Ii-bob. Qattