|
Shaxmatning hozirgi holati
|
| bet | 8/9 | | Sana | 18.05.2024 | | Hajmi | 1,12 Mb. | | #241184 |
Bog'liq Shaxmat tarixi 3.2 Shaxmatning hozirgi holati.
SSSRning parchalanishi xalqaro shaxmatda kuchlar muvozanatini sezilarli darajada o‘zgartirdi.1992-yili Manilada o‘tkazilgan olimpiadada Kasparov boshchiligidagi Rossiya terma jamoasi g'olib chiqdi.Mustaqillikka erishgan O‘zbekiston va Armaniston ikkinchi va uchinchi o‘rinni olishdi.Ayollar olimpiadasida Gruziya terma jamoasi g'olib chiqdi.Ikkinchi o‘rinni esa Ukraina jamoasi egalladi. 1990-yillarda raqobat formati o‘yinni tezlashtirishga qarab rivojlandi.Har bir harakatdan keyin vaqt qo‘shilishi bilan elektron shaxmat soatlari (eng mashxuri "Fisher soati" edi) kashf etildi.''Klassik" vaqt bosqaruvida 40 ta yurish uchun 2 soat,20 ta yurish uchun 1 soat,o‘yin tugashiga yarim soat qolganda o‘yin 6-7 soat davom etishi mumkin edi.Vaqt qoidalariga ko‘ra butun o‘yin uchun 1,5 soat va har bir yurish uchun o‘ttiz soniya harakat qilish mumkin edi.1990-yillarda shaxmat kompyuterlari sifati yaxshilanishi o‘yinni keyinga qoldirish va ertasi kuni o‘ynash amaliyoti bekor qilindi. Musobaqa nizomiga ko‘ra tay breyk sifatida tezkor shaxmat va blits o‘yinlari kabi qo‘shimcha o‘yinlar kiritildi. Kevin Spraget va Andrey Sokolov o‘rtasidagi 1988-yilgi Nomzodlar o‘yinlarning birinchi bosqichida natija qisqartirilgan vaqt nazorati bilan qo‘shimcha o‘yinlarda aniqlandi. Internetning rivojlanishi bilan internet musobaqalarni,blits-nazoratli musobaqalarni o‘tkazish imkoninini berdi. 1993-yili fevralda Garri Kasparov va Nomzodlar sikli g'olibi ingliz grossmeysteri Nayjel Short FIDE boshchiligidagi jahon chempionati uchun navbatdagi o‘yin o‘tkazishdan bosh tortdilar.Kasparov va Shortning rasmiy sabab bo‘lgan ochiq xatiga ko‘ra FIDE chempion va da'vogar bilan maslaxatlashmasdan baxs o‘tkaziladigan joy sifatida Manchesterni tanlagani sabab bo‘ldi.Huddi shu maktubda imzo chekuvchilar yangi tashkilot "Professional shaxmat uyushmasi" tashkil etish niyatida ekanligini ma'lum qilishdi. O‘sha yili mart oyida FIDE Kasparovni unvonidan mahrum qilishni e'lon qilishdi va eng yahshi reytingga ega bo‘lgan nomzodlar yarim finalchisi Karpov va finalchi Timman o‘rtasidagi bo‘lajak o‘yin g'olibi jahon chempioni deb tan olindi.1989-yili FIDE kongressi qarori bilan Jahon chempionati o‘yinining "zahira" ishtirokchilari aniqlandi. PSHA va FIDE jahon chempionatlari uchun o‘yinlar 1993-yil kuzida Londonda va mos ravishda Gollandiya va Indoneziyada bo‘lib o‘tdi.Kasparov Shortni 12,5:7,5 hisobda,Karpov Timmanni 12,5:8,5nhisobda mag'lub etishgan edi.1994-yilda Karpov Linaresdagi musobaqada faoliyatidagi eng yaxshi vaqtni o‘tkazdi.13 ta imkoniyatdan 11 ball oldi kamiga mag'lubiyatsiz o‘ynadi.Kasparov esa Aleksey Shirovdan 2,5 ochkolik ustunlik qildi.Bu natija Elo reytigidaning 3000 balini qo‘lga kiritdi.
