|
Har XIL janrdagi asarlarni o‘qitish metodikasining o‘ziga xos xususiyatlari. Ertakni o‘qish mеtodikasi
|
| Sana | 22.05.2024 | | Hajmi | 3,36 Mb. | | #249436 |
Bog'liq \'3 Har xil janrdagi asarlarni o‘qitish metodikasining o‘ziga xos Har xil janrdagi asarlarni o‘qitish metodikasining o‘ziga xos xususiyatlari. Ertakni o‘qish mеtodikasi
FAN: ONA TILI O‘QITISH METODIKASI
Ta’lim yo‘nalishi: boshlang‘ich ta’lim va sport-tarbiyaviy ish (2-kurs, 4-semestr)
Nizomiy nomidagi TDPU BTM kafedrasi dotsenti, PhD
U.A.Masharipova
TOSHKENT 2021
Ma’ruza rejasi - Badiiy janr va ularning turlari.
- Ertak va uni o‘rganish metodikasi.
Tayanch so‘zlar: badiiy janr, matnni tasvirlash, ichda o‘qish, ovoz chiqarib o‘qish, asar qurilishi, she’riy asarlar. Boshlang‘ich
JANRLAR
hikoya
she’r
ertak
masal
maqol
doston
rivoyat
topishmoq
ilmiy- ommabop
sinflarning darslarida ilmiy
o‘qish garchi jihatdan
bo‘lmasa-da,
amaliy turli mansub
jihatdan janrga asarlar
o‘qib o‘rganiladi.
Ertak va uni o‘rganish metodikasi
Ertak umumfolklor hodisasi sifatida eng qadimiy, ommaviy, hajman yirik, barcha uchun baravar qiziq bo‘lgan epik janrdir.
M.Qoshg‘ariyning “Devonu lug‘otit turk” asarida turkiy xalqlar ertakni “etuk” deb atashlari qayd qilingan.
Etuk “biror voqeani og‘zaki hikoya qilish”ni anglatadi.
O‘zbekistonning hududlarida ertak turlicha nomlangan: - “ertangi”
- “matal”
- “varsoqi”
- “ushuk”
- “cho‘pchak”
- “cho‘rchak”
Namangan viloyatining Janubiy qismida Samarqand, Farg‘ona, Surxondaryoda
Xorazmda
Buxoroda Toshkentda A.Navoiy asarlarida
Xalq og‘zaki ijodida ertak
janrining bolalar tomonidan yaxshi qabul qilinib, qiziqib o‘qilishining sabablaridan biri ertak tilining ta’sirchanligi, o‘tkirligi, ma’nodorligi va xalq tiliga yaqinligidir.
Ertakning o‘tkir maroqli syujeti,
voqea rivojidagi favqulodda
ajoyib vaziyat bolalarni maftun qiladi, undagi mard, kuchli, topqir, dovyurak, chaqqon qahramonlar, ertakning g‘oyaviy yo‘nalishi, unda ezgulik kuchining − yaxshilikning doimo g‘alaba qilishi bolalarni o‘ziga tortadi.
Ertaklar ijrosi uch xil usulda tashkil etilishi mumkin:
teatrlashtiril- gan shaklda
deklamatsion shaklda
ohangga solingan shaklda
O‘zbek ertaklari ichki turlarga bo‘linadi:
sehrli – fantastik ertaklar
hayvonlar haqidagi ertaklar
maishiy- hayotiy ertaklar
Ertaklar o‘z qurulishga ega.
tabiatiga xos badiiy-kompozitsion
kirish
boshlama
tugun
epik sarguzasht
tugallama
Ertak matni ustida ishlashda:
tanlab o‘qish
savollarga javob berish
o‘quvchilarning o‘zlari
ertak mazmuniga oid savollar tuzib, javob berishlari
reja tuzish
qayta hikoyalash
ijodiy davom ettirish
ertak aytish
qahramonlarni grafik tasvirlash kabi ish turlaridan foydalaniladi.
Maktab tajribasidan ma’lumki, kichik yoshdagi o‘quvchilar ertakdagi hayvonlar gapirmasligini, tulki va turna bir-birinikiga mehmonga bormasligini yaxshi biladilar, ammo ertaklar dunyosini hayotiy hikoya kabi qabul qiladilar.
Ertakni o‘qib tahlil qilganda, barcha ishlar uning mazmunini yaxshi idrok etishga, syujet rivojini, qatnashuvchi personajlarning xatti-
harakati, o‘zaro munosabatlarini to‘g‘ri tasavvur
qilinadi, ammo ularni
yo‘naltiriladi. Bunday ertaklarda hayvonlarning odatlari
kishilar xarakteriga taqqoslash
etishga tahlil tavsiya
qilinmaydi.
Ertak ustida ishlashda bolalarni ertakni o‘qishgagina emas, balki uni aytib berishga o‘rgatish ham muhimdir. Ertak aytish og‘zaki nutqni o‘stiradi, bolalar nutqini yangi so‘z va iboralar bilan boyitadi.
Ertakni o‘rganish darslarining qurilishi quyidagicha bo‘lishi mumkin: - Ertakni o‘quvchilar qay darajada idrok etganliklarini aniqlash maqsadida qisqacha suhbat o‘tkazish;
- Ertakni qismlarga bo‘lib o‘qish va tahlil qilish; undagi ayrim tasviriy vositalar, ma’nodosh so‘zlarni topish, lug‘at ishi (ayrim so‘zlar ma’nosini tushuntirish);
- Ertakni aytib berishga tayyorlanish (ichda o‘qish);
- Ertakni so‘zlab berish;
- Umumlashtiruvchi suhbat (ertak g‘oyasini ochish);
- Ma’lum vazifa bilan ertakni qayta o‘qish (ijodiy va mustaqil ishlar);
- Vazifani tekshirish va yakunlash;
- Uyda ertakni o‘qib (yoki aytib) berishga tayyorlanish.
1. Ertak bilan tanishtirish:
a) o‘quvchilarni ertakni idrok etishga tayyorlash;
b) o‘qituvchining ertakni ifodali o‘qishi, yod aytib
berishi va hok.
Mustaqil o‘zlashtirish uchun topshiriqlar:
- Boshlang‘ich sinf “O‘qish kitobi”dagi ertak janriga xos asarlarni ajratish.
- Ertak janrini o‘rganish darsi ishlanmasini tayyorlash (1-2-sinflar).
|
| |
