|
Ma'lumotlarni iqlim o'zgarishiga ta'siri
|
| bet | 6/7 | | Sana | 23.12.2023 | | Hajmi | 251,5 Kb. | | #127479 |
Bog'liq zafar optik tolali uzatish tizimlari, Mavzu Jamoani shakllantirishning istiqbol rejalari-fayllar.org, a, MUSIQAVIY BADIIY DIDNING DARAJASI, dilshod aka, Coursera Muhammedova, Shakarov Abbos falsafa axloqshunoslik, NKSHT 4MT (2), dilnoza, UMIRBEK, 1 Mînîpîliya nima , 1, 452-22 YN, TKT 1-2-3 MODULE KEY words newMa'lumotlarni iqlim o'zgarishiga ta'siri.
Mamlakatlar AI hisoblash yoki “hisoblash”ga xos ko‘rsatkichlarni yaratish, ilg‘or tajribalarni almashish va iqlim o‘zgarishiga qarshi kurashish uchun yangi va innovatsion AI ilovalarini qo‘llab-quvvatlash uchun birlashishi kerak. Bunda mamlakatlar sun’iy intellektni iloji boricha barqaror tarzda o‘rgatish va joriy etishni ta’minlab, atrof-muhitga salbiy ta’sirlarni minimallashtirishi mumkin. Iqlim o‘zgarishiga qarshi kurashish uchun sun’iy intellektdan foydalanishimiz kerak.
Inson taraqqiyoti juda tez va shuning uchun xavf-xatarlarga to‘la. Bir asrdan ko‘proq vaqt ichida insoniyat ko‘mir va neft konlarini yoqib yubordi, ularning paydo bo‘lishi o‘n millionlab yillar davom etdi, bu esa tez o‘sib borayotgan iqlim inqirozini keltirib chiqardi. So‘nggi oltmish yil ichida hisoblash quvvatini trillion baravar oshirib, sun’iy intellektning eksponensial o‘sishini rag‘batlantirildi, bu ulkan potentsial foyda va zararga ega texnologiya demakdir.
Iqlim o‘zgarishi ham, sun’iy intellekt ham chuqur noaniqliklarni, hatto ekzistensial xavflarni ham taqdim etsa-da, bizning o‘zimiz yaratgan ekologik qiyinchilik bizdan tezroq harakat qilishimizni va qo‘limizdagi barcha vositalardan foydalanishimizni talab qiladi. O‘zining xavf-xatarlariga qaramay, AI iqlim o‘zgarishini yumshatish uchun eng bebaho vositalarimizdan biri sifatida tez rivojlanmoqda.
O‘n to‘qqizinchi asrning oxirlarida global isishni birinchi marta bashorat qilgan olim Svante Arrhenius issiqxona effektini isbotlash uchun qo‘lda o‘n minglab hisob-kitoblarni amalga oshirdi. Bugungi kunda iqlim modellari tennis kortlari hajmidagi superkompyuterlarda ishlaydi, sun’iy intellekt har bir model uchun million satrdan ortiq kodni yozadi va tahlil qiladi. Modellashtirishdan tashqari, AI o‘ta murakkab vazifalarni avtomatlashtirishi mumkin – masalan, energiya sarfini minimallashtirish uchun sanoat uskunalarini optimallashtirish. Shuningdek, u qishloq xo‘jaligi hosildorligini bashorat qilishi mumkin, chunki ekstremal ob-havo oziq-ovqat xavfsizligiga tahdid soladi va suv toshqini va boshqa tabiiy ofatlardan erta ogohlantirish tizimlarini o‘rnatadi.