1994-yilda Moskvada bo‘lib o‘tgan FIDE kongressida Kompomanes yana bir muddatga tashkilotga prezidenti etib saylandi.Bir yil o‘tgach Parijda bo‘lib o‘tgan kongressda tashkilotning markaziy qo‘mitasi tomonidan chempionlik muddatlariga rioya qilmagani va PSHA bilan davom etayotgan bo‘linish uchun qattiq tanqid qildi va iste'foga chiqarildi.Kampomanes tavsiyasiga ko‘ra Qalmog'iston respublikasi prezidenti Kirsan Ilyumjanov nomzodi mutlaq ko‘p ovoz bilan saylandi. 1994-1996-yillarda bir hil shaxmatchilar ishtirok etishi mumkin bo‘lgan PSHA va FIDE yo‘nalishlari bo‘yicha jahon chempionligi uchun muntazam sikllar parallel o‘tkazildi. 1995-yil kuzida Nyu-Yorkda Kasparov hindistonlik Vishvanatan Anand bilan 20 ta partiyadan iborat o‘yini bo‘ldi.Kasparov 10,5:7,5 hisobda Anandni yutdi. Karpov-Kamskiy baxsi 1996-yil yozida Qalmog'iston poytaxti Elista shahrida bo‘lib o‘tdi va Karpov huddi shu 10,5:7,5 hisobida g'alaba qozondi.PSHA bir qator supermusobaqalar va tezkor shaxmat bo‘yicha Gran-prilar o‘tkazdi.Ammo 1996-yili unga homiylik qilgan Intel korporatsiyasi moliyalashtirishni davom ettirishdan bosh tortgandan so‘ng u o‘z faoliyatini to‘xtatdi.Bunga sabab deb ko‘plab ma'lumotlarga ko‘ra Kasparov Intelning raqobatchisi IBM tomonidan ishlab chiqilgan "Deep Blue" kompyuteri bilan o‘ynadi.Garchi Kasparovning o‘zi Intel bunday qarorni o‘yin bo‘yicha muzokaralar boshlanishidan oldin qabul qilganini aytgan edi. 1997-yilda Ilyumjanovning qarori bilan FIDE jahon chempionati formatini o‘zgartirdi.Musobaqani yanada ajoyib qilish uchun chempionlik olimpiya tizimi bo‘yicha o‘ynaldi,unda yuzdan ortiq shaxmatchi ishtirok etdi.1997-yili bunday turnir Groningenda bo‘lib o‘tdi.Kasparov olimpiya tizimi bo‘yicha shu musobaqa va boshqa musobaqalrda qatnashishdan bosh tortdi.FIDE jahon chempioni Karpov to‘g'ridan-to‘g'ri finalga yo‘l oldi.Unga olimpiya musobaqasi g'olibi Anand raqib bo‘ldi. 1998-yil yanvarda Lozanna shaxrida chempionlik o‘yinida Karpov 5:3 hisobda g'alaba qildi. Keyingi musobaqalarda chempion hech qanday imtiyozga ega bo‘lmadi.1999-yil Las-Vegasdagi jahon chempionatida chempion bo‘lgan Rossiyalik grossmeyster Aleksandr Xalifman qatnashgan musobaqada qatnashmadi.Shu format bo‘yicha Vishvanatan Anand (2000),ukrainalik Ruslan Ponamaryov (2002) va o‘zbekistonlik Rustam Qosimjonov (2004) olimpiya tizimi bo‘yicha jahon chempionatlarida g'olib bo‘lishdi.2004-yilgi Liviyadagi musobaqa bu formatdagi oxirgi musobaqa bo‘ldi.2005-yil Argentinaning San-Luis shaxrida bo‘lib o‘tgan davra tizimi bo‘yicha jahon chempionatida bolgariyalik Vaselin Topalov 14 balldan 10 ball bilan