Baho individual indeksi (ir):
ir=r1/r0
Bu yerda: p1 va p0 – joriy va o‘tgan davrlarda mahsulot bir birligini bahosi (narxi).
Tannarx individual indeksi (iz):
iz=z1/z0
Bu yerda: z1 va z0 – joriy va o‘tgan davrlarda mahsulot birligini tannarxi.Umumiy indekslar agregat va o‘rtacha shakllarda bo‘ladi. Agregat indekslar deb, maxsus taqqoslagichlar (vazn) yordamida joriy va o‘tgan davrlar uchun hisoblangan to‘plamlarni o‘zaro taqqoslashga aytiladi.
Agregat shakldagi indeksni ham quyidagicha formula ko‘rinishida yozish mumkin.Bu indeks mahsulot (yoki tovar oboroti) hajmining umumiy indeksidir. Bu yerda q1p1 va q0p0 joriy va bazis davrlardagi mahsulot qiymati.Ko‘rinib turibdiki, bu indeks mahsulot fizik hajmini emas, uni qiymatining o‘zgarishini xarakterlamoqda, ya’ni baho o‘zgarsa, qiymat ham o‘zgaraveradi.Fizik hajmi indeksini tuzishda vazn sifatida o‘tgan davr baholari olinsa, formulani quyidagicha yozish mumkin.
Choraklar
|
I
|
II
|
III
|
IV
|
Miqdor darajalari
|
Sq1r1
|
Sq2r2
|
Sq3r3
|
Sq4r4
|
Bazisli indeks
|
-
|
|
|
|
Zanjirsimon indeks
|
-
|
|
|
|
Bu yerda: Sq1p0 – joriy davrdagi mahsulotning qiymati (o‘tgan davr bahosida); Sq0p0 – bazis davridagi mahsulotning qiymati.Umumiy indekslarni agregat shaklda hisoblash uchun indekslashtirilayotgan belgi va uning vaznlari haqida har bir mahsulot va davrlar bo‘yicha alohida ma’lumotlar mavjud bo‘lishi shart.Indekslar yordamida nafaqat miqdor ko‘rsatkichlari, balki sifat ko‘rsatkichlari ham o‘rganiladi. Ularga baho, tannarx, hosildorlik, mehnat unumdorligi, rentabellik darajasi va boshqalar kiritiladi.Agarda o‘rganilayotgan qatorning hadlari baza sifatida qabul qilingan bitta had bilan taqqoslansa, bunday indekslar bazisli indekslar, agarda har bir had o‘zidan oldin keladigan had bilan taqqoslansa unday indekslar zanjirsimon indekslar deb yuritiladi
Indekslardan murakkab ko‘rsatkichlarni o‘zgarishida omillarning ta’sirini o‘lchashda ham foydalaniladi. Omillar ta’sirini baholashda agregat shakldagi umumiy indekslardan foydalaniladi.
|
