O’ZBЕKISTON RЕSPUBLIKASI
OLIY VA O’RTA MAXSUS TA'LIM VAZIRLIGI
NIZOMIY NOMIDAGI
TOSHKЕNT DAVLAT PЕDAGOGIKA UNIVЕRSITЕTI
«TABIYOT FANLARI» FAKULTЕTI
«GЕOGRAFIYA VA UNI O’QITISH MЕTODIKASI» KAFЕDRASI
“Himoyaga ruxsat etilsin”
Fakul’tеt dеkani
____________E.R.Vazir (arab. - yuk koʻtaruvchi) - oʻrta asrlarda Yaqin va Oʻrta Sharq davlatlarida, shu jumladan Oʻrta Osiyo xonliklarida hukumat idorasi yoki kengashi (devon) boshligʻi. V. lar vaziri aʼzam rahbarligida davlatni idora etish vazifalari bilan shugʻullangan. V. Yuzlikayeva
«____» ____________2014 yil
5140500-«Gеografiya va iqtisodiy bilim asoslari» ta'lim yo’nalishi
401-guruh talabasi
Xabibullayev Shoxruxmirzo Olovuddinovichning
“Surxondaryo viloyati sanoati tarmoqlari rivojlanishi va istiqbollari”
mavzusidagi
BITIRUV MALAKAVIY ISHI
Ilmiy rahbar: «Gеografiya
va uni o’qitish mеtodikasi»
kafеdrasi dotsenti.
___________N.Safarova
«Himoyaga tavsiya etilsin»
«Gеografiya va uni o’qitish
mеtodikasi» kafеdrasi mudiri
_______g.f.n. dots. N.R.Alimqulov
«____»____________2014 yil
TOSHKЕNT – 2014 yil
MUNDARIJA
KIRISh…………………………………………………………………………
I bob. SANOAT TARMOQLARI RIVOJLANISHINING NAZARIY ASOSLARI.……………………………………………………………………
-
Sanoat – moddiy ishlab chiqarishning asosiy tarmog’i………………….
-
Sanoat tarmoqlarining joylashuviga ta’sir etuvchi omillar.……………...
II bob. SURXONDARYO VILOYATI SANOAT TARMOQLARINING RIVOJLANISH HOLATI.…………………………………………………….
| Surxondaryo viloyati - OʻzR tarkibidagi viloyat. 1941 y. 6 martda tashkil etilgan (1925 y. 29 iyundan Surxondaryo okruti boʻlgan). 1960 y. 25 yanv.da Qashqadaryo viloyati bilan qoʻshilgan. 1964 y. fev. |
2.1. Surxondaryo viloyati sanoat tarmoqlari rivojlanishiga ta’sir etuvchi omillar.…...............................................................................................................
2.2. Surxondaryo viloyati sanoatining tarmoq tarkibi…………………………..
2.3. Surxondaryo viloyati sanoatining hududiy rivojlanish xususiyatlari.............
III bob. “Surxondaryo viloyati sanoati tarmoklari rivojlanishi va istikbollari” mavzusini o‘qitishda pedagogik texnologiyalardan foydalanish..……………
3.1. Geografik bilimlar berishda pedagogik texnologiyalarning o’rni va ahamiyati…………………………………………………………………………..
3.2. “Surxondaryo viloyati sanoati tarmoqlari rivojlanishi va istiqbollari” mavzusini o’qitishda zamonaviy pedogogik texnologiyalardan foydalanish.…………………………........................................................................
XULOSA…………………………………………………………………………...
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YHATI……………………... ...
Kirish.