g'alaba qozondi. Shu bilan bir qatorda Garri Kasparov yangi jahon chempioni oldingi chempionni o‘yinda mag'lub etishi kerakligini ko‘rsatgan "klassik" yo‘nalishga ko‘ra unvonga ega edi. Kasparov Ananddan keyingi raqibi Shirov bo‘lishi kerak edi.U 1998-yilda barcha hisob-kitoblarga ko‘ra Kramnikka qarshi so‘nggi nomzodlik o‘yinida g'alaba qozongan.Lekin moliyaviy qiyinchiliklar tufayli o‘yin bo‘yicha muzokaralar uzilib qolgan va natijada 2000-yilda Kasparov-Kramnik o‘yini "Braingames" kompaniyasi homiyligida bo‘lib o‘tdi.Unda Kramnik +2-0=13 hisobda g'alaba qozondi.] 2004-yili Kramnik vengriyalik grossmeyster Peter Lekoga qarshi baxsda unvonini himoya qildi.2006-yil Elistada Kramnik-Topalov baxsi bo‘lib o‘tdi.O‘yin hojatxona mojarosi soyasi ostida qoldi.Topalov jamoasi tez-tez hokatxonaga qatnagan Kramnikni kompyuter yordamini olyapti deb aybladi,lekin ayblov isbotlanmadi.Biroq sud jarayoni davomida Kramnik mag'lubiyatga uchragan uchrashuvning 5-o‘yinida qatnashishdan bosh tortdi.Uchrashuv Kramnikning tezkor shaxmat bo‘yicha tay-brekdagi g'alabasi bilan yakunlandi (6:6,2,5:1,5) ,shu tariqa rossiyalik shaxmatchi birinchi "birlashgan" jahon chempioni bo‘ldi.
Yudit Polgar.Vengriyalik shaxmatchi.(2008-yil)
XX-asrning so‘nggi o‘n yilligi shaxmat bo‘yicha yana bir voqea bilan yodda qoldi.Kompyuter shaxmati odamlardan o‘zib ketish uchun yetarlicha yuqori darajaga chiqdi.Kompyuter shaxmati bo‘yicha mutaxassis Makgill universiteti professori M.Nyuborn hisob-kitoblariga ko‘ra 1986-yildan 2000-yilgacha eng yaxshi shaxmat dasturining reytingi yiliga o‘rtacha 50 balldan o‘sib bordi.Protsessorlar tezligining o‘sishi,ko‘p yadroli protsessorlarni paydo bo‘lishi,takomillashtirilgan algoritmlar,xotira hajmining ortishi XXI-asr boshiga kelib real vaqtda grossmeysterlar darajasida o‘ynash mumkin bo‘lgan ommaviy dasturlar paydo bo‘lishiga sabab bo‘ldi. 1990-yillar boshlariga kelib kompyuterlardan uyga tayyorgarlik ko‘rish uchun qo‘shimcha vosita sifatida foydalanish professional shaxmatchilar uchun odatiy holga aylandi. 1996-yilda Garri Kasparov "Deep Blue"ni 4:2 hisobida mag'lub etdi,ammo 1997-yili 2,5:3,5 hisobda mag'lub bo‘ldi.Bu tarixiy voqea bo‘ldi. 2005-yilda jahon chempionatining 8 ishtirokchisidan biri bo‘lgan britaniyalik grossmeyster Maykl Adams "Hydra" dasturiga qarshi o‘ynadi va 0,5:5,5 hisobda mag'lub bo‘ldi. 2006-yilda Kramnik "birlashma" baxsida yutganidan ko‘p o‘tmay "Fritz" dasturiga 2:4 hisobida yutqazdi va birorta ham g'alaba qozona olmadi.Nyuborn bu haqida jahon chempioni kelajakda kompyuter dasturiga qarshi o‘yini endi qiziq emas degan ruhda izohladi.
