11-mavzu: Geometrik jismlarning tekisliklar bilan kesishishi. Geometrik jismlarning o‘zaro kesishuvini yasash
Reja:
Geometrik jismlarning tekisliklar bilan kesishishi.
Geometrik jismlarning o‘zaro kesishuvini yasash
Tayanch so`z va iboralar: AutoCAD, model, chizma, aylana, radius, konus, bo`laklar, ko`pburchak, tutashma, radius, лист, chop etish, chiziq, chegara, muloqat oyna, qog‘oz, parametrlar, границы, экран, рамка, лист, масштаб, печати, просмотр, kesma, burchak, shtrix, chiziq yo‘g‘onligini, vektorli shriftlar, tekst, o‘lcham qo‘yish, chiziqli va parallel razmer, yoy uzunligi, radius, diametr, qo‘yim (допуск) o‘lchamlari
33-rasm
Misol. Radiusi 30 va balandligi 70 bo‘lgan konusning asos tekisligiga 450 gradus og‘ma tekislik bilan kesishishidan hosil bo‘lgan shakl chizilsin (33-rasm). Hosil bo‘lgan shakl uch proyeksiyada ko‘rsatilsin.
 - разрез (qirqim) tugmasi bilan ixtiyoriy jismga qirqim beriladi. Buyuruq quyidagi muloqat bilan ketma-ket bajariladi.
Выберите объекты: - Obektni tanlang: obekt sichqoncha bilan tanlanadi. Probel bosib tanlash to‘xtatiladi.
Первая точка на режущей плоскости [Объект/Zось/Вид/XY/YZ/ZX/ 3точки] <3точки>: - Kesuvchi tekislikni berish usullari taklif qilinadi.
Bu yerda:
Объект – aylana, ellips, 2M poliliniya, 2M splayn kesuvchi tekislik sifatida tanlash imkonini beradi;
Zos – Z o‘qini biror burchak bilan kesib o‘tuvchi tekislikni tanlash imkonini beradi;
Вид – ko‘rinish tekisligiga parallel tekislik tanlanadi;
XY/YZ/ZX - mos ravishda XY, YZ va ZX tekisliklariga parallel kesuvchi tekislik tanlanadi;
3 точки – ob’yektning o‘zida uch nuqtani ko‘rsatish yoki nuqta koordinatalarini klaviaturadan kiritish orqali kesuvchi tekislik tanlanadi.
Kesuvchi tekislik tanlangach tanlangan tekislikning qaysi tarafidagi qirqilayotgan qismi qolishi sichqoncha bilan ko‘rsatiladi.
Chizma модель qatida bajariladi.  - конус tugmasini sichqoncha bilan bosiladi. Buyruq qatoriga klaviaturadan konusning markazi ya’ni 0,0,0 raqamlari yozilib Enter tugmasi bosiladi. So‘ngra konus asosining radiusi 30 raqami yozilib Enter bosiladi va so‘ngida balandligi 70 raqami yozilib Enter bosilgach, ekranda konusning yuqoridan ko‘rinishi baydo bo‘ladi (34-rasm, a).
 вид слева tugmasi bilan chizilgan konusni chap tarafdan ko‘rsatamiz (39-rasm, b).
- разрез (qirqim) tugmasi bosiladi. Выберите объекты: - so‘roviga sichqoncha bilan konus ko‘rsatiladi va Пробел bosib tanlash to‘xtatiladi. So‘ngra sichqonchaning o‘ng tugmasi bosilib kesuvchi tekislikni ko‘rsatish usuli tanlanadi Bizning holda Zos usili tanlanadi. So‘ngra sichqoncha bilan konus asosining markaziga yaqin boriladi va sichqonchani bosmasdan Z o‘qi bo‘yicha yuqoriga qarab tekis yuriladi (yurilgan masofa nishon yonida yozilib turiladi). Tekis yurilgani yurish yo‘nalishi bo‘yicha cheksiz nuqtali chiziq paydo bo‘lganidan bilsa bo‘ladi. Klaviaturadan 50 raqami kiritilib Enter bosiladi, ya’ni nishon konus asosidan 50 birlik masofaga o‘tadi (34-rasm, v). Sichqoncha chapga qarab taxminan 450 burchak ostida yuriladi. (Aniq 450 gradus bo‘lganini nishon yonidagi 2250 yozuvidan hamda cheksiz davom etuvchi nuqtali chiziqdan bilsa bo‘ladi). Ixtiyoriy masofaga yurilgach sichqonchaning chap tugmasi bosiladi. Bu bilan kesuvchi tekislik yasalgan bo‘ladi (34-rasm, g).
а)
b)
v)
 
g)
d)
34-rasm
Endi konusning paski tomoniga sichqonchani bosib kesuvchi tekislikning pastki tarafidagi qirqilayotgan qismi qolishi ko‘rsatiladi. (34-rasm, d). Rasmda ko‘rinib turibdiki kesuvchi tekislik ko‘rsatilgan tekislikka perpendikulyar bo‘lar ekan.
