladi:
1. Rentabellik koeffitsiyentlari.
2. Likvidlik koeffitsiyentlari.
3. To‘lov qobiliyati koeffitsiyentlari.
4. Bozor indikatorlari. Bu ko‘rsatkichlar ham o‘z tarkibiga bir qancha koeffitsiyentlarni oladi: Demak, birinchi ko‘rsatkich tarkibiga: Xususiy kapital rentabelligi. Korxonaning jami investitsiyalar rentabelligi. Leveridj. Sotish rentabelligi. Likvidlilik koeffitsiyentlariga:
a) tez likvidlanadigan koeffitsiyentlar
b) debetorlik qarzlarining aylanish koeffitsiyenti;
d) ishlab chiqarish zaxiralarini aylanishi koeffitsiyenti;
e) qiyin likvidlanish koeffitsiyenti.
To‘lov qobiliyatini izohlovchi koeffitsiyentlarga quyidagilar kiradi:
- qarz va hususiy kapital nisbati koeffitsiyenti;
- xususiy kapitalning jami mulkda tutgan ulushi koeffitsiyenti;
-qarzmablag‘larining jami aktivlarda tutgan ulushi koeffitsiyenti.
Bozor indikatorlariga esa bozor qiymati va buxgalteriya hisobida aks etgan baho (nominal qiymat, tannarx) orasidagi farq summalari o‘rganiladi. Bu koeffitsiyentlar ichida bizning mavzuga taalluqli bo‘lgan koeffitsiyentlar ham mavjud bo‘lib, ular quyidagicha aniqlanadi:
2.Xususiy kapitalni tahlil etish maqsadi, mazmuni, vazifalari va axborot manbalari
Iqtisodiyotni liberallashtirish, ishlab chiqarishni modernizatsiyalash va innovatsion rivojlantirish nafaqat iqtisodiy jihatdan‚ balki moliyaviy jihatdan ham mustahkam tayanchni talab etadi. Shu sababli‚ xo‘jalik yurituvchi subyektlar moliyaviy salohiyatini baholashda o‘z mablag‘larining qiymatiga, ularning jami kapital tarkibidagi salmog‘iga, majburiyatlarga nisbati chegaralariga muhim ahamiyat qaratiladi. Xususiy kapital korxonaning moliyaviy holatini tavsiflovchi muhim ko‘rsatkichlardan biri hisoblanadi. Xususiy kapital tushunchalariga ta’riflar O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi tomonidan tasdiqlangan “Moliyaviy hisobotni tayyorlash va taqdim etish uchun konseptual asos”da hamda “Hisob siyosati va moliyaviy hisobot”da keltirilgan.
Xususiy kapital (sarmoya) – subyektning majburiyatlarni chegirib tashlagandan keyingi aktivlaridir. Subyekt majburiyatlari – subyekt (qarzdorning) boshqa subyekt (kreditor) foydasiga muayyan ishni amalga oshirish, masalan, mol-mulkni topshirish, ishni bajarish, pul
to‘lash va boshqa majburiyatlaridir yoxud muayyan xatti-harakatdan tiyilib turish majburiyatidir, kreditor esa qarzdordan o‘z majburiyatlarini bajarishini talab qilishga haqlidir. Aktivlar – subyekt nazorat qiladigan, kelgusida ulardan daromad olish maqsadida avvalgi faoliyat natijasida olingan iqtisodiy resurslardir. Demak yuqoridagi ta’rif va tasniflashdan quyidagi bog‘lanishni berib o‘tish mumkin:
Xususiy kapital (XK) q Aktivlar (A) – Majburiyatlar (M)
Buxgalteriya balansidagi xususiy kapitalning miqdori aktivlar qiymatini va majburiyatlarni baholashga bog‘liqdir. Xususiy kapital ustav fondidan (ustav kapitalidan), qo‘shilgan, zaxira kapitalidan va taqsimlanmagan foydadan tarkib topadi. Zarur hollarda ustav, qo‘shilgan zaxira kapitali tahliliy jihatidan hisobga olinadi. Ustav fondi (ustav kapitali) ta’sis hujjatlarida belgilangan hissalarning (pulda ifodalangan holdagi) yig‘indisini aks ettiradi. Ustav fondiga (ustav kapitaliga) hissalar shaklida kiritiladigan moddiy va nomoddiy aktivlar ta’sischilar (ishtirokchilar) o‘rtasidagi kelishuvga ko‘ra baholanadi, qonunda nazarda tutilgan hollarda esa, baholovchi tashkilot tomonidan baholanishi kerak. Qo‘shilgan kapital aksiyalarni nominal qiymatidan baland narxlarda dastlabki sotishdan olinadigan emissiya daromadini, shuningdek‚ ekvivalenti chet el valyutasida ifodalangan ustav fondini (ustav kapitalini) shakllantirish jarayonida yuzaga keladigan kurs farqini aks ettiradi. Zaxira kapitali uzoq muddatli aktivlarni qayta baholashda hosil bo‘ladigan inflyatsiya zaxiralarini, qonun hujjatlarida va ta’sis hujjatlarida nazarda tutilgan miqdorlarda sof foydadan ajratmalarni, shuningdek‚ tekinga olingan mol-mulkning qiymatini aks ettiradi.
