Uzbekistan
CREATION OF DATA BASE RECEIVED AT A DISTANCE IN THE
RESEARCH OF CITY POPULATION POINTS (EXAMPLE OF
KHORAZM REGION)
"Экономика и социум" №6(109)-2 2023 www.iupr.ru
141
Abstract. In this study, the possibilities of creating GIS and remote
databases for the purpose of researching urban settlements were considered and
samples were prepared. The possibilities of satellite data and methods of their
analysis in GAT technologies are studied.
Key words: databases, remote sensing of urban settlements, GAT
technologies, territorial expansion.
Kirish.
Yer haqidagi fanlarning tarkibida va informatsion texnologiyalar
asosida geografik axborot tizimlari (GAT, keyinchalik umumiy qabul qilingan
iborada GIS soʻzi ishlatiladi) yaratilgan – u tabiat va jamiyat ob’ektlari va
hodisalari haqidagi topografik, geodezik, yer resurslari va boshqa kartografik
axborotni toʻplash, ularga ishlov berish, EHM xotirasida saqlash, yangilash,
tahlil qilish, yana qayta ishlashni ta’minlovchi avtomatlashtirilgan apparat-
dasturli kompleksdir.
Ular asosan roʻyhatga olish, baholash, tabiatni muhofaza qilish, tabiiy
boyliklardan oqilona foydalanish, ularni bashoratlash ishlarini bajarishga
moʻljallangan.
Eng birinchi GIS 1960 yillarda Kanada, AQSh va Shvetsiyada tabiiy
boyliklarni oʻrganish maqsadida yaratilgan. Bugungi kunga kelib, GISlarning
soni juda koʻp, ular iqtisodiyotda, boshqarishda, atrof muhitni muxofaza qilishda
va boshqa sohalarda qoʻllanilmoqda. Ular kartografik, topografik, statistik,
meteorologik, ekspeditsion va masofadan turib olingan ma’lumotlarini oʻzida
mujassamlagan.
Masofadan kuzatish yoki ma’lumot yig‘ish bu avvalombor u yoki bu
fazoviy ob’ekt bilan toʻg‘ridan toʻg‘ri aloqada boʻlmay turib ma’lumot yig‘ish
yoki yerni kuzatish ilmi yoki san’atidir. Bu jarayon aks etayotgan yoki sochilib
chiqayotgan energiyani yozish va aniqlash hamda yozilgan ma’lumotlar ustida
ishlash, tahlil qilish va tayyor ma’lumotdan foydalanishni izohlaydi.
Ba’zi bir hollarda masofadan ma’lumot yig‘ish elektromagnit
radiatsiyasidan foydalanish orqali yerni kuzatish deb ham nomlanadi. Masalan,
masofadan ma’lumot yig‘ish insonlarni har kungi oddiy harakatidir, yani gazeta
oʻqish, yurayotgan avtomoshinani kuzatish, leksiya davomida domlaga qarab
oʻtirish bular hammasi masofadan ma’lumot yig‘ishga kiradi.
Fan va texnologiyaning bugungi kungi taraqqiyoti jamiyat tizmidagi
koʻplab muammolar yechimini topish imkonini bermoqda. Masofadan olingan
ma’lumotlarni tahlil qilish va uni amaliyotda qoʻllash shular jumlasidandir.
Masofadan olingan suratlar yer yuzasidagi holatni tezkor tasvirlash va tahlil
qilishga keng imkoniyat yaratadi. Shu bilan birga suratlarda tasvirlangan
voqealarni alohida ajratish, sinflashtirish muayyan qiyinchiliklarni ham
tug‘dirishi sir emas. Bu borada koʻplab olimlar turli xil sinflashtirish
algoritmlari va ma’lumotlar bazasi hamda dasturiy ta’minotlardan foydalanishni
taklif qiladilar.
|