Kesik konusning turli ko‘rinishlarini hosil qilish uchun keyingi bajariladigan bosqichlar ya’ni list qatiga o‘tish va hokazolar 3.1 mavzudagidek olib boriladi.
35-rasm
Har bir ko‘rinish ko‘rinish oynalarini to‘ldirib turli xil masshtab olib joylashadi. Vidovыy ekran panellar jihozidagi  - масштаб tugmasi yordamida har bir ko‘rinish oynasini ketma-ket aktivlashtirib har biri uchun 1:1 masshtab tanlab chiqamiz (35-rasm). Ko‘rinish oynalaridan birida chizmani belgilab uning chizig‘iga 1 mm qalinlik beriladi. Chizmaning yaqqol ko‘rinishi uchun bu ko‘rinish oynasidagi tasvirga  - скрытие линии tugmasi orqali orqa chiziqlarisiz ko‘rsatiladi.
Topshiriq. Yuqorida olingan ko‘nikmalardan foydalanib:
1) asosining radiusi 40 va balandligi 80 bo‘lgan silindrni asosi bilan 300 burchak hosil qiluvchi tekislik bilan, 2) Radiusi 60 ga teng bo‘lgan sharni markazidan 20 birlik yuqoridan o‘tuvchi XY tekisligiga parallel tekislik bilan kesishishidan hosil bo‘lgan shaklning uchta proyeksiyasi va umumiy ko‘rinishi chizing.
Nazorat uchun savollar va topshiriqlar
Mavzuga doir misollar keltiring
Adabiyotlar:
M.Aripov, A.Haydarov : Informatika asoslari.
A.Sattorov : Informatika va axborot texnologiyalari.
T.X.Xolmatov, N.I.Tayloqov, U.A.Nazarov: Informatika va hisoblash texnikasi
Qulnazarov B.B. Ibragimov X.M. Chizmachilik va kompyuter grafikasi asoslari (o‘quv qo‘llanma). Samarqand, 2006 y. - 256 bet.
Ibragimov X.M. Kompyuter grafikasi asoslari (ma’ruzalar matni). Samarqand, 2008 y. -105 bet.
12-Geometrik jismlarning o‘zaro kesishuvini yasash
M isol. Rasmda ko‘rsatilgan piramida va prizmaning kesishuvini hosil qilish talab qilinsin. Piramidaning asosi tomoni 60 ga teng bo‘lgan kvadrat, balandligi 80. Prizmaning asosi radiusi 25 ga teng bo‘lgan aylanaga ichki chizilgan muntazam ko‘pburchak, balandligi 60 ga teng.
Dastlab piramidaning asosini, ya’ni tomoni 60 ga teng bo‘lgan kvadrat tekislikda chizib olinadi.  - полилиния buyrug‘i tanlanadi. Ekranda ixtiyoriy nuqta sichqoncha bilan ko‘rsatilib, vertikal yo‘nalish tanlanadi va klaviaturadan 60 raqami yozilib Enter bosiladi. So‘ngra sichqancha bilan gorizontal yo‘nalish ko‘rsatilib yana 60 raqami klaviaturadan kiritiladi. Xuddi shunday kvadratning uchunchi tomoni chiziladi. To‘rtinchi tomonni chizish uchun sichqonchaning o‘ng tugmasini chizma ustida bosib, chiqqan buyruqlar ro‘yxatidan Замкнуть tanlanadi.
 - круг (aylana) buyrug‘i bilan markazi kvadratning markazida joylashgan radiusi 25 ga teng bo‘lgan aylana chiziladi. Aylana markazini sichqoncha bilan topish uchun kvadrat tomonlarining o‘rtasiga sichqoncha bilan yaqinlashamiz, Середина markeri paydo bo‘lgach markazga qarab yura boshlaymiz. Shunda 36–rasm,a da ko‘rsatilgan kvadrat tomonlari o‘rtasining kesishuviga sichqonchani bosib aylana markazi topiladi. So‘ngra klaviaturadan aylana radiusi 25 raqami yozilib Enter bosiladi.
 - многоугольник (ko‘pburchak) tugmasi tanlanadi. Buyruq qatoridagi Число сторон (tomonlar soni) so‘rog‘iga 6 raqami yozib Enter bosiladi. Укажите центр многоугольника (ko‘pburchak markazini ko‘rsating) so‘rog‘iga esa sichqoncha bilan aylanaga yaqinlashamiz so‘ngra uning markaziga yaqin borib Центр markeri paydo bo‘lgach, (36-rasm,b) sichqoncha tugmasi bosiladi. Yana bir marta Enter tugmasini bosilib, ko‘pburchak aylanaga ichki (вписанный) chizilishi tasdiqlanadi. Sichqoncha bilan aylana chizig‘iga qarab yuriladi, aylana chekkasi (kvadrant) markeri (41-rasm,v) topilgach sichqoncha tugmasi bosiladi.
а)
b)
v)
  
36-rasm
Endi bu tekis shakllarni ko‘tarish (o‘stirish) orqali fazoviy shakllarni yasaymiz. Dastlab kvadratni berilgan balandlikka biror burchak ostida torayish asosida o‘stirish orqali piramida chiziladi.
