21
3) to‘g‘ridan-to‘g‘ri nutqni qayta ishlash – so‘zlovchining har qanday iborasini qayta ishlash,
uning asosiy parametrlari va xususiyatlarini ajratib ko‘rsatish va ularning ko‘rsatkichlarini mos
yozuvlar bilan taqqoslash;
4) dialog printsipi - dialog paytida (telefonda gaplashganda va hokazo) klassik nutqni aniqlash.
Identifikatsiya qilish usullari ko‘p
jihatdan farqlanishiga qaramay, umuman olganda, ko‘rib
chiqilayotgan usullarning har biriga xos bo‘lgan quyidagi asosiy bosqichlarni ajratib ko‘rsatish
mumkin:
1. Kirish nutq signalidan xususiyatlarni ajratib olish.
2. Oldingi bosqichda olingan xususiyat vektorlari asosida foydalanuvchi modelini (shablonni)
qurish.
Barcha ko‘rib chiqilgan usullarda tizimda ro‘yxatdan o‘tgan foydalanuvchini
kirish nutq signali
bo‘yicha aniqlash jarayoni ba’zi mezonlar asosida eng mos saqlanadigan modelni topishdan
iborat.
Ba’zi usullar identifikatsiya modelini qurishni taklif qiladi:
yashirin Markov modeli, Gauss
aralashmalari. Identifikatsiya qilish usullari mavjud:
- ma’lum parametrlarga ko‘ra tasnifga asoslangan: dinamik
dasturlash usuli, vektor kvantlash.
- kirish parametrlarini ajratib olish (spektral tahlil, Furye konvertatsiyasi,
chiziqli nutqni
bashorat qilish, sepstral tahlil) va ularni tanib olish. Spektral tahlil va Furye konvertatsiyasidan
foydalanish nutq fragmentlari spektrlarini tavsiflovchi ma’lumotlar majmuasini olish imkonini
beradi. Tahlil qilinadigan ma’lumotlar miqdorini kamaytirish chiziqli
nutqni bashorat qilish
koeffitsientlari, sepstral koeffitsientlar va mel-chastotali sepstral koeffitsientlardan (MFCC)
foydalanishga erishish imkonini beradi. Bunday o’lchov birliklari tanib olish muammolarini hal
qilishda faol qo’llaniladi, chunki ulardan foydalanish biometrik insonni identifikatsiya qilish
tizimlarida keng qo’llaniladigan insonni idrok etish mexanizmlariga
yaqinlashishga imkon
beradi.
22
2-rasm Tanib olish usullarining tasnifi
Yuqoridagi usullarga asoslangan ovozni identifikatsiyalash tizimlari uchun muhim muammo
tashqi muhit shovqinining dastlabki ovozli yozuvlarga kuchli ta’siri bo‘lib, ulardan informatsion
xususiyatlar olinadi. Ushbu xususiyatlarning shovqin tufayli
buzilishi yuqori darajadagi
identifikatsiya xatolariga olib keladi.
Ruxsatsiz shaxslar tomonidan axborot resurslariga ruxsatsiz kirishning oldini olishning yangi
usul va vositalarini ishlab chiqish shaxsni aniqlash tizimi va tartiblarini ishlab chiqishni talab
qiladi. Bir qator afzallik va afzalliklarga ega bo‘lgan biometrik identifikatsiyalash tizimlari va
usullari alohida o‘rin tutadi. Insonning o‘ziga xos individual xususiyatlariga asoslangan
biometrik ko‘rsatkichlar individual foydalanuvchini eng ishonchli tarzda tavsiflaydi. Ular
avtomatlashtirilgan ishlov berish va ma’lumotlar bazalarida saqlashga juda oson ta’sir qiladi,