FIDE qaroriga ko‘ra yangi jahon chempioni 2007-yilda Kramnik boshqa da'vogarlar bilan teng ravishda ishtirok etgan davra musobaqasida Anand g'alaba qildi. Keyingi yili Kramnikka qarshi jahon chempionligi unvonini himoya qildi.2010-yil Topalovga,2012-yil Gelfandga qarshi ularni mag'lub etib unvonini himoya qildi.Gelfandni tay-brekda yutdi. 2012-yilda FIDE uzoq muddatli shartnoma tuzdi,unga ko‘ra Jahon chempionati,Jahon kubogi va FIDE Gran-prisini tashkil etish va sotish huquqi AQSHlik tadbirkor Endryu Polsenga tegishli "Agon Limited" kompaniyasiga berildi. 2014-yil Polsen kompaniyasini Ilya Mernzonga nominal summaga sotdi. 2013-yilda davra tizimida o‘tkazilgan nomzodlar musobaqasida so‘nggi o‘n yilliklarda ilk bor jahon chempionining raqibi aniqlandi.Londondagi nozmzodlar musobaqasida norvegiyalik Magnus Karlsen g'olib bo‘ldi.Karlsen 2011-yildan beri jahon reytingining doimiy 1-raqamli shaxmatchisi edi.Qo‘shimcha ko‘rsatkichlar bo‘yicha Karlsen Kramnikdan oldinda edi.O‘sha yili Karlsen chempionlik baxsida Anandni 6,5:3,5 hisobda mag'lub etdi.Keyin 2014-yil Anand,2016-yil rossiyalik Sergey Karyakin,2018-yil AQSHlik Fabiano Karuana bilan o‘yinlarda chempionligini himoya qildi.Oxirgi ikki baxsda g'olib tezkor shaxmat bo‘yicha tay-brekda klassik vaqt nazorati bilan o‘tkazilgan o‘yinlar natijasiga ko‘ra teng hisobdan so‘ng aniqlandi. 1991-yilda xitoylik Se Szyun chempionlik baxsida Mya Chiburdanidzeni mag'lub etib ayollar shaxmatida sovet shaxmat maktabi ustunligiga barxam berid.1996-yil Se Szyun Juji Polgar (Vengriya)ga yutqazdi,ammo 1999-yil FIDE Polgarni farzandi tug'ilgandan keyin chempionlikni vaqtida himoya qilmagani uchun uni unvondan maxrum etdi. 2001-yildan boshlab FIDE ayollar o‘rtasidagi jahon chempionatini olimpiada tizimi bo‘yicha o‘tkaza boshladi.2001-yilda Moskvadagi ilk musobqada Chju Chen (Xitoy) g'alaba qozondi. Jahon chempionatlarida 2004-yil bolgariyalik Antoaneta Stefanova,2006-yil xitoylik Syuy Yuyxua,2008-yil rossiyalik Aleksandra Kostenyuk,2010-yil xitoylik Xou Ifan g'alaba qildi.2011-yildan boshlab FIDE muqobil olimpiya tizimli jahon chempionatlarini va amaldagi chempion ishtirokidagi chempionlik o‘yinlarini o‘tkazib turdi.2012-yil va 2015-yillarda ukrainalik ayollar Anna Ushenina va Mariya Muzichuk olimpiya tizimli jahon chempionatlarida chempion bo‘lishdi.2013-yil va 2016-yillarda xitoylik Xou Ifan jahon chempionini mag'lub etdi. 2018-yildagi jahon chempionatida xitoylik Szyuy Venszyun 2017-yilgi jahon chempioni hamyurti Tan Chjunini mag'lub etdi.Navbatdagi jahon chempionatida esa rossiyalik Yekaterina Laxnodan unvonini himoya qildi. Shu bilan birga ayollar shaxmat tarixidagi eng kuchli shaxmatchi deya tan olinuvchi Juji Polgarning singlisi Yudit Polgar ekanligi e'tirof etiladi.U faqat erkaklar musobaqalarida ishtirok etgan.Bir muncha vaqt u jahon reytingida kuchli 10 likdan joy olgan va musobaqa o‘yinlarida barcha yetakchi shaxmatchilarni mag'lub etdi.Uning eng yuqori yutug'i 2003-yil Veyk an Zee supermusobaqasi hisoblanadi.U ikkinchi o‘rinni egalladi va amaldagi jahon chempioni Kramnikdan o‘tib ketgandi.2005-yil o‘g'li tug'ilgandan so‘ng shaxmatga qaytishdan biroz oldin Polgar rekord darajadagi 2735 ballga erishdi.
1996-yil Robert Fisher tomonidan taklif qilingan tasodifiy tanlangan donalarning joylashuviga ko‘ra shaxmatdir.2018-yil Fisher shaxmati bo‘yicha Karlsen tez va tezkor vaqt nazorati bilan o‘tkazilgan ko‘rgazmali baxsda umumiy 14:10 hisobda Xikaru Nakamurani mag'lub etdi.
O‘zbekistonda shaxmat bo‘yicha ilk chempionlar
Georgiy Tojiyevich A’zamov (1954. Olmaliq shahri - 1986. Sevastopol shahri yaqinida) – shaxmatchi. Birinchi oʻzbek xalqaro grossmeysteri (1984). Sobiq Ittifoq chempionatlari ishtirokchisi (1981, 1983, 1985), ikki karra Oʻzbekiston chempioni (1976, 1982), Oʻzbekistonda xizmat koʻrsatgan fiz-kultura va sport xodimi (1984). Jahon birinchiligi mintaqaviy turniri (Yerevan, 1982)da 7–8-oʻrinlarni egallagan. Koʻplab nufuzli xalqaro turnirlarda ishtirok etgan. Oʻzbekistonda A. xotira-siga bagʻishlab an’anaviy turnir oʻtkazib turiladi.
Georgiy Tojievich Agzamov 6 sentyabr 1954 yil Toshkent viloyati Olmaliq shahrida dunyoga keldi.Otasi Tojixon Agzamov vrach-jarroh bo‘lgan.Georgiy Agzamov 11 yoshida tug'ilgan o‘sgan shahri Olmaliqning kattalar o‘rtasida chempioni bo‘ldi. 19 yoshida sport usta. Ko‘p vaqtini amaliy o‘yinlarga sarfladi.Institutni tugatgach Georgiy Agzamov ingliz tili va adabiyotini o‘rgandi.
SSSR xalqlari spartakiadasida (1981) O‘zbekiston terma jamoasini boshqarib, sobiq jahon chempionlari - M.Tal, T.Petrosyan, B.Spasskiy, grossmeysterlar Polugaevskiy va Taymanovlar bilan o‘ynaydi.
1981 yil SSSR chempionatida Georgiy Agzamov grossmeyster Belyavskiy bilan 6-7 o‘rinlarni egallaganidan so‘ng, bir necha xalqaro turnirlarda bir qator yaxshi natijalarga erishdi. Ikki yil ichida u 6 ta yirik xalqaro turnirda g'olib chiqdi, jumladan Belgrad (1982), Vrsac (1983), Sochi (1984). Ushbu musobaqalarda Georgiy Agzamov grossmeysterlik normasini besh marta bajargan. Xalqaro grossmeysterlik unvonini unga FIDE Kongressining Saloniki shahrida (1984) berildi.Georgiy Agzamov 1986 yil 27 avgust kuni Sevastopol yaqinida, 31 yoshida vafot etadi.
O‘zbekiston shaxmat federatsiyasi Georgiy Agzamov xotirasiga bag'ishlangan xalqaro turnirlarni o‘tkazmoqda.
|
| |
