220
boshlanish
(taqdimot nutqida tinglovchilarga murojaat qilish va
uchrashuvning maqsadi haqida xabar berish) va tugun (xabarning
maqsadini
tushuntirish);
asosiy qism
(asosiy qismda korxona, taqdim etilgan mahsulot haqida asosiy
ma’lumotlar: maqom, umumiy yo‘nalish, korxona faoliyatining o‘ziga xosligi,
iste’molchining ko‘rsatmasi, mavjudlikning tabiati, joylashgan joyi va boshqalar
beriladi);
xulosa
(taqdimot nutqida xulosa yig‘ilishning
maqsadini eslatish, aytilgan
so‘zlarni umumlashtirish va birgalikda ishlashga chaqirishni o‘z ichiga oladi).
Muvaffaqiyatning eng muhim sharti - bu nutqning tuzilishi (mantiq)
tinglovchilar uchun ochiq, tushunarli bo‘lishi kerak.
Tinglovchilarning e’tiborini faollashtirishga
quyidagicha erishiladi:
a) ijro etuvchi vositalar yordamida nutq strukturasini ajratish:
… bilan
boshlayman ...; endi ... haqida; va nihoyat ...; natijada, shuni ta’kidlayman...
Korxonamizning kelib chiqish tarixi bilan boshlashimga ruxsat bering ...
Agar ruxsat bersangiz, men investitsiya kompaniyamizni yaratish loyihasidan
boshlayman.
Keling, rejalarimizni amalga oshirish haqida gapiraylik.
Bugungi vaziyat haqida ...
Rejalarimiz haqida bir necha so‘z ...
Xulosa qilib aytganda, …. deb umid bildirishga ijozat bergaysiz.
….ishonch bildirishga ruxsat bering;
b) monologni dialoglashtirish, bunda dialog shakli ochiq va yashirin bo‘lishi
mumkin. Ochiq dialog – auditoriya bilan muloqot qilishning savol-javob tizimi. Bu
ommaviy nutqning bu turiga kamroq xosdir.
Ommaviy nutqning eng o‘ziga xos xususiyati - dialogning yashirin shakllari:
o‘zingiz uchun savollar, yashirin va bilvosita savollar.
Siz allaqachon bilganingizdek...
Yangi aloqa turlarining mashhurligi haqida nima deyish mumkin — ular
kelajagimiz, ular tezda aloqa bozorini egallaydi;
221
c) muhim yoki qiziqarli fikr, g‘oyalar, tinglovchilarni qiziqtiradigan ba’zi
tafsilotlar haqidagi xabarni kechiktirishni anglatadi.
Bunday holda, ma’ruzachi
birinchi navbatda bu yoki boshqa haqiqatni eslatib o‘tadi va keyin aytadi:
Lekin bu haqida birozdan keyin...
Bu haqida keyinchalik batafsil gapirib beraman...
Bu haqida keyin to‘xtalamiz...;
d) juda muhim axborotlarni ta’kidlash. Xabarning tezligi, nutq ritmi,
pauza, intonatsiya o‘zgarishi bilan ta’kidlanishi mumkin.
Monoton, ehtirossiz bayon qilganda diqqat ko‘rsatkichlari sezilarli darajada
yomonlashadi.
Ommaviy nutq paytida nutqning oxiriga qadar bayonning ovoz balandligi va
temperamentligini bosqichma-bosqich oshirib borish mumkin;
e)
mahsulotlar, tovarlar, bukletlar namunalarini namoyish qilish. Odatda
taqdimotlarda mehmonlarga kichik sovg‘alar beriladi:
bukletlar, otkritkalar,
reklama uchun mahsulot namunalari;
f) hazilni ishlatish. Tantanali nutqlarda hazil-mutoyiba qabul qilinmaydi,
ammo kichik hazil-mutoyibalar umumiy kayfiyatga
zarar bermaydi va
tinglovchilarning e’tiborini va xayrixohligini ma’ruzachiga jalb qilishga yordam
beradi.
Nutqning matnini tuzayotganda, nutqning ikkinchi
yarmi tinglovchilarga
birinchiga nisbatan ikki barobar ko‘proq ko‘rinishini esda tutish kerak. O.Ernst
ta’kidlaganidek, tantanali nutqning oxirgi o‘n daqiqasi birinchi o‘n daqiqaga
qaraganda uch barobar ko‘p davom etadi. Shuning uchun, nutqning ikkinchi yarmi,
nutq qanchalik uzoq bo‘lishidan qat’iy nazar, yanada jonli,
xilma- xil va osonlik
qabul qilinadigan bo‘lishi kerak.
