• V.V. Davidov empirik va nazariy fikrlashning quyidagi asosiy farqlarini aniqlashtirgan
    		•

    Guliston davlat universiteti




    Download 218.84 Kb.
    bet4/6
    Sana26.05.2023
    Hajmi218.84 Kb.
    #65010
    1   2   3   4   5   6
    Bog'liq
    V.V.Davidov va D.V.Elkonin kontseptsiyasi
    Ózbekstanda ámelge asırılıp atırǵan reformalardıń jańa basqıshı., крилга угирилган Газетага мақола 6 Пленум ҳақида 2022 й , 897135, 1. Operatsion tizim tushunchasi va ularning ahamiyati 2, sanoat dekabr uz111, Amaliyotchi psixologning faoliyat soxalari Rеja, 1labKT, Dars o\'quv faoliyatini tashkil etish shakli sifatida, AVESTO, 1 варак, ibodati-islomiya-uzbek, XOLMURODOV N D, Kompyuter texnikasining rivojlanish tarixi va avlodlari. Mexanik-fayllar.org, JM RMA
    Nazariy-mazmunli refleksiya shu bilan xarakterliki, u muhim munosabatlarni aks ettirish, haqiqiy borliqning muhim asoslarini izlash va muhokama qilish bilan bog‘liq.

  • Mazmunli tahlil xususiy o‘ziga xosliklardan yaxlit obyektdagi muhim ba’zi alohidalilikni izlashga yo‘naltirilgan.

  • Mazmunli rejalashtirish optimal(maqbul) harakatlarni aniqlash va bajarilishi joiz harakatlarni tashkil etishni izlab topish bilan tugallanadi.

    V.V. Davidov empirik va nazariy fikrlashning quyidagi asosiy farqlarini aniqlashtirgan:

    • Empirik bilish narsa-hodisalarni tasavvur etish va taqqoslash natijasidir; nazariy bilish esa ichki yaxlit tizim munosabatlari funksiyasi va rolini tahlil qilish jarayonida paydo bo‘ladi.

    • Taqqoslash jarayonida aniqlangan barcha narsa-hodisalarning rasmiy umumiy xususiyatlarini ajratib olish kelib chiqadi; tahlil qilish esa, uning butun asosini yoki mohiyati sifatida yaxlit tizimning boshlang‘ich munosabatini ochishga imkon beradi.

    • Empirik bilim kuzatishga asoslanadi, narsa-hodisalarning tashqi xususiyatlarini tasavvur etishda aks etadi; nazariy bilim esa, narsa-hodisalarni fikriy qayta tiklash asosiga hosil bo‘ladi.

    • Rasmiy umumiy xususiyat narsa-hodisalarning o‘ziga xos va umumiy xossalari bilan bir belgili sifatida anialanadi, bu vaqtda nazariy bilimlar uning turlicha namoyon bo‘lishi bilan butun tizimning real umumiy munosabatlari aloqasini qayd etadi.

    • Empirik bilimlarni aniqlashtirish jarayoni narsa-hodisalarni sinflash bilan bog‘liqlikdan kelib chiquvchi misollar, illyustratsiyalarni yig‘ib olishdan; nazariy bilimlarni aniqlashtirish uning umumiy asosidan kelib chiqib, yaxlit tizimning o‘ziga xosligi va birligini ajratib ko‘rsatish va tushuntirishdan iborat

    • Empirik bilimlarni qayd etishning zaruriy vositasi atama so‘zlarda aks etadi; nazariy bilim turli ramz-belgili vositalarning yordami bilan aqliy faoliyat usullarida ko‘rinadi.

    Shuni yodda tutish kerakki, o'qituvchi o'quv faoliyatini bevosita shakllantirmaydi. O'qitish amaliyotida o'quv faoliyati o'quv vazifalari zanjirini hal qilish jarayonida shakllanadi. Bu D. B. Elkonin - V. V. Davydovning rivojlanayotgan ta'lim tizimida ta'limning asosi bo'lgan o'quv vazifasi. O'quv vazifasining boshqa turdagi vazifalarga nisbatan o'ziga xos xususiyatlari qanday?
    Rivojlanayotgan ta'lim nazariyasi va amaliyotida o'quv vazifasi amaliy vazifadan aniq farq qiladi. Amaliy vazifa ma'lum bir natijaga erishish, vazifa savoliga javob olish bilan bog'liq. Yuqorida aytib o'tilganidek, o'quv vazifasi talabaning o'zini o'zi o'zgartirishi bilan bog'liq. Shuning uchun o'qituvchining ta'lim tizimidagi eng muhim vazifalaridan biri amaliy vazifani o'quv vazifasi sifatida qabul qilishni o'rgatishdir. Boshqacha qilib aytganda, darslikdagi vazifalar amaliy va o'quv sifatida teng ravishda qabul qilinishi mumkin. "O'quv vazifasi" deganda, bu tashqi ko'rinish, shartlarning xususiyatlari emas, balki yondashuv, unga bo'lgan munosabatni anglatadi10.
    O'quv vazifasi turli xil shaxsiy vazifalardan sezilarli darajada farq qiladi.
    Muayyan shaxsiy muammolarni hal qilishda maktab o'quvchilari ularni hal qilishning bir xil xususiy usullarini o'zlashtiradilar. Faqat uzoq muddatli mashg'ulotlar bilan maktab o'quvchilari ma'lum bir sinfga kiritilgan individual muammolarni hal qilishning umumiy usulini o'rganadilar. Ushbu usulning assimilyatsiyasi fikrning xususiydan rasmiy umumiyga o'tishining empirik printsipiga asoslanadi. Umumiy ta'lim muammosini shakllantirish va hal qilishda maktab o'quvchilari dastlab alohida shaxsiy muammolarni hal qilishning mazmunli umumiy usulini o'zlashtiradilar, so'ngra ushbu usuldan ularning har birini xatosiz hal qilish uchun foydalanadilar .
    Ta'lim muammosini hal qilish nazariy printsipga muvofiq amalga oshiriladi, bunda bunday qaror nafaqat ma'lum bir holat uchun, balki barcha bir hil holatlar uchun ham muhimdir (maktab o'quvchilarining fikri bir vaqtning o'zida umumiydan xususiy holatga o'tadi).
    Shunday qilib, o'quv muammosini hal qilishda maktab o'quvchilari ma'lum bir sinfga kiritilgan individual va maxsus muammolarni hal qilishning umumiy usulini o'zlashtiradilar .
    O'quv vazifasi maktab o'quvchilari tomonidan muayyan harakatlarni bajarish orqali hal qilinadi. Ushbu harakatlarning mantiqiy tavsifini V. V. Davydov beradi:
    - o'rganilayotgan ob'ektning umumiy munosabatini aniqlash uchun vazifa shartlarini o'zgartirish;
    - tanlangan munosabatni mavzu, grafik yoki harf shaklida modellashtirish;
    - uning xususiyatlarini "sof shaklda"o'rganish uchun munosabat modelini o'zgartirish;
    - umumiy yo'l bilan hal qilinadigan aniq vazifalar tizimini yaratish;
    - oldingi harakatlarning bajarilishini nazorat qilish;
    - ushbu o'quv muammosini hal qilish natijasida umumiy usulning assimilyatsiyasini baholash .
    Har bir bunday harakat tegishli operatsiyalardan iborat bo'lib, ularning to'plamlari ma'lum bir o'quv vazifasiga kiritilgan o'ziga xos sharoitlarga qarab o'zgaradi (ma'lumki, harakat maqsad bilan, uning operatsiyalari esa uning shartlari bilan bog'liq).
    Maktab o'quvchilari dastlab mustaqil ravishda o'quv vazifalarini qanday belgilashni va ularni hal qilish bo'yicha harakatlarni bajarishni bilishmaydi. Hozircha ularga o'qituvchi yordam beradi, lekin asta-sekin o'quvchilarning o'zlari tegishli ko'nikmalarni egallaydilar (aynan shu jarayonda ular mustaqil o'quv faoliyatini, ya'ni o'rganish qobiliyatini shakllantiradilar) .
