|
Radioaktiv elementlarning paydo bo'lishi
|
| bet | 8/8 | | Sana | 13.05.2023 | | Hajmi | 273.46 Kb. | | #59331 |
Bog'liq Sun Academic-Data-334221101823 (1), [01.06.2023 19 00] ТАШКЕНТ ПАСС ЦЕНТР. КАРШИ (1), Academic-Data-334221101823, Topshiriq 1 (MT) Organik va fizikaviy kimyo, 09-маъруза, вариант О.Н (1), Kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi muhammad al-xorazm (3), Delphi dasturlash tilida protseduralar bilan ishlash-fayllar.org, 1355, hdmtMNAcAa2XwkfBuurNclX4qCDSiebVZ6SokeGJ, Monitoring tarix 9-sinf, Jahon tarixi. 9-sinf (2014, M.Lafasov, U.Jo\'rayev), Jahon tarixi. 1918-2008 (M.Lafasov), PF-79-сон 26.05.2023. Maktabgacha va maktab ta’limi vazirligi hamda uning tizimidagi tashkilotlar faoliyatini samarali tashkil etish chora-tadbirlari to‘g‘risidaRadioaktiv elementlarning paydo bo'lishi
Radioaktiv moddalar tabiiy ravishda hosil bo'ladi yuqori qatlamlar Yer atmosferasi, ionosferada. Kosmik nurlanish ta'sirida yuqori balandlikdagi gaz barqaror moddani radioaktiv elementga aylantiradigan turli xil o'zgarishlarga uchraydi. Atmosferamizda eng ko'p tarqalgan gaz N 2 dir, masalan, barqaror azot-14 izotopidan u uglerod-14 radioaktiv izotopiga aylanadi.
Hozirgi vaqtda radioaktiv element ko'pincha atom bo'linishining texnogen reaktsiyalari zanjirida paydo bo'ladi. Bu asosiy moddaning yadrosi ikkita qiz yadroga, so'ngra to'rtta radioaktiv "nabiralar" yadrolariga bo'linadigan jarayonlarning nomi. Klassik misol - uran 238 izotopi. Uning yarim yemirilish davri 4,5 milliard yil. Deyarli bizning sayyoramiz mavjud ekan. O'n bosqichli parchalanishdan so'ng radioaktiv uran barqaror qo'rg'oshin 206 ga aylanadi. Sun'iy yo'l bilan olingan radioaktiv element o'z xususiyatlariga ko'ra tabiiy hamkasbidan farq qilmaydi.
Radioaktivlikning amaliy ahamiyati
Keyin Chernobil halokati ko'pchilik atom elektr stantsiyalarini rivojlantirish dasturlarini qisqartirish haqida jiddiy gapirmoqda. Ammo kundalik hayotda radioaktivlik insoniyatga katta foyda keltiradi. Uning imkoniyatlarini o'rganish amaliy qo'llash rentgenografiya fani bilan shug'ullanadi. Masalan, suyak sinishi haqida to'liq tasavvurga ega bo'lish uchun bemorga radioaktiv fosfor yuboriladi. Yadro energiyasi issiqlik va elektr energiyasini ishlab chiqarish uchun ham qo'llaniladi. Ehtimol, kelajakda bizni ushbu ajoyib fan sohasida yangi kashfiyotlar kutmoqda.
XULOSA
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2021-yil 19-martdagi “Fizika sohasidagi ta’lim sifatini oshirish va ilmiy tadqiqotlarni rivojlantirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi qarori yurtimizda fizika fanini rivojlantirish strategiyasini belgilab berdi. Mamlakatimizda fizika fanining rivoji bevosita universitetlarda olib borilayotgan fizik ta’limning sifatiga bog‘liq bo‘lsa, ta’limning sifati esa ko‘p jihatdan kadrlar salohiyatiga bog‘liq.
Samarqand davlat universiteti fizika fakultetida o‘tgan asrning 50-yillaridan boshlab yadro fizikasi ilmiy maktabi shakllana boshlagan va bu ilmiy maktabda o‘nlab salohiyatli fan doktorlari, professorlar, fan nomzodlari, dotsentlar hamda ilmiy xodimlar yetishib chiqdi. Bu mutaxassislar bugungi kunda respublikamizda ilm-fanni rivojlantirish va yuqori malakali ilmiy va ilmiy-pedagogik kadrlar tayyorlash borasida samarali mehnat qilmoqda.