Mavzuning dolzarbligi. Mintaqalar ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishi moddiy ishlab chiqarish tarmoqlarining rivojlanganlik holati bilan bevosita bog’liq.Adabiyot (arab. - adab so‘zining ko‘pligi) - 1. Fan va amaliyotning biror sohasidagi yutuqlarni umumlashtiruvchi asarlar majmui (texnikaviy A., qishloq xo‘jaligi A.i, siyosiy A. va boshqalar). 2. San’atning bir turi (badiiy A. deb ham ataladi) Mintaqa - Yer yuzasining tabiiy geografik kenglik zonalligining eng yuqori bosqichi. Yer pusti yoki geografik qobiqning biror jihatdan oʻxshash boʻlgan, kenglik boʻylab choʻzilgan nisbatan kambar qismi. M. Ishlab chiqarish, moddiy ishlab chiqarish - jamiyatning yashashi va taraqqiy etishi uchun zarur boʻlgan moddiy boyliklar (turli iqti-sodiy mahsulotlar)ni yaratish jarayo-ni; ishlab chiqarish omillarini isteʼ-mol va investitsiyalar uchun moʻljallangan tovarlar va xizmatlarga aylantirish. I.ch. Ushbu tarmoqlar orasida sanoat tarmog’i o’ziga xos xususiyatlari bilan ajralib turadi. Ushbu tarmoq har qanday mintaqaning iqtisodiy salohiyatini, mamlakat, dunyo miqyosida tutgan o’rnini belgilab beradi. Surxondaryo viloyati O’zbekistonning sug’orma dehqonchilik asosida shakllangan ilk madaniyat markazlaridan biri hisoblanadi. Barcha o’tgan tarixiy davrlar davomida qishloq xo’jaligi mintaqa iqtisodiyotining asosiy yetakchi tarmog’i bo’lib kelgan. Bunga unda mavjud bo’lgan agroiqlimiy, yer, suv resurslaridan tashqari, ko’p hollarda uning respublikamizning chekka janubiy qismida joylashganligi ham sabab bo’lgan. Bu holat XX asrning boshlarida mintaqada sanoat korxonalarining joylashuvida ham o’z ta’sirini o’tkazgan. Natijada yetarli xom ashyo bazasi, mehnat resurslariga ega bo’lishiga qaramay, asosan qishloq xo’jaligi mahsulotlarini qayta ishlovchi agro sanoat majmui tarmoqlari rivojlandi. Mustaqillik yillarida Surxondaryoda turli ishlab chiqarish tarmoqlarini rivojlantirishga harakat qilinayotgan bo’lsa-da, yengil va oziq-ovqat sanoati viloyat iqtisodiyotida o’z salmog’ini saqlab qoldi.Harakat - borliqnint ajralmas xususiyati boʻlgan oʻzgaruvchanlikni (q. Barqarorlik va oʻzgaruvchanlik) ifodalovchi falsafiy kategoriya. H. tushunchasi imkoniyatlarning voqelikka aylanishini, roʻy berayotgan hodisalarni, olamning betoʻxtov yangilanib borishini aks ettiradi. Mahsulot - iqtisodiy faoliyatning ashyolar va xizmatlarda mujassam etilgan natijasi. Uning moddiy-buyum shakli moddiy M. koʻrinishiga ega. Maʼnaviyat sohasida gʻoya, ixtiro va kashfiyotlar, yangi texnologiyalar, i.t. Mustaqillik - davlatning ichki va tashqi ishlarda boshqa davlatlarga qaram boʻlmay faoliyat koʻrsatishi. M. tamoyillariga rioya etish davlatlararo oʻzaro munosabatlarda yetakchi, hukmron qoidadir. Har bir davlatning mustaqilligini tan olish oʻzaro tinchtotuv yashashning prinsiplaridan biridir. So’nggi yillarda sanoat tarmoqlarining rivojlanishida 2007 yil ishga tushirilgan Toshg’uzor-Boysun-Qumqo’rg’on» temir yo’lining ahamiyati katta bo’ldi. Bu borada prezident I.Karimov shunday degan edi: «...hech shubhasiz bu yo’l O’zbekistonning chet davlatlarga, avvalo, Transafg’on temir yo’l koridori orqali yaqin kelajakda to’g’ridan-to’g’ri Hind okeani, Janubiy va Janubi-sharqiy Osiyo mamlakatlari portlariga chiqish va eksport imkoniyatini, shu bilan birga,yurtimizning tranzit rolini kengaytirish borasidagi salohiyatini keskin oshiradi...»1 SHuning uchun sanoat va uning tarmoqlarini rivojlanishiga ta’sir etuvchi omillarni o’rganish asosida mintaqa sanoatining rivojlanish xususiyatlari va istiqbollarini tadqiq etish katta ilmiy va amaliy ahamiyatga ega. Aynan shu holatlar tanlangan mavzuning dolzarbligini belgilab beradi.