    Dastlabki tushunchalarni tanlash kontseptual tizimning u bilan batafsil tanishishdan oldin ochiqligining eng muhim shartidir. D. B. Elkonin - V. V. Davydov tizimida matematikani o'qitishning boshida ushbu tizim uchun yadro, Markaziy, tizimni asta-sekin chiqarib tashlash mumkin bo'lgan juda umumiy tushunchalar mavjud.
    Tushunchalarni konkretlashtirishning har bir bosqichiga kirish o'quv vazifalari orqali amalga oshiriladi. "Maktab o'quvchilari oldiga o'quv vazifasini qo'yish, ularni barcha mumkin bo'lgan xususiy va o'ziga xos sharoitlarda uni hal qilishning umumiy usuliga yo'naltirishni talab qiladigan vaziyatga kiritishni anglatadi."
    Bolalar tafakkurini natijalardan harakat usullariga yo'naltirish faqat ta'lim muammolarini hal qilish jarayonida mumkin. Ammo bolaga o'quv vazifasini qo'yish nimani anglatadi? Uni shunchaki ilgari surishning o'zi etarli emas - o'qituvchi tomonidan shakllantirilgan vazifani talaba qabul qilishi kerak, ya'ni.o'z vazifasiga aylaning. Darsda javob berilishi kerak bo'lgan savol talabaning o'ziga xos savoliga aylanishi kerak, aks holda u o'qituvchidan uni qiziqtirmaydigan savolga javob oladi va bu javobni har qanday odam o'zi qidirmagan tasodifiy ma'lumotlarni tasarruf etishi bilan boshqaradi. so'ramadi: ehtimol u qiziqadi, ehtimol "sog'inadi" quloqlardan o'tgan." O'quv vazifasini belgilash talabalarning ikkita muhim "kashfiyoti" bilan bog'liq:
    1. Ular biror narsani bilmasliklarini aniqlashlari kerak (ular biron bir muammoni hal qilish usuliga ega emaslar);
    Ular ushbu muammoni hal qilishni xohlashlari, uni hal qilishga intilishlari kerak; shuning uchun o'quv vazifasini belgilashda quyidagi printsiplar hisobga olinishi kerak:
    1. Kiritilgan kontseptsiya juda umumiy bo'lishi kerak, shunda keyingi mavzular bolalar uchun konkretlashtirish, birinchisini aniqlashtirish sifatida namoyon bo'ladi.
    2. Yangi bilimlarni kiritishdan oldin, uning paydo bo'lishi uchun hayotiy zarurat holatini yaratish kerak .
    3. Bilimlarni tayyor shaklda kiritmang. Bolalarni yangisini kashf etishga undashning iloji bo'lmasa ham, har doim mustaqil qidiruv, dastlabki taxminlar va farazlar holatini yaratish mumkin.
    4. Ta'rif yoki qoida (yangi bilimlarni og'zaki shakllantirish) yangisini topish va kashf qilish bo'yicha barcha ishlardan oldin emas, balki keyin paydo bo'lishi kerak. Bolalar uchun qoidani (ta'rifni) shakllantirish, uni sxemadan o'qish osonroq. Bu qoidalarni yodlashga emas, balki har bir bolaga uni o'z so'zlari bilan shakllantirishga imkon beradi.
    5. Vazifadan vazifaga o'tish mantig'i talabalar uchun aniq va ochiq bo'lishi kerak. Agar o'qituvchi o'quv vazifasini to'g'ri qo'yishga muvaffaq bo'lsa, unda talabalar birinchi vazifaga javob olib, keyingisini deyarli mustaqil ravishda qo'yishlari mumkin. Eng muhim aqliy operatsiyalar tahlil va sintezdir. Tahlil ma'lum bir ob'ekt elementlarini, uning xususiyatlarini yoki xususiyatlarini tanlash bilan bog'liq. Sintez-bu ob'ektning turli elementlarini, tomonlarini bir butunga birlashtirish. Insonning aqliy faoliyatida tahlil va sintez bir-birini to'ldiradi, chunki tahlil sintez orqali, sintez esa tahlil orqali amalga oshiriladi.
    Analitik va sintetik faoliyat qobiliyati nafaqat ma'lum bir ob'ekt elementlarini, uning turli xususiyatlarini ajratib ko'rsatish yoki elementlarni bir butunga birlashtirish qobiliyatida, balki ularni yangi aloqalarga kiritish, ulardagi yangi funktsiyalarni ko'rish qobiliyatida ham namoyon bo'ladi.
    Ushbu ko'nikmalarni shakllantirishga hissa qo'shishi mumkin:
    - ushbu ob'ektni turli tushunchalar nuqtai nazaridan ko'rib chiqish;
    - ushbu matematik ob'ekt uchun turli xil vazifalarni belgilash.