Yadro fizikasi ilmiy maktabining shakllanishi va rivojlanishi fizika fani rivojiga salmoqli hissa qo‘shgan olim, professor Muso Mo‘minov nomi bilan bog‘liq. Muso Mo‘minov 1944–1951-yillarda O‘zbekiston davlat universiteti (hozirgi SamDU) rektori lavozimida faoliyat ko‘rsatgan. 1944-yili universitetda 23 ta kafedra tashkil etilgan bo‘lsa, shu kafedralardan biri fizika-matematika fakultetidagi “Umumiy fizika” kafedrasi (hozirgi “yadro fizikasi”) edi. M.Mo‘minov universitetga rektorlik qilish bilan bir vaqtda umrining oxirigacha “Umumiy fizika” kafedrasining mudiri vazifasini bajardi va o‘nlab salohiyatli kadrlar tayyorlab “Yadro fizikasi” ilmiy maktabiga asos soldi.
Mustaqillik yillarida yadro fizikasi ilmiy maktabining O‘zFA akademigi T.Mo‘minov, prof. M.Mo‘minov, prof. I.Xolboyev, prof. U.Solihboyev, prof R.Ibodov, prof. E.Bozorov, prof. R.Bekmirzayev, dots. Sh.Xushmurodov, dots. A.Xoliqulov, dots.Sh.Omonov, dots. G.Ahmedova, dots. T.Hazratov, dots. S.Sharipova, dots. O.Qobilov, dots. I.Suvanov, dots. X.Tillayeva, f-m.f.n. A.Safarov, f-m.f.n. M.Sultonov va dots. O.Mamatqulov kabi o‘nlab vakillari respublikamiz va jahonda yadro fizikasi fanining rivoji hamda kadrlar tayyorlash ishiga o‘zlarining munosib hissasini qo‘shdi va qo‘shib kelmoqda. Bugungi kunda ham yadro fizikasi va astronomiya kafedrasida yuqori malakali kadrlar tayyorlashga jiddiy eʼtibor qaratilmoqda. Kafedrada “Atom yadrosi va elementar zarralar fizikasi” va “Astronomiya” ixtisosliklari bo‘yicha 4 nafar tayanch doktorant yadro fizikasi va yadro texnologiyasi, yadro energetikasi, radiatsion ekologiya va astronomiya, astrofizika sohalarida ilmiy izlanishlar olib borishmoqda. 2021-yilda turli mutaxassisliklar bo‘yicha magistratura yo‘nalishini tamomlagan 14 nafar iqtidorli talaba kafedraga, Samarqand tibbiyot institutiga, Samarqand shahridagi Prezident maktabiga, Toshkent axborot texnologiyalari universiteti va Navoiy kon-metallurgiya kombinati kabi nufuzli tashkilotlarga ishga yuborildi.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI
1. Ismoilov M., Xabibullayev P., Xaliulin M. «Fizika kursi» Toshket, O‘zbekiston, 2000.
2. Nazarov O‘.Q. «Umumiy fizika kursi». II Toshkent, O‘zbekiston, 2002.
3. Abdusalomova M.N. «Fizika fanidan ma’ruzalar matni». SamKI, 2003.
4. Boydadayev A. «Klassik statistik fizika». Toshkent, «O‘zbekiston», 2003.
5. Volkenshteyn V.S. «Umumiy fizika kursidan masalalar to‘plami». Toshkent,
«O‘qituvchi», 1989.
6. Abdusalomova M.N. Fizikadan leksiyalar kursi. Samarqand, 2007.
Qo‘shimcha adabiyotlar
7. Numonxo‘jayev A.S. «Fizika kursi» 1-qism, Toshkent, O‘qituvchi, 1992.
8. Safarov A.S. «Fizika» Toshkent, O‘qituvchi, 1992.
9. Nazarov U.K. «Umumiy fizika kursi» 1-qism, Toshkent, O‘qituvchi, 1992.
10. Nazirov E.N., Xudayberdiyeva Z.A., Safiullina N.X. «Mexanika va molekulyar
fizikadan amaliy mashg‘ulotlar». Toshkent, «O‘zbekiston», 2001.
11. Abdusalomova M.N. «Fizikadan laboratoriya praktikumi». – Samarqand, 2007.
12. Sovremennaya fizika. M., 2005.
13. Ilin V.N. Termodinamika i sotsiologiya. Fizicheskiye osnovi sotsialnix
protsessov i yavleniy. M., 2005.
|
| |