Sun’iy intellektning ko‘plab real dunyo ilovalari atmosferaga uglerod chiqindilarini chiqarish kabi noma’lum effektlarga ega bo‘lgan keng ko‘lamli tajribalardir. Iqlim o‘zgarishi kabi muhim global muammolarni hal qilish uchun sun’iy intellektdan foydalanilar ekan, korxonalar, investorlar va tartibga soluvchilar AIning potensial ta’sirini bo‘g‘masdan mas’uliyatli tarzda qo‘llanilishini ta’minlaydigan samarali to‘siqlarni o‘rnatishlari kerak.Iqlim o‘zgarishini yaxshiroq tushunish va unga qarshi kurashishga global miqyosda AI tadqiqotlari Dunyoning rivojlangan mamlakatlari sun’iy intellekt va iqlim o‘zgarishi natijalarini shakllantirishda markaziy rol o‘ynaganligi sababli, ular nafaqat AI tizimlarini tartibga solishga ustuvor ahamiyat berishlari, balki AI tadqiqotini moliyalashtirishni sezilarli darajada oshirishlari kerak. Avvalo, hukumatlar xavfsiz bulutli muhitda ilg‘or hisoblash resurslari va keng qamrovli hukumat ma’lumotlar to‘plamlariga kirishni osonlashtirish orqali iqlim o‘zgarishi bilan bog‘liq maqsadli sohalarda AI tadqiqotlarini o‘tkazishi mumkin.
Bu Amerika Qo‘shma Shtatlarida sodir bo‘lmoqda, u yerda AQSh Milliy Ilmiy Jamg‘armasi (NSF) bir nechta AI tadqiqot institutlarini, jumladan, ob-havo, iqlim va qirg‘oq okeanografiyasida ishonchli sun’iy intellektni tadqiq qilish institutini tashkil etish uchun 140 million dollardan ortiq sarmoya kiritdi . Ushbu institut ob-havo sharoitlari, okeanlar, dengiz sathining ko‘tarilishi va ofatlar xavfidagi o‘zgarishlarni kuzatish uchun AI tadqiqotlariga alohida e’tibor qaratadi. Ushbu mablag‘ni olgan boshqa institutlar iqlimga mos keladigan o‘rmon xo‘jaligi va yangi avlod oziq-ovqat tizimlariga e’tibor berishadi.
Biroq iqlim harakati uchun sun’iy intellekt shunchaki fan yoki kun tartibidagi boshqa tashabbus bo‘lmasligi kerak. U barcha sohalardan kelib chiqishi va tegishli resurslar va miqyosda mahalliy va xalqaro harakatlarga tatbiq etilishi kerak.
PricewaterhouseCoopers (PricewaterhouseCoopers konsalting va audit xizmatlarini taklif qiluvchi xalqaro kompaniyalar tarmog’I bo‘lib, professional xizmatlarni taqdim etadi . Kompaniya audit, buxgalteriya hisobi, soliqqa tortish, strategiyani boshqarish va inson resurslari bo‘yicha konsalting xizmatlari kabi biznes maslahat xizmatlarini taklif etadi.) buxgalteriya firmasi tomonidan olib borilgan tadqiqot shuni ko‘rsatdiki, sun’iy intellekt 2030-yilga borib issiqxona gazlari emissiyasini 4 foizga kamaytirishda muhim rol o‘ynashi mumkin. Ushbu istiqbolli kashfiyot iqlim o‘zgarishiga qarshi kurashda texnologiyaning potentsial ta’sirini ta’kidlaydi.Ko‘pgina Amerika startap kompaniyalari tabiiy ofatlar sodir bo‘lganda hayotni saqlab qolish uchun sun’iy intellektdan foydalanish usullarini taklif qilmoqdalar. Sun’iy intellektdan foydalanish ko‘plab potensial afzalliklarga ega.Misol uchun, kuchli sunamida dengizdagi suv sathi yuqoriga ko‘tarilganda sun’iy intellektli evakuatsiya tizimi tepaga ko‘tarilgan turmush markazlaridagi kasalliklarni ko‘proq aniqlab berishi mumkin. Bu usulda, qurilma o‘rgatilgan sharoitlariga mos kelmasa, yangi vaziyatlarga mos holda ularni tanlab oladi, holatini tekshiradi va qanday yordam o‘tkazilishi kerakligini aniqlaydi. Sun’iy intellekt tizimlarining evakuatsiya jarayonini portlash va boshqarish yordamlarida yaratishga qodir bo‘lgan foydali vositaga ega bo‘lishga qaratilgan bo‘ladi. Tadqiqotchilar AIni o‘qitish uchun shahar va tog‘li hududlarda o‘n yil davomida to‘plangan Shveytsariyaning o‘nlab meteostansiyalarining ma’lumotlaridan foydalanganlar. To‘rtta: atmosfera bosimi, havo harorati, nisbiy namlik va shamol tezligi kabi parametr e’tiborga olingan edi. Ushbu parametrlar chaqmoqni aniqlash tizimlarining yozuvlari bilan taqqoslandi. Ushbu uslubdan foydalangan holda algoritm elektr razryadlarining paydo bo‘lish sharoitlarini aniqladi. O‘qitishdan so‘ng, tizim deyarli 80% hollarda to‘g‘ri bo‘lib chiqqan prognozlarni berdi.AI iqlim o‘zgarishi bilan qanday kurashadi?
