|
Hozirgi davrda raqamli iqtisodiyot va u bilan bog’liq bo’lgan bir qancha samarador texnologiyalar, shu jumladan, elektron tijorat va elektron biznes hayotimizga shiddat bilan kirib kelmoqda
|
| bet | 10/16 | | Sana | 15.01.2024 | | Hajmi | 152,49 Kb. | | #138152 |
Bog'liq I BOB ракамли экон3-mavzu: «Raqamli transformasiya»
Raqamli transformatsiya strategiyasining asosiy yo‘nalishlari
Raqamli transformatsiyaning iqtisodiy rivojlanishga ta’siri.
Raqamli transformatsiyada boshqaruvning o‘ziga xosligi va asosiy tamoyillari.
Bank sohasida raqamli transformatsiyalar.
Boshqa sanoat sohalarda raqamli transformatsiya.
Davlat boshqaruvini raqamlashtirish.
Raqamli texnologiyalar global transformatsiyada.
Raqamli transformatsiya – bu zamonaviy texnologiyalar va ma’lumotlarni tahlil qilish orqali mijozlar bilan samarali hamkorlik qilish uchun xodimlarning qanday ishlashini qayta ko’rib chiqishdir.
Raqamli transformatsiya atamasi raqamli texnologiyalar sabab bo'lgan doimiy o'zgarish jarayonining nomi. Raqamli transformatsiya ta'sirida bo'lgan korxonalarga ko'pincha e'tibor qaratilsada, bu boshqa darajadagi odamlar, ilm-fan (ta'lim) va hukumatlarga ham ta'sir qiladi.
Raqamli transformatsiya - bu raqamli inqilob mahsuli bo'lib, u mexanik sanoatning raqamli texnologiyalar bilan almashtirilishi yoki takomillashtirilishi jarayonini tasvirlab berdi, 1950 yillarning oxiridan 1970 yillarning oxiriga qadar, Axborot asri boshlandi. Shohiyxon yozadi raqamli transformatsiyani "raqamlashtirishning umumiy va umumiy ijtimoiy ta'siri" deb hisoblash mumkin.
"Raqamli" so'zi lotincha "digitālis" dan, "digitus" dan raqamlar (barmoqlar yoki oyoq barmoqlari) uchun keladi. Raqamli raqamning asl ma'nosi barmoqlar bilan bajariladigan barcha narsalar bo'lsa-da, dolzarb ta'rif ikkilik raqamlarda ishlaydigan tizimlarga ishora qiladi. Bu, asosan, chip bilan birga keladigan hamma narsadir.
"Transform" "trans" ga bo'linishi mumkin, ya'ni kesib o'tish yoki o'zgartirish, shuningdek "shakl" deb hisoblash mumkin bo'lgan "shakl". Shunday qilib, biron bir narsaning shaklini o'zgartiradigan vositani o'zgartiring.
Raqamli transformatsiya nima?
Raqamli transformatsiya yangi narsa emas, lekin zamonaviy texnologiyalar tezroq takomillashmoqda, yangi texnologiyalarga moslashish jarayoni ko'pincha madaniyat, operatsion yoki hatto texnik to'siqlar tufayli kechiktiriladi. Tashkilotlar endi raqamli biznesning yangi modellarini, mahsulotlarini, xizmatlarini va raqamli qo'shimcha qiymatlarni qo'shish orqali raqobatdoshlaridan oldinda bo'lish uchun tezkorlikni kuchaytirishga intilmoqda.
A strategik nuqtai nazar, qisqa muddatli taktikaga e'tibor qaratish o'rniga, kompaniyalar bu sohada boshqa muvaffaqiyatli korxonalar qilgan ishlarini nusxalashdan ko'ra ko'proq narsani yaratish va yangilashga harakat qilishlari kerak. Har qanday bunday raqamli o'zgarish tashkilot (xodimlar va etakchilik) ichida va undan tashqarida (foydalanuvchilar, mijozlar, sheriklar va boshqalar) noyob muammolarga duch kelishi mumkin. Boshqa tomondan, eski tizimlarni zamonaviy holatga keltirish orqali biznes va operatsiyalarni davom ettirish uchun raqamli o'zgartirish zarur bo'lishi mumkin.