Taqsimlanmagan foyda foydaning jamg‘arilayotganligini ifodalaydi va mulkdorlarning qaroriga binoan ustav fondiga (ustav kapitaliga) qo‘shilishi mumkin. Mulkchilik shakllaridan qat’iy nazar, korxonalarda ustav kapitali (fondi) miqdori mazkur korxona tashkil bo‘lganda tasdiqlangan ta’sis hujjatlarida ko‘rsatilgan miqdorga teng bo‘ladi. Uning miqdori yil davomida o‘zgarmaydi. Xususiy kapital tahlilining maqsadi xususiy kapitalni shakllantirishning asosiy manbalarini o‘rganish va ulardan foydalanish samaradorligini oshirish imokniyatlarini aniqlashdan iborat.5
Xususiy kapital tahlilining asosiy vazifalari:
- tahlil uchun zarur bo‘lgan axborotlar bazasini (ustav kapitalini ko‘paytirish, undan foydalanish, tasarruf etish bilan bog‘liq bo‘lgan axborotlar to‘plamini) shakllantirish;
- qonun hujjatlari va xo‘jalik yurituvchi subyektning ustavida belgilangan normalariga amal etilishini baholash;
- xususiy kapital va uning tarkibiy, dinamik o‘zgarishlariga baho berish;
- xususiy kapitaldan samarali foydalanish darajasini o‘rganish;
- xususiy kapital samaradorligini oshirishning imkoniyatlarini aniqlash va yo‘lga qo‘yish.
Xususiy kapital tahlilini olib borishda axborot manbalariga “Buxgalteriya balansi” va “Xususiy kapital to‘g‘risida”gi hisobot shakllari kiradi. Buxgalteriya balansida xususiy kapital va uning tarkibiy birliklari haqidagi ma’lumotlar hisobot davri boshiga va oxiriga haqiqiy, tan olingan qiymati bo‘yicha aks ettiriladi. Buxgalteriya balansida o‘z sarmoyasi va ularni oshkor qilish xo‘jalik yurituvchi subyektning moliyaviy ahvolini tahlil qilishda moliyaviy hisobotdan foydalanuvchilar uchun yordam bera oladigan axborotlarni aks ettirishni tasniflaydi. Buxgalteriya balansida xususiy sarmoyani umumiy summasigina oshkor qilinishi kerak. Xususiy kapital va uning tarkibiy qismlari haqidagi axborotlarni tarkibiy qismi sifatida ochib berilishi 14 son BHMS bilan tarkiblanadi. Barcha xo‘jalik yurituvchi subyektlar (banklar va byudjet tashkilotlaridan tashqari) xususiy kapital to‘g‘risidagi axborotni tayyorlash va ochib berish jarayonida mazkur standart talablarini bajarishlari kerak. O‘z sarmoyasi (xususiy kapital) to‘g‘risidagi hisobotda o‘z sarmoyasining harakati, zaxiralarni shakllantirish, to‘lash uchun hisoblangan dividendlar to‘g‘risidagi axborot taqdim etiladi. Xususiy kapital to‘g‘risidagi hisobotni tuzish maqsadi bo‘lib, xususiy kapitalning hisobot davri boshiga va oxiriga bo‘lgan holati va hisobot davri mobaynida uning tarkibidagi o‘zgartirishlar haqidagi axborotni ochib berish hisoblanadi. Xususiy kapital to‘g‘risidagi hisobotga bo‘lgan tushuntirishda xo‘jalik yurituvchi subyekt xususiy kapital qatnashchisining chiqib ketishi, aksiyadorlik jamiyati tomonidan aksiyalarning sotib olinishi yoki sotib olingan aksiyalarni bekor qilinishi, aksiyalar nominal qiymatining pasayishi yoki boshqa sabablarga ko‘ra kamayib ketganligi haqidagi ma’lumotlar keltiriladi. Hisobotning xususiy kapital to‘g‘risidagi qismiga oid tushuntirish xati “Hisob siyosati va moliyaviy hisobotlar” Buxgalteriya hisobi milliy standarti (1-son BHMS)da nazarda tutilgan talablarga muvofiq tuziladi.6
Asosiy Kapital (Moddiy Kapital):
- Tushuncha: Asosiy kapital, ishlab chiqarish jarayonlarini o'rnatish uchun kerakli moddiy resurslar to'plamini ifodalaydi. Bu moddiy resurslar mashinalar, uskunalar, binolar va boshqalar bo'lishi mumkin.