AIning iqlim o‘zgarishiga nisbatan yana bir qo‘llanilishi – bu koinotda orbitadagi sun’iy yo‘ldoshlar Yerdagi o‘zgarishlarni kuzatish va baholash uchun qanday ishlatilishidir. Sun’iy yo‘ldoshlar o‘rmon yong‘inlarini kuzatish va atrof-muhitda mavjud bo‘lgan karbonat angidridning potentsial manbalarini aniqlashga yordam beradi.
Iqlim o‘zgarishini hal qilish uchun AIdan foydalana olamizmi?
Startaplar iqlim o‘zgarishi kabi dunyodagi eng katta muammolarni hal qilish uchun sun’iy intellekt va mashinani o‘rganishdan foydalanmoqda. Global isish uchun bu yagona yechim bo‘lmasa-da, butun dunyodagi startaplar iqlim o‘zgarishi bilan bog‘liq eng qiyin muammolarni hal qilish uchun mas’uliyat bilan AI yechimlarini ishlab chiqmoqda.
Karbonsizlanish – bu atmosferaga uglerod chiqindilarini, ayniqsa, karbonat angidridni (CO2) kamaytirish jarayonidir. Uning maqsadi-emissiyasi past bo‘lgan global iqtisodiyotga erishish va energiya almashinuvi orqali iqlim neytralligiga erishish.
Iqtisodiyotni rivojlantirish uchun qazib olinadigan yoqilg‘ilarni yoqib, insoniyat karbonat angidrid chiqindilarini ko‘paytirdi. Bu issiqxona ta’siri, global isish va iqlim o‘zgarishiga sababchilardan biridir. Dekarbonizatsiya energiyaga o‘tishni talab qiladi, uglerodni energiya ishlab chiqarishdan olib tashlaydigan tarkibiy o‘zgarish. Bu faqat yer yutishi mumkin bo‘lgan energiyani chiqaradigan toza muqobil energiyalarga asoslangan iqtisodiy elektrlashtirish demakdir.2050-yilgacha uglerodsiz neytral iqtisodiyotga o‘tish bu iqtisodiy yechimga asos bo‘lishi ham mumkin. Iqtisodiyotni zararsizlantirish boylik yaratish, ish o‘rinlari yaratish va havo sifatini yaxshilash uchun ajoyib imkoniyatdir. Tartibga soluvchi muhit yanada samarali va emissiyasiz energiya tashuvchilarni ishlab chiqish va ularni eng past narxda ishlatishning kalitidir.So‘nggi yillarda Yevropa siyosat va tartibga solish maqsadlari orqali past uglerodli iqtisodiyotni amalga oshirishni qo‘llab-quvvatlab, global energiya almashinuvining eng hal qiluvchi tashabbuskori bo‘ldi. Evropa yashil bitimi 2019 yil oxirida e’lon qilindi. Bu 2050-yilgacha uglerod neytralligiga erishish va raqobatbardoshlikni oshirish hamda resurslardan foydalanish natijasida iqtisodiy o‘sishni to‘xtatish Yevropa Komissiyasining strategiyasi hisoblanadi.
Iqlim o‘zgarishi bo‘yicha hukumatlararo panel (IPCC) – dunyodagi yetakchi iqlimshunos olimlar – global isishni 1,5°C gacha cheklash 2050-yilga kelib butun dunyo bo‘ylab CO2 emissiyasini nolga tenglashtirishni talab qiladi.Bunga erishish uchun savdo o‘z rolini o‘ynashi kerak, chunki tovarlar va xizmatlarning global ishlab chiqarilishi va taqsimlanishi barcha chiqindilarning taxminan to‘rtdan bir qismini tashkil qiladi.Joriy yil 30-noyabrdan 12-dekabrgacha Dubayda boʻlib oʻtadigan BMTning iqlim boʻyicha COP28 sammiti toza energiyaga oʻtish jarayonini kuchaytirish va tezlashtirishda tovar va xizmatlar savdosining oʻrni va savdo siyosatiga eʼtibor qaratadi.