Raqamli transformatsiyani nima boshqaradi?
Raqamli transformatsiyaga bo'lgan talab, asosan, madaniyat va turmush tarzidagi umumiy o'zgarishlardan so'ng mijozlar kutishining o'zgarishi bilan bog'liq. Masalan; misol uchun, chakana savdo kompaniyalari endi shoshilinch ravishda innovatsiyalarni joriy etishga intilmoqda savdo nuqtasida, shuningdek, o'zlarining takliflarini onlayn-do'kon bilan yangi turdagi tomoshabinlarga etkazing. Moreso, foydalanuvchilar, Amazon kabi oddiy va qulay xarid qilish tajribasini talab qilishi mumkin.
Raqamli transformatsiyaning yana bir jihati hukumatlar tomonidan qonunlar va qoidalarga ega. Yangi qonun loyihalari taqdim etildi va ularga rioya qilish kerak. Odatda bu erda tebranish xonasi yo'q. Ushbu ikkala jihat ko'pincha orqaga qaytish bilan shug'ullanadi - keyin daromadni yo'qotmaslik yoki boshqa turdagi jazo turlarini oldini olish uchun biznesni yuritish zarurati paydo bo'ldi.
Qanday qilib bu borada ko'proq tashabbuskor bo'lish kerak?
Innovatsion kompaniyalar o'zlarining istiqbollari muammolariga qulay echim topadigan yangi mahsulotlar bilan bozorni buzish uchun faolroq harakat qilishga urinishlari mumkin. B2B va B2C bizneslarini o'z ichiga oladi. Buning uchun zarur bo'lgan talab - ilm-fanning hozirgi holatini yaxshi bilish va ilmiy-tadqiqot ishlariga sarmoyalar.
Bundan tashqari, ular ichki tuzilgan jarayonlarni boshqaradigan maxsus xizmatni tarqatishlari mumkin (masalan Dizayn tushunchasi) yangiliklarni qo'zg'atish. Shu bilan bir qatorda, ular tashqi maslahatchilar yoki agentliklar bilan birgalikda "navbatdagi katta narsani" o'zlarining yordami bilan aniqlashlari mumkin.
Bugungi kunda biznesni raqamlashtirish faqatgina hujjatlarning elektronlashuviga o‘tish bilan cheklanib qolmaydi. Raqamli transformatsiya haqida so‘z borganda, biz ishlab chiqarish madaniyati va korxonalarni boshqarish uslubini o‘zgartirishga imkon beruvchi zamonaviy texnologiyalarning majmuini nazarda tutamiz. Raqamli yechimlar tufayli dunyodagi ko’pgina kompaniyalar xodimlari va sanoatdagi texnika-texnologiyalarining samaradorligini oshirmoqdalar. Shu bilan birga, mijozlarga yaxshiroq xizmat ko‘rsatish va biznes olamidagi raqiblariga nisbatan muvaffaqiyatga tezroq erishadilar. Bugungi kunda raqamli transformatsiya deyarli har qanday faoliyat sohasiga taalluqlidir.
U ta’limga keldi va biz zamonaviy maktablar, kollejlar va OTMlari interfaol doskalardan foydalanayotganini, o‘quvchilar elektron kundaliklarni yaratishni, audio va video-tarkibini yaratishni, qo‘shma loyihalarni amalga oshirayotganini, o‘qituvchilar ijtimoiy tarmoqlar orqali maslahat berayotganini va hokazolarni ko‘rmoqdamiz.
Aslini olganda, raqamli transformatsiya haqida gapirilganda, bu yangi texnologiyalarga investitsiya kiritishni o‘z ichiga olgan muayyan tashkilot yoki korxonaning barcha mavjud modelini, ya’ni to‘g‘ridan-to‘g‘ri tuzilishiga, rivojlanish srtategiyasiga, mijozlar bilan ishlashga, mahsulotlarni ilgari surish va xizmat ko‘rsatish usullari, va hatto korporativ madaniyat kabi o‘zgarishlar to‘plami ekanligini tushinish kerak. Raqamli transformatsiya jarayonini davlat tashkilotlari, korxonalar, biznes-tuzilmalarida axborot texnologiyalarni oddiy joriy etish deb hisoblamasliklari kerak. Shuningdek korporativ veb-saytni, Telegram botni, mobil ilovani ishlab chiqish va ishga tushurish va ijtimoiy tarmoqlarga kirish, tashkilotlar o‘zlarini raqamli deb hisoblashiga imkon berishiga ishonish noto‘g‘ri.