- Xususiyatlar: Asosiy kapital, sanoat, qurilish, transport, va boshqa sohalarda ishlab chiqarish jarayonlarida ishlab chiqarish uchun kerak bo'lgan moddiy imkoniyatlarni ifodalaydi.
Investitsion Kapital:
- Tushuncha: Investitsion kapital, moliyaviy mablag'lar va asosiy kapitalni olib kelish orqali uzluksiz ravishda moliyaviy daromad olish uchun moliyalashtirilgan kapitalni ifodalaydi.
- Xususiyatlar: Investitsion kapital, bizneslarni rivojlantirish, yangi korxonalar o'rniga olib kelish, yoki innovatsion loyihalarni amalga oshirish uchun foydalaniladi.
Inson Kapitali:
- Tushuncha: Inson kapitali, insonlarning bilim, malakalari, tajribalari, va ijtimoiy hamkorlik qobiliyatlari kabi nemalarini ifodalaydi.
- Xususiyatlar: Inson kapitali, o'z-o'zini yuqori sifatli xizmatni taklif etish, innovatsion yechimlarni topish, va biznesning iqtisodiy taraqqiyotini ta'minlashda kritik ahamiyatga ega.
Mobil Kapital:
- Tushuncha: Mobil kapital, sifatli bozorda sotib olish va sotishga mo'ljallangan moliyaviy asoslar to'plami hisoblanadi.
- Xususiyatlar: Mobil kapital, xalqaro valyuta bozorlarida, aktsiyalar, obligatsiyalar, valyuta, va boshqa moliyaviy instrumetnlarga investitsiya qilish orqali daromad olish uchun foydalaniladi.
Qonun Kapitali:
- Tushuncha: Qonun kapitali, boshqaruv tizimida olib kelinishi mumkin bo'lgan asosiy resurslar to'plamini ifodalaydi. Bu odatda davlat tomonidan yoki boshqaruv organlari tomonidan egallanadi.
- Xususiyatlar: Qonun kapitali, mamlakatning boshqarilishi va taraqqiyotini ta'minlash uchun zarurdir. Bu kapital qonun va tartibni saqlash, madaniy va iqtisodiy rivojlanishni mustahkamlash, va insonlarning huquqlarini himoya qilish uchun foydalaniladi.
Har bir kapital turi, o'zining xususiyatlari va foydalanish sohalariga ega. Bu kapital turlari iqtisodiyotning turli sohalarida rivojlanish va taraqqiyotda katta ro'l o'ynaydilar.
Kapital, kishilarning xususiy va yuridik shakllardagi turli turlarini ifodalaydi. Quyidagi kapital turlari kishilarning shakli va xususiyatlariga ko'ra ajratilishi mumkin:
Shaxsiy Kapital:
- Tushuncha: Shaxsiy kapital, insonning shaxsiy moliyaviy resurslar to'plamini ifodalaydi. Bu, insonning xususiy moliyaviy asoslarini, masalan, saqlangan pul, savdo mahsulotlari, investitsiya portfeli, va boshqalarni o'z ichiga oladi.
- Xususiyatlar: Shaxsiy kapital, insonning moliyaviy hisob-kitobini ifodalaydi va uning shaxsiy moliyaviy maqsadlarni erkin ravishda boshqarish imkonini beradi.
Korporativ (Kapital) Kapital:
- Tushuncha: Korporativ kapital, kompaniya yoki tashkilotning egasi yoki aktsiyadorlar tomonidan investitsiyalash va boshqarish uchun olib kelilgan moliyaviy resurslar to'plamini ifodalaydi.
- Xususiyatlar: Korporativ kapital, kompaniya hissadorlarining (aktsiyadorlarining) umumiy moliyaviy mablag'larini ifodalaydi va korporativ boshqaruv organlarining faoliyatlarini tashkil etadi.7
Jamg'armalashgan Kapital:
- Tushuncha: Jamg'armalashgan kapital, bir qancha shaxslar yoki tashkilotlar tomonidan birlashtirilgan moliyaviy resurslar to'plamini ifodalaydi. Bu, birlikda moliyalashtirilgan kapitaldir.
- Xususiyatlar: Jamg'armalashgan kapital, o'zaro hamkorlik va birlashuv asosida yuqori mablag'lar to'plamini ifodalaydi. Bu turdagi kapital korxonalar, fondlar, jamoat tashkilotlari, va boshqa birlashuvlar orqali yaratilishi mumkin.
Davlat Kapitali:
- Tushuncha: Davlat kapitali, davlat tomonidan egallangan va boshqariladigan moliyaviy resurslar to'plamini ifodalaydi. Bu, davlat hisob-kitobida ko'rsatiladigan va boshqariladigan moliyaviy asoslar to'plamini ifodalaydi.
- Xususiyatlar: Davlat kapitali, davlatning iqtisodiy va siyosiy dasturlarini amalga oshirish, mamlakatning moliyaviy taraqqiyotini ta'minlash, va boshqa mamlakat funktsiyalarini bajarish uchun ishlatiladi.
Boshqaruv Kapitali:
- Tushuncha: Boshqaruv kapitali, boshqaruv organlari yoki boshqaruv tashkilotlari tomonidan egallangan va boshqariladigan moliyaviy resurslar to'plamini ifodalaydi.
- Xususiyatlar: Boshqaruv kapitali, boshqaruv organlarining moliyaviy va boshqaruv qobiliyatlarini ifodalaydi va ularga boshqaruv vaqti davomida operatsion faoliyatlar uchun moliyaviy resurslar ta'minlashda imkoniyat beradi.
Bu turdagi kapital turlari, moliyalashtirish, investitsiyalar, korporativ boshqaruv, va boshqa iqtisodiy faoliyatlar uchun kishilar tomonidan qo'llaniladi. Har bir turda kapitalning o'zining xususiyatlari va foydalanish sohalariga ega.
Har bir kapital turining xususiyatlari va jalb qilinish usullari mavjud bo'lishi mumkin, ular quyidagicha:
Shaxsiy Kapital:
- Xususiyatlar: Shaxsiy kapital, shaxsiy moliyaviy resurslar to'plamini ifodalaydi va insonning shaxsiy moliyaviy faoliyatini boshqarishga imkon beradi.
- Jalb qilinish usullari: Shaxsiy kapitalni jalb qilish uchun insonning saqlangan mablag'larini, investitsiya portfelini, yoki qimmatbaho moddiy asetlarini sotib olish, investitsiya qilish, yoki biznes yaratish kabi usullar qo'llaniladi.
Korporativ (Kapital) Kapital:
- Xususiyatlar: Korporativ kapital, kompaniya yoki tashkilotning egasi yoki aktsiyadorlar tomonidan investitsiyalash va boshqarish uchun olib kelilgan moliyaviy resurslar to'plamini ifodalaydi.
- Jalb qilinish usullari: Korporativ kapitalni jalb qilish uchun kompaniyalar o'zining aktsiyalarini umumlashtirish, yoki yangi aktsiyalar chiqarish, qarzdorlik mablag'larini olganlik, yoki bank kreditlaridan foydalanish kabi usullar qo'llaniladi.
Jamg'armalashgan Kapital:
- Xususiyatlar: Jamg'armalashgan kapital, bir qancha shaxslar yoki tashkilotlar tomonidan birlashtirilgan moliyaviy resurslar to'plamini ifodalaydi.
- Jalb qilinish usullari: Jamg'armalashgan kapitalni jalb qilishda, birlashtiruvchilar o'z moliyaviy resurslarini birlashtirish, mahsulot yoki xizmat ishlab chiqarish, yoki boshqa investitsiya loyihalariga moliyaviy qo'llanish kabi usullar qo'llaniladi.
Davlat Kapitali:
- Xususiyatlar: Davlat kapitali, davlat tomonidan egallangan va boshqariladigan moliyaviy resurslar to'plamini ifodalaydi.
- Jalb qilinish usullari: Davlat kapitalini jalb qilish uchun, davlat byudjeti orqali soliq to'lash, qo'shimcha moliyalash uchun obligatsiyalar chiqarish, yoki moliyaviy institutlar orqali investitsiyalash kabi usullar qo'llaniladi.
Boshqaruv Kapitali:
- Xususiyatlar: Boshqaruv kapitali, boshqaruv organlari yoki boshqaruv tashkilotlari tomonidan egallangan va boshqariladigan moliyaviy resurslar to'plamini ifodalaydi.8
- Jalb qilinish usullari: Boshqaruv kapitalini jalb qilish uchun boshqaruv organlari soliq to'plash, yoki omonat qilish, yoki moliyaviy institutlar orqali moliyaviy investitsiyalash kabi usullar qo'llaniladi.
Har bir kapital turining jalb qilinish usullari moliyaviy, iqtisodiy, va qonuniy shartlar bo'yicha o'zgaradi. Shuning uchun, har bir hodisada eng maqbul vaqtning bo'yicha mavjud shartlar va imkoniyatlar o'zgartirilishi mumkin.
|
| |