    Matematikani o'qitish jarayonida boshlang'ich maktab o'quvchilarining samarali faoliyatini tashkil etishda taqqoslash usuli alohida rol o'ynaydi .
    Ushbu texnikadan foydalanish qobiliyatini shakllantirish muayyan tarkibni o'rganish bilan chambarchas bog'liq holda bosqichma-bosqich amalga oshirilishi kerak.11
    Masalan, quyidagi bosqichlarga e'tibor qaratish tavsiya etiladi:
    - bitta ob'ektning xususiyatlari yoki xususiyatlarini tanlash;
    - ikki ob'ektning xususiyatlari o'rtasidagi o'xshashlik va farqlarni aniqlash;
    - uch, to'rt yoki undan ortiq ob'ektlarning xususiyatlari o'rtasidagi o'xshashlikni aniqlash;
    Ob'ektlarning belgilarini ajratib ko'rsatish va ular o'rtasida o'xshashlik va farqni aniqlash qobiliyati tasnifni qabul qilishning asosidir.
    Taqqoslash usulini shakllantirishda bo'lgani kabi, bolalar avval taniqli ob'ektlar va geometrik shakllarni tasniflash bo'yicha vazifalarni bajaradilar .
    Matematikani o'qitishda siz turli xil turlarni tasniflash uchun topshiriqlardan foydalanishingiz mumkin:
    - tayyorgarlik vazifalari;
    - o'qituvchi tasniflash asosini ko'rsatadigan vazifalar;
    - bolalar o'zlari tasniflash uchun asos yaratadigan vazifalar.
    Yunon tilidan tarjima qilingan "o'xshash" tushunchasi "o'xshash" degan ma'noni anglatadi. Analogiya tushunchasi-ob'ektlar, hodisalar, tushunchalar, harakat usullari o'rtasidagi har qanday munosabatdagi o'xshashlik. O'xshashlikdan foydalanib, talabalar faoliyatning yangi usullarini topadilar va o'zlarining taxminlarini sinab ko'rishadi .
    Yosh o'quvchilarda analogiya bo'yicha xulosalar chiqarish qobiliyatini shakllantirishda quyidagilarni yodda tutish kerak:
    - analogiya taqqoslashga asoslangan, shuning uchun uni qo'llashning muvaffaqiyati talabalar ob'ektlarning belgilarini qanday ajratib ko'rsatishni va ular orasidagi o'xshashlik va farqni aniqlashni bilishlariga bog'liq.
    - analogiyadan foydalanish uchun ikkita ob'ektga ega bo'lish kerak, ulardan biri ma'lum, ikkinchisi u bilan har qanday belgilar bilan taqqoslanadi.
    - to'g'ri harakatlar uchun o'xshashlik ushbu vaziyatda muhim bo'lgan ob'ektlarning xususiyatlarini taqqoslaydi. Aksincha, xulosa noto'g'ri bo'lishi mumkin.
    Matematik ob'ektlarning muhim xususiyatlarini, ularning xususiyatlari va munosabatlarini ta'kidlash umumlashtirish kabi aqliy harakatlarning asosiy xususiyatidir.
    Natija va umumlashtirish jarayonini farqlash kerak. Natija tushunchalar, hukmlar, qoidalarda qayd etiladi. Umumlashtirish jarayoni turli yo'llar bilan tashkil etilishi mumkin. Bunga qarab, umumlashtirishning ikki turi - nazariy va empirik haqida gap boradi.
    Rivojlanayotgan ta'limning ajralmas sharti-bu talabalarning o'zlari bildirgan hukmlarni asoslash (isbotlash) qobiliyatini shakllantirish. Ushbu qobiliyat odatda fikrlash, o'z nuqtai nazarini isbotlash qobiliyati bilan bog'liq.
    Hukmlar bitta bo'lib, ularda bitta ob'ektga nisbatan biror narsa tasdiqlanadi yoki rad etiladi (12 raqami juft, kvadratning tabiiy burchaklari yo'q). Yagona hukmlardan tashqari, alohida va umumiy hukmlar ajralib turadi. (Xususiy: tenglama x+3 \ u003d 10 butun va qismning o'zaro bog'liqligi asosida echiladi; umumiy: to'rtburchakda qarama-qarshi tomonlar tengdir) .
    O'z fikrlarini izchil, aniq va izchil ifoda etish qobiliyati murakkab harakatni Oddiylarning uyushgan ketma-ketligi shaklida namoyish etish qobiliyati bilan chambarchas bog'liq. Ushbu mahorat algoritmik deb ataladi. Uning ifodasi shundan iboratki, yakuniy maqsadni ko'rgan odam algoritmik retsept yoki algoritm tuzishi mumkin, buning natijasida maqsadga erishiladi.12



    Download 218.84 Kb.
    • 1   2   3   4   5   6




    Download 218.84 Kb.