Raqamli transformatsiya shuningdek, davlat boshqaruvida, qurilishda, mashinasozlikda, fermer xo‘jaligida va boshqa sohalarda ham amalga oshirilib kelinmoqda. So‘nggi o‘n yil raqamli texnologiyalarga bo‘lgan talabni ko‘rsatdi va keyingi o‘n yil ularni rivojlanishi uchun yangi talablarni qo‘ydi. Axir bugungi kunda hatto eng birinchi qarashda mijoz nuqtai nazardan g‘ayrioddiy istak tez va muvaffaqiyatli amalga oshrilishi kerak. Aynan zamonaviy texnologiyalardan foydalanadigan kompaniyalar, korxonalar, tashkilotlarning kelajagi bor, chunki ular iste’molchilarga eng ilg‘or xizmatlar va servislarni taqdim etadi yoki bozorda paydo bo‘ladigan barcha spektrlardan eng yuqori sifatli va eng haridorbob mahsulotni taklif qiladi.
Sog‘liqni saqlash sohasida ham faol raqamlashtirish amalga oshirilmoqda.
Bu yerda katta hajmdagi ma’lumotlarni saqlash uchun ilg‘or texnologiyalar qo‘llaniladi, shu jumladan bemor tarixi, tahlil natijalari, rasm fayllari va boshqalar. Ba’zi klinikalar bemorlarni ahvolini masofadan turib monitoring qilish vositalari, teletibbiyot vositalari va bemorlar - klinikani yoki shifokorni toppish uchun mobil ilovalardan foydalanishni boshladilar.
Prezidentimiz tomonidan 2020-yil 12-may kuni tasdiqlangan «2020-2025 yillarga mo‘ljallangan O‘zbekiston Respublikasining bank tizimini isloh qilish strategiyasi»da zamonaviy axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini keng joriy etish, tijorat banklarining biznes jarayonlarini avtomatlashtirish va masofaviy bank xizmatlarini kengaytirish uchun zarur shart-sharoitlar yaratish kabi ustuvor vazifalar belgilab olindi. Zamonaviy axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini joriy etish sohasida tijorat banklarining korporativ transformatsiyasi jarayonida quyidagi chora-tadbirlarni amalga oshirish rejalashtirilgan:
● masofaviy bank xizmatlari, shu jumladan, kontaktsiz to‘lovlarning soni va qamrovini kengaytirish;
● skoring, masofadan turib identifikatsiyalash va kredit konveyeri tizimidan keng foydalanish;
● bank axboroti va tizimlarning axborot xavfsizligini kuchaytirish;
● bank sektorida yangi konsepsiyalar va texnologiyalarni keng joriy etish (fintek, raqamli banking).
2022-yilning 25-26-may kunlari Toshkent shahrida “Banklar va chakana savdo. Raqamli transformatsiya va oʻzaro hamkorlik» PLAS-Forumi boʻlib oʻtdi. Tadbir yangi biznes aloqalarini o‘rnatish uchun qulay imkoniyatlar yaratdi. Konferensiya doirasida delegatlar va taklif etilgan ekspertlar, yechim va xizmat ko‘rsatuvchi provayderlar o‘rtasida “one-by-one” ishbilarmonlik uchrashuvlari tashkil etildi. Forumda jami 110 nafar ma’ruzachi so‘zga chiqdi. Xususan, bank va chakana sektorlarida biznesni rivojlantirish va transformatsiyalar bo‘yicha xalqaro amaliyot eksperti Maykl Rekman tadbir maxsus mehmon bo‘ldi.
2022-yil 1-iyul kuni Huawei mahalliy hamkorlari Central Asia Distribution va «Marvel Uzbekistan» bilan birgalikda Huawei Partner Conference 2022 konferensiyasini oʻtkazdi. Oʻzbekistondagi Huawei Enterprise tizimi integratorlari va distribyutor hamkorlarini birlashtirgan tadbirda ishtirokchilar AKT sohasidagi global va mahalliy tendentsiyalarni, hamkorlik biznesni rivojlantirish istiqbollari, «Raqamli O‘zbekiston – 2030» strategiyasini amalga oshirish doirasida Huawei texnologik yechimlari va ularning imkoniyatlarini muhokama qildilar. “Huawei kompaniyasi O‘zbekistonda 20 yildan ortiq faoliyat yuritib kelmoqda. Shu vaqt ichida salmoqli miqdordagi loyihalar amalga oshirildi, jumladan, raqamli transformatsiya jarayonlari va raqamli iqtisodiyotni barpo etuvchi murakkab texnologik infratuzilmani yaratish loyihasi. Hamkorlarning yuqori texnik tajribasi, ularning bozor xususiyatlari va mijozlar talablarini bilishi bizga Huawei texnologiyalarining ularning dizayni va rivojlanishiga xos bo‘lgan salohiyatini to‘liq ro‘yobga chiqarish imkonini beradi. Bunday o‘zaro aloqalar natijasida mijoz eng samarali yechimni oladi, oxirgi foydalanuvchilar esa eng ilg‘or, tezkor va qulay raqamli xizmatlarni oladi”, - dedi Cheng Xao.
2. Raqamli transformasiyaning iqtisodiy rivojlanishga ta’siri.
Elektron hukumatga doir elementlarni tatbiq etish va raqamli iqtisodiyotni qo‘llab-quvvatlash O‘zbekistonning yaqin istiqboldagi taraqqiyot rejasidan mustahkam o‘rin olgan. Bu, birinchi navbatda, elektron hujjat almashish ulushini yanada oshirish va davlat xizmatlarining muayyan qismini Davlat xizmatlari markazlari orqali bosqichma-bosqich ravishda elektron shaklga o‘tkazish vazifalariga tegishlidir. Telekommunikatsiya infratuzilmasi bu jarayonda muhim vazifani bajaradi.
Raqamli iqtisodiyotning afzalliklari
Raqamli iqtisodiyotga bo‘lgan qiziqish jamiyat va iqtisodiyotda ro‘y bergan jiddiy o‘zgarishlar tufayli sezilarli darajada o‘sdi. Zamonaviy texnologiyalar va platformalar mijozlar, hamkorlar va davlat tashkilotlari bilan shaxsiy muloqotni minimallashtirish hisobiga korxonalar va jismoniy shaxslarga xarajatlarni qisqartirishga yordam berdi, shuningdek, o‘zaro muloqotni yanada tez va oson yo‘lga qo‘yishga imkoniyat yaratdi. Natijada tarmoq resurslariga asoslangan, raqamli yoki elektron iqtisodiyot paydo bo‘ldi.
«Raqamlashtirish» so‘zi aslida yangi atama bo‘lib, innovatsion boshqaruv va ish yuritish jarayoniga IT yechimlarning jalb etilishini, buning samarasi o‘laroq esa internet buyumlardan tortib, elektron hukumatgacha bo‘lgan barcha tizimlarda axborot texnologiyalarini qo‘llashni ko‘zda tutadi.
Iqtisodiyotning raqamli segmentiga tegishli bosh manba – trakzaksion sektorning o‘sishidir. Rivojlangan mamlakatlarda bu ko‘rsatkich YaIMning 70 foizdan ortiq miqdorni tashkil etib, davlat boshqaruvi, konsalting va informatsion xizmat ko‘rsatish, moliya, ulgurji va chakana savdo, shuningdek, xizmatlar sohasini (kommunal, shaxsiy va ijtimoiy) birlashtiradi.
Iqtisodiyot diversifikatsiyasi va dinamikasi qanchalik yuqori bo‘lsa, mamlakat ichida va tashqarisida noyob axborotlar aylanmasi shunchalik ko‘p, milliy iqtisodiyotlar ichida axborot trafigi esa shu qadar salmoqli bo‘ladi. Shu bois ishtirokchilar soni ko‘p va IT xizmatlar keng tarqalgan bozorlarda raqamli iqtisodiyot jadal sur'atlarda rivojlanadi
Ayniqsa, bu – transport, savdo, logistika va shu singari internet bilan faol ishlovchi sohalarga cheksiz qulayliklar yaratadi. Ayrim tadqiqotchilarning fikriga ko‘ra, ularda elektron segmentning ulushi YaIMning 10 foiziga yaqinlashib, 4 foiz aholi bandligini ta'minlaydi. Eng ahamiyatlisi, bu ko‘rsatkichlar barqaror tarzda o‘sib boradi.