Bitiruv malakaviy ishining maqsadi: Surxondaryo viloyatida sanoatning rivojlanish xususiyatlarini tahlil qilish asosida ushbu tarmoqni rivojlantirish va undan samarali foydalanish istiqbollarini aniqlashdan iborat.
Ob’ekti: O’zbekiston Respublikasining ma’muriy-hududiy (geosiyosiy) tuzilmasi – Surxondaryo viloyati sanoat tarmoqlari.Respublika (lot. respublica, res - ish va publicus - ijtimoiy, umumxalq) - davlat boshqaruvi shakli, unda bar cha davlat hokimiyati organlari saylab qoʻyiladi yoki umummilliy vakolatli muassasalar (parlamentlar) tomonidan shakllantiriladi, fuqarolar esa shaxsiy va siyosiy huquqlarga ega boʻladilar.
Predmeti: Surxondaryo viloyati sanoatining o’ziga xos xususiyatlari, mintaqa ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishidagi uning ta’sirini o’rganish.
Vazifalari:
• Sanoat, uning xususiyatlari va o’ziga xos jihatlari va ularga ta’sir ko’rsatuvchi omillarni tahlil qilish;
• Surxondaryo viloyati sanoatining rivojlanishiga ta’sir etuvchi omillarni o’rganish;
• Mintaqa sanoat rivojlanishining hududiy tafovutlarni aniqlash;
• «Surxondaryo viloyati sanoati tarmoklari rivojlanishi va istikbollari» mavzusini o’qitishda zamonaviy pedagogik texnologiyalardan foydalanish bo’yicha tavsiyalar ishlab chiqish.
Bitiruv malakaviy ishining amaliy ahamiyati: BMI ma’lumotlaridan 8-sinf “O’zbekiston iqtisodiy va ijtimoiy geografiyasi” fanining “Surxondaryo iqtisodiy geografik rayoni” mavzularini o’qitishda foydalanish mumkin.
Bitiruv malakaviy ish hajmi: Ishning umumiy hajmi - betdan iborat. Unda - ta chizma, - ta jadval va - ta karta-sxema mavjud. Foydalanilgan adabiyotlar ro’yhati -manbaadan tashkil topgan. Bundan tashqari, ish so’nggida mavzuga oid – so’zdan iborat inglizcha-o’zbekcha glossariy, qisqacha o’zbek, rus va ingliz tillaridagi annotatsiya mavjud. Inglizlar britanlar, (oʻzlarini inglish deb ataydilar) - xalq. [[Buyuk Britaniyaning asosiy aholisi. Umumiy soni (48,5 mln. kishi, 1990-y.lar oʻrtalari), jumladan, [[Buyuk Britaniyada 44,7 mln. kishi, Kanadada 1 mln.
I. BOB. SANOAT TARMOQLARI RIVOJLANISHINING NAZARIY ASOSLARI.
1.1. Sanoat – moddiy ishlab chiqarishning asosiy tarmog’i.
Moddiy ishlab chiqarish jamiyat xayoti va taraqqiyoti uchun zarur bulgan moddiy ne’matlar yaratish jarayoni bulib xisoblanadi. U qishilik jamiyat taraqqiyotining turli formatsiyalarida uziga xos shaklda mavjud bulib, har bir davr uchun moddiy asos bo’lib xizmat qilgan. Uning tarkibiga sanoat, qishloq xo’jaligi, qurilish, transport, aloqa, o’rmon xujaligi, moddiy texnika ta’minoti, qishloq xo’jaligi mahsulotlarini tayyorlash, savdo umumiy ovqatlanish kabi tarmoqlar kiradi. Texnika (techne - mahorat, sanʼat) - moddiy boylik olish hamda odamlar va jamiyatning extiyojlarini qondirish maqsadida inson atrofdagi tabiatga taʼsir qilishiga imkon beradigan vositalar va koʻnikmalar majmui. Ushbu tarmoqlar ichida har bir davlat iqtisodiyotini yuksalishida asos bo’lib xizmat qiladigan tarmoq – sanoatning o’rni katta.
| 