|
KOLLOID KIMYO TARAQQIYOTINING QISQACHA TARIXIBog'liq Dars ishlanma Abduqodir 8 sinf Informatika Dars ishlanma, 80-82, IOTL-1-labor, referat, azamjon, 6 ma`ruza (1)KOLLOID KIMYO TARAQQIYOTINING QISQACHA TARIXI.
Kolloid moddalar qadim zamonlardan beri inson tomonidan ishlatilib kelingan
va olimlarning e„tiborini jalb qilgan. Asrlar davomida insoniyat tarixida kolloid
sistemalar to‟g‟risida juda ko‟p ma„lumotlar to‟plangan. Kolloid sistemalar xossalarini
o‟rganish uchun mahsus tadqiqot uslublari yaratilgan, masalan ultramikroskopiya,
nefelometriya, ultrafiltratsiya, elektron mikroskopiya, osmometriya, viskozimetriya va
boshqa tadqiqot metodlari yaratilgan.
Kolloid-kimyoviy jarayonlar qadimgi markaziy Osiyo, Xitoy, Hindiston, Misr,
Yunonistonda, Qadimgi Rimda qo‟llanilib kelingan. O‟sha davrlarda ovqat
tayyorlashda, terini qayta ishlashda, to‟qimalarni bo‟yashda bu jarayonlar ishlatilgan.
Bundan ming yillar ilgari yashab tadqiqot ishlari bilan shug‟ullangan buyuk allomalar
Abu Ali Ibn Sino, Abu Rayhon Beruniy va boshqalar, dori-darmonlar tayyorlashda,
kristallar xossalarini o‟rganishda kolloid-kimyoviy jarayonlardan foydalanishga va bu
uslublarni takomillashtirganlar. 1752 yilda M.V.Lomonosov rangli shishalar ishlab
chiqarishda, oltinning kolloid eritmasini tayyorlab ishlatgan. Rossiya olimlaridan
T.Ye.Lovitsning 1789 yili faollashtirilgan ko‟mirning yutish xususiyatini aniqlashi,
adsorbsiya hodisasini kashf etishi, A.Musinning 1797 yilda simob metalining suvdagi
kolloid eritmasini hosil qilishi, I.G.Borshchovning 1869 yili kolloid eritmalardagi
zarrachalarning kristall tuzilishga ega ekanligi va kolloid mitsella haqida tushuncha
berishi va boshqalar, kolloid kimyoning har tomonlama rivojlanishiga yo‟l ochib berdi.
Kolloid kimyoni rivojlantirishda chet ellik olimlarning ham xizmati katta.
Italiyalik kimyogar F.Selmi 1845 yilda turli xil eritmalarning (sut, zardob, qon, yelim,
jelatina, kraxmal va boshqA) xossalarini o‟rganib, ularning xususiyatlari chin
eritmalardan tubdan farq qilishini aniqladi.
1861 yildan boshlab ingliz kimyogari T.Grem qon, yelim, kraxmal va boshqa
eritmalar xossalarini batafsil. o‟rganib, ularning yomon diffuziyalanishi, o‟simlik
hamda hayvon membranalaridan o‟tmasligi, undagi moddalar kristallanmasdan amorf
cho‟kmaga tushini aniqladi. Bu eritmalarni T.Grem birinchi bo‟lib kolloidlar deb atadi.
Kolloid so‟zi yunoncha bo‟lib, «kolla» yelim va «eydos» simon ma„noni bildirib,
yelimsimon moddalar demakdir.
Chin eritmalar esa (masalan, osh tuzi, shakar, glyukoza va boshqalar) yaxshi
diffuziyalanadi, membranalar orqali o‟tadi va oson kristallanadi.
Shunday qilib, T.Grem eritmalarni xususiyatlariga ko‟ra ularni tashkil qilgan
moddalarni ikkiga: kolloidlar va kristalloidlarga bo‟ldi, T.Gremning kolloid kimyo
sohasida qilgan ishlarini hisobga olib va birinchi bo‟lib kolloid atamasini kiritganligi
uchun uni shu fanning «otasi» deb ham atashadi.
|
| |