Shubhasiz, raqamli iqtisodiyotning samaradorligiga nafaqat axborot texnologiyalarining qamrovi va infratuzilmaning mavjudligi, balki ishbilarmonlik muhiti, inson kapitali va muvaffaqiyatli boshqaruv instrumentlari kabi standart iqtisodiy mezonlar ham ta'sir ko‘rsatadi. Binobarin, iqtisodiy taraqqiyot aynan ularga tayanadi, bu esa ushbu mezonlarning raqamli iqtisodiyot rivojlanishida avvalgiday muhim o‘rin tutishini bildiradi.
Raqamli sektorning iqtisodiy ahamiyati
Ta'kidlanishicha, raqamli texnologiyalar iqtisodiyotga bog‘liq 50 foizdan ortiq sohalarni keskin o‘zgartirib yuboradi. Ushbu qarash axborot texnologiyalari va raqamli platformalar biznes modellarni keskin o‘zgartirib, ularning samaradorligini vositachilarni bartaraf etishi va jarayonlarni optimallashtirishiga asoslangan.
Jahon banki hisob-kitoblari binoan, tezkor internet foydalanuvchilarining 10 foizga ko‘payishi yillik YaIM ko‘lamini 0,4 foizdan 1,4 foizgacha oshirishi mumkin ekan.
Shuningdek, raqamli iqtisodiyotning mamlakat YaIMdagi ulushi har yili taxminan 20 foizga o‘sishi (rivojlangan mamlakatlarda bu ko‘rsatkich 7 foiz atrofida) uning ahamiyati belgilaydigan ko‘rsatkich sifatida qaraladi.
2010 yilda Boston Consulting Group kompaniyasi raqamlashtirish ko‘lamini 20ta mamlakatdan iborat guruh uchun 2,3 trillion dollarga (4,1 foiz YaIM) baholagan. Agar bu tendensiya saqlanib qolsa, 10-15 yildan keyin bunday iqtisodiyotning jahon YaIMidagi ulushi 30-40 foizga yaqinlashadi.
Rivojlanayotgan iqtisodiyotlarda IT sohasida taxminan 1 foiz aholi mehnat qiladi, ushbu sektor ish o‘rinlarini boshqalarga solishtirganda nisbatan qamroq yaratadi. Biroq IT yo‘nalishining yuksalishi yangi texnologiyalarni o‘zlashtirayotgan boshqa sohalarda ish o‘rinlarining yaratilishiga turtki beradi (IT sohasida yaratilgan har 1ta yangi ish o‘rni uchun yondosh sohalarda 4,9ta ish o‘rni to‘g‘ri keladi).
Raqamli iqtisodiyot tadbirkorlar va o‘zi uchun ishlaydigan insonlarga yangi ufqlarni dadil ochib bermoqda.
Ko‘pincha IT sohasining rivojiga qo‘shilgan hissa iqtisodiyotning rivojlanishi, yangi ish o‘rinlarining yaratilishi, odamlar va biznes uchun yangi turdagi xizmatlarning paydo bo‘lishi, elektron hukumat loyihalari doirasida xarajatlarining qisqarishiga zamin yaratadi.
Shu bilan bir vaqtda, axborot texnologiyalarini tatbiq etishdan hosil bo‘lgan umumiy effekt kutilganidan samarasizroq bo‘lib chiqadi va bir xil tartibda taqsimlanmaydi.
Bu kabi investitsiyalardan maksimal natija olish uchun texnologiyalarning Jahon banki tayyorlagan ma'ruzasida «analog to‘ldiruvchilar» deb nomlangan boshqa omillar bilan o‘zaro ta'sirini yaxshi tushunish talab etiladi.