 - выдавить (o‘stirish) buyrug‘i tanlanadi. Kvadrat ustiga sichqonchaning chap tugmasi bosib belgilanadi. Enter yoki пробел bosilib belgilash to‘xtatiladi. Buyruqlar qatoridagi Глубина выдавливания (o‘stirish balandligi) so‘rog‘iga 80 raqami yozilib Enter bosiladi, so‘ngra Угол сужения для выдавливания (ustirishdagi torayish burchagi) so‘rog‘iga 20,55605 raqami yozilib Enter bosiladi. (tg=30/80)
Endi ko‘pburchakni o‘stirish orqali prizma hosil qilinadi. - выдавить (o‘stirish) buyrug‘i tanlanadi. Ko‘pburchak ustiga sichqoncha tugmasi bosib belgilanadi. Enter yoki пробел bosilib belgilash to‘xtatiladi. Buyruqlar qatoridagi Глубина выдавливания (o‘stirish balandligi) so‘rog‘iga 60 raqami yozilib Enter bosiladi, so‘ngra Угол сужения для выдавливания (o‘stirishdagi torayish burchagi) so‘rog‘iga 0 raqami yozilib Enter bosiladi.
Chizmada ortiqcha bo‘lgan aylana sichqoncha bilan ajratiladi va klaviaturadagi Delete tugmasi bilan yo‘q qilinadi.
Лист qatiga o‘tiladi. Лист qatida bitta Ko‘rinish oynasi paydo bo‘ladi. Ko‘rinish oynasini to‘ldirib chizilgan shakllarning yuqoridan ko‘rinishi paydo bo‘ladi. Ko‘rinish oynasini belgilab Delete tugmasi bilan yo‘q qilamiz. Ekranda toza Лист qoladi.
а)
b)
 
v)
37-rasm
Xuddi yuqorida keltirilgan misoldagi kabi Listda to‘rtta ko‘rinish oynasi hosil qilinadi, har bir ko‘rinish oynasi uchun proyeksiyalash tekisligi va har ko‘rinish oynalariga 1:1 masshtab tanlanadi (37-rasm,a).
 - скрытие линии (orqa chiziqlarni yashirish) orqali har bir ko‘rinish oynalari uchun ketma-ket orqa chiziqlarini ko‘rinmas qilib olamiz (37-rasm,b).
 - объединение (birlashtirish) tugmasi bilan ikki ob’yekt bir-biriga bog‘lanib bir ob’yektga aylantiriladi (37-rasm, v).
Topshiriq. Yuqorida olingan ko‘nikmalardan foydalanib:
1) asosining radiusi 25 va balandligi 100 bo‘lgan konus bilan radiusi 25 ga teng bo‘lgan sharning kesushuvini yasang. Shar markazi konus asosidan 50 masofada joylashgan (38-rasm,a),
2) radiusi 25 ga va balandligi 80 ga teng bo‘lgan silindr bilan asosining radiusi 25 va balandligi 100 ga teng bo‘lgan konus kesishuvini yasang. Silindrning yon sirti konus asosiga urunib o‘tadi (38-rasm,b).
3. Silindr radiusi 50 va balandligi 20, konus asosining radiusi 30 va balandligi 100, o‘lchamlari 20, 70, 80 (mos ravishda eni, bo‘yi, balandligi) prizmadan tashkil topgan uch shakilning kesishuvini yasang. Uchala shakl asoslari bir tekislikda joylashgan. (38-rasm,v).
1) 2) 3)
 
38-rasm
Nazorat uchun savollar va topshiriqlar
Geometrik jismlarning tekisliklar bilan kesishishi.
Geometrik jismlarning o‘zaro kesishuvini yasang
Asosining radiusi 25 va balandligi 100 bo‘lgan konus bilan radiusi 25 ga teng bo‘lgan sharning kesushuvini yasang. Shar markazi konus asosidan 50 masofada joylashgan (38-rasm,a),
Radiusi 25 ga va balandligi 80 ga teng bo‘lgan silindr bilan asosining radiusi 25 va balandligi 100 ga teng bo‘lgan konus kesishuvini yasang. Silindrning yon sirti konus asosiga urunib o‘tadi (38-rasm,b).
Silindr radiusi 50 va balandligi 20, konus asosining radiusi 30 va balandligi 100, o‘lchamlari 20, 70, 80 (mos ravishda eni, bo‘yi, balandligi) prizmadan tashkil topgan uch shakilning kesishuvini yasang. Uchala shakl asoslari bir tekislikda joylashgan. (38-rasm,v).
Adabiyotlar:
M.Aripov, A.Haydarov : Informatika asoslari.
A.Sattorov : Informatika va axborot texnologiyalari.
T.X.Xolmatov, N.I.Tayloqov, U.A.Nazarov: Informatika va hisoblash texnikasi
Qulnazarov B.B. Ibragimov X.M. Chizmachilik va kompyuter grafikasi asoslari (o‘quv qo‘llanma). Samarqand, 2006 y. - 256 bet.
Ibragimov X.M. Kompyuter grafikasi asoslari (ma’ruzalar matni). Samarqand, 2008 y. -105 bet.
|