Iqlim o‘zgarishi butun asr davomida dunyo ob-havosini o‘zgartiradi. Oldinga bo‘lgan yagona yo‘l – bu tez javob berish va moslashish, kelajakni ko‘rish. Meteorologiya tezroq yaxshilanishi kerak. Ob-havoni bashorat qilish sekin, lekin ishonchli tarzda rivojlandi – har yili bir nechta aniqlik. Bu endi yetarli emas. Kundalik ob-havo zarbalari shuni ko‘rsatadiki, hatto eng yaxshi tizimlarimiz ham iqlim o‘zgarishi tezligini o‘rganishi kerak. Sun’iy intellektga asoslangan ob-havoni bashorat qilish tizimlari ushbu muammolarni uzoq muddatli strategik yechim bilan ta’minlaydi. Atmo asoschisi AI tadqiqotlari shuni ko‘rsatdiki, meteorologiyaning yaxshilanish tezligi 10 baravar oshishi operatsion xarajatlar 90% ga kamayishiga olib kelishi mumkin.
O‘nlab yillar davomida ertalabki ob-havo ma’lumotlari bir xil turdagi an’anaviy modellarga tayangan. Endi ob-havo prognozi sun’iy intellekt tomonidan inqilob qilingan tarmoqlar qatoriga qo‘shilishga tayyor.Nature ilmiy jurnalida chop etilgan bir juft maqola sun’iy intellektni bashorat qilishning ikkita yangi yondashuvi – an’anaviy modellarga qaraganda tezroq va aniqroq natijalar berishi mumkin bo‘lgan tizimlar imkoniyatlarini targ‘ib qiladi, deydi tadqiqotchilar. Ular butun dunyo bo‘ylab meteorologiya hamjamiyatini qamrab olgan yangi AI modellari to‘lqinining bir qismidir. Va ular prognozlash sanoatini o‘zgartirish imkoniyatiga ega.
Birinchi maqolada Pangu-Weather deb nomlangan model tasvirlangan – u harorat va shamol tezligi kabi turli global ob-havo o‘zgaruvchilarini taxminan bir haftagacha oldindan bashorat qiladi. Xitoyning Huawei Technologies Co. Ltd texnologiya kompaniyasi tadqiqotchilari tomonidan ishlab chiqilgan model an’anaviy modellarga qaraganda 10 000 barobar tezroq natija berish imkoniyatiga ega.
Tadqiqotchilarning aniqlashicha, u tropik siklonlarning yo‘llarini aniq kuzatishga qodir. Bu hatto dunyoning yetakchi ob-havo markazlaridan biri bo‘lgan Yevropa o‘rta masofali ob-havo prognozlari markazidan ham bir oz aniqroq.
Shunga qaramay, Pangu-Weather ba’zi cheklovlarga ega. Tadqiqotchilar uning yog‘ingarchilik bo‘yicha ishlashini tekshirmadilar – asosiy ob-havo o‘zgaruvchanligi va modellarda aniq suratga olish eng qiyinlaridan biri.Ikkinchi maqola esa, birinchi navbatda, yog‘ingarchilik bilan bog‘liq. Unda NowcastNet deb nomlanuvchi AI tizimi tasvirlangan, u qisqa muddatli prognozlarga ixtisoslashgan bo‘lib, bir necha soatlik kelajakka erishadi. Tadqiqotchilar NowcastNet o‘zining ko‘plab yetakchi raqobatchilarini ortda qoldirishga qodir ekanligini aniqladilar.Pangu-Weather va NowcastNet so‘nggi paytlarda yangi sun’iy intellekt ob-havo modellarining eng so‘nggi to‘lqinlari bo‘lib, ularning aksariyati ob-havoda an’anaviy ravishda hukmronlik qiladigan davlat tashkilotlari emas, balki xususiy korporatsiyalar tomonidan ishlab chiqilgan. Bu dasturlar an’anaviy prognozlash tizimlaridan ba’zi fundamental jihatlari bilan farq qiladi.
Shunday qilib, ko‘p miqdordagi ob-havo ma’lumotlarini tahlil qilish va aniq prognozlar qilish qobiliyati tufayli sun’iy intellekt meteorologiyada ahamiyat kasb etmoqda. AIning meteorologiyadagi ahamiyatini ta’kidlaydigan bir nechta sabablar mavjud: AI algoritmlari real vaqt rejimida katta va murakkab ma’lumotlar to‘plamini qayta ishlay oladi, bu esa meteorologlarga ob-havo prognozlarini aniqroq va o‘z vaqtida amalga oshirish imkonini beradi. Tarixiy ob-havo sharoitlari, sun’iy yo‘ldosh tasvirlari va atmosfera sharoitlarini tahlil qilish orqali AI odamlar sezmasligi mumkin bo‘lgan nozik naqshlarni ochib berishi mumkin. Bu yaxshi prognozlash imkonini beradi, bu esa bo‘ronlar, tornadolar yoki toshqinlar kabi jiddiy ob-havo hodisalariga jamoalarga yaxshiroq tayyorgarlik ko‘rish imkonini beradi; AI iqlim o‘zgarishini o‘rganish va uning ob-havo sharoitlariga ta’sirini tushunishda muhim rol o‘ynaydi. Mashinani o‘rganish algoritmlari turli manbalardan olingan iqlim ma’lumotlarini tahlil qilishi va iqlim modellarini modellashtirishi mumkin, bu olimlarga uzoq muddatli tendentsiyalarni tushunishga va kelajakdagi iqlim sharoitlari haqida bashorat qilishga yordam beradi; AI ekstremal ob-havoni oldindan aniqlash va bashorat qilish orqali erta ogohlantirish tizimlarini ishlab chiqishga yordam beradi. Real vaqt rejimida radar, ob-havo stantsiyalari va boshqa manbalardan olingan maʼlumotlarni tahlil qilib, sunʼiy intellekt algoritmlari momaqaldiroq, jazirama toʻlqinlar yoki qor boʻroni kabi ogʻir ob-havo hodisalariga hissa qoʻshadigan sharoitlarni aniqlab, hokimiyatni ogohlantirishi mumkin. Ushbu ogohlantirishlar jamoalarga xavflarni minimallashtirish va hayotni saqlab qolish uchun tegishli choralarni ko‘rish imkonini beradi; AI algoritmlari meteorologik ma’lumotlar, ifloslanish darajasi va boshqa tegishli omillarni tahlil qilish orqali havo sifatini kuzatish uchun ishlatilishi mumkin. Sun’iy intellektga asoslangan modellar havo sifati haqida aniq va mahalliy ma’lumotlarni taqdim etishi mumkin, bu esa hokimiyat va shaxslarga ifloslanishning salomatlik va atrof-muhitga salbiy ta’sirini yumshatish bo‘yicha ongli qarorlar qabul qilishda yordam beradi; AI tabiiy ofatlar, masalan, bo‘ronlar, toshqinlar yoki zilzilalar haqidagi tarixiy ma’lumotlarni tahlil qilish orqali ofatlarni boshqarishda yordam berishi mumkin. Bunday hodisalarning intensivligi, yo‘li va yuzaga kelishi mumkin bo‘lgan oqibatlarini bashorat qilish orqali sun’iy intellekt hokimiyat organlariga evakuatsiya yo‘nalishlarini rejalashtirish, resurslarni samarali taqsimlash va favqulodda vaziyatlarni muvofiqlashtirishda yordam berishi mumkin.
Xulosa.
Ma'lumotlarni qayta ishlash tadqiqotchilar va siyosatchilarga iqlim tendentsiyalari, kelajak stsenariylarini loyihalash va iqlimni yumshatish va moslashish strategiyalari bilan bog'liq qarorlar qabul qilish haqida qimmatli ma'lumotlarga ega bo'lish imkonini beradi.Umuman olganda, ma'lumotlarni qayta ishlash iqlim o'zgarishini tushunish, uning oqibatlarini baholash va uning muammolarini hal qilish uchun samarali strategiyalarni ishlab chiqishda hal qiluvchi rol o'ynaydi.
|
| |