Ular qatorida:
faol ishbilarmonlik muhitini qo‘llab-quvvatlaydigan hamda biznes va insonlarga raqamli iqtisodiyot texnologiyalaridan raqobat va innovatsiyalar, xarajatlarni qisqartirish, shuningdek, turmush farovonligini oshirish uchun foydalanishga imkon beradigan normativ-huquqiy baza;
biznes menejmenti va davlat xizmatchilarida axborot texnologiyalarini qo‘llashga doir to‘laqonli ko‘nikmalar;
axborot texnologiyalaridan foydalanish yo‘nalishida konsalting xizmatlarini ko‘rsatadigan institutlar (davlat va xususiy) o‘rin olgan.
Raqamli iqtisodiyot hosil qiladigan effektlarni to‘liq sanab o‘tish ancha murakkab ish, binobarin, elektron servislar va metama'lumotlardan foydalanish imkoniyati iqtisodiy obektlarga taqdim etadigan aloqalarni to‘laqonli tarzda baholash ancha mushkuldir. Shu bois axborotlashtirishga sarflanadigan investitsiyalarning muhimligini, ayniqsa davlat darajasida asoslash bir qadar qiyin vazifa hisoblanadi. U yoki bu sohada yaratilgan gigibayt axborotni real holatda har doim ham hisoblab chiqishning imkonsizligi o‘z-o‘zidan tushunarli hodisadir.
Raqamlashtirish – yangi iqtisodiy texnologiyalarning yo‘ldoshi
Axborot platformalarini birlashtirish natijasida paydo bo‘lgan muloqot modellari yangi iqtisodiy texnologiyalarning (YaIT) paydo bo‘lishiga turtki beradi.
YaIT – bu tashkiliy boshqaruv tizimlariga biror maqsadga xizmat qiladigan axborot (ma'lumotlar, g‘oyalar va bilimlar) mahsulotlarini yaratish, ularni uzatish, saqlash va aks ettirish uchun yaxlit texnologik platformaga birlashuvchi va iqtisodiy agentlar muloqotiga sarflanadigan trakzaksion xarajatlarni maksimal darajada kamaytiruvchi ma'lumotlarni qayta ishlashga doir har jihatdan yangi «sozlanuvchi» vositalar va metodlar yig‘indisidir.
YaITning asosiy tamoyillari:
tubdan yangi biznes modellarni yaratish;
har xil IT xizmatlarni oqilona birlashtirish va ulardan foydalanish metodlarini real iqtisodiyot sektoridagi tashkiliy va texnologik jarayonlarda qo‘llash;
tranzaksion xarajatlar va ishlab chiqarishda qo‘llaniladigan moddiy resurslarni minimallashtirish.
YaIT raqamli texnologiyalar asosida mavjud iqtisodiy realiyalarda rivojlanib boradi. Avvalroq ishlab chiqarish, savdo va moliyaga oid texnologiyalar paydar-pay takomillashib kelgan bo‘lsa, hozir yuzaga kelgan YaITlar gorizontal munosabatlarga (o‘z-o‘zini tashkil qilish va singulyarlik), innovatsion tadbirkorlik (o‘z-o‘zini rivojlantirish), axborot muhandisligi (o‘z-o‘zini takomillashtirish) va iqtisodiy jarayonlarning avtoformalizatsiyasiga (avtomatik tuzilish) tayanch vazifasini o‘tamoqda.
YaITning chinakam asosini axborotni tizimlashtirish va tahliliy qayta ishlashga mo‘ljallangan data-markazlar va zamonaviy AT platformalari shakllantiradi. Bunda boshqaruvga doir konsalting va biznes tahlilga aloqador xizmatlarni taqdim qilish yo‘nalishini rivojlantirish muhim ahamiyat kasb etadi. Axborot-konsalting xizmatlari va davlat taraqqiyot agentliklari singari yangi institutlar ishbilarmonlik muhitini takomillashtirishning tashkiliy asosi bo‘lib xizmat qiladi.
|
|
Bosh sahifa
Aloqalar
Bosh sahifa
Hozirgi davrda raqamli iqtisodiyot va u bilan bog’liq bo’lgan bir qancha samarador texnologiyalar, shu jumladan, elektron tijorat va elektron biznes hayotimizga shiddat bilan kirib kelmoqda
|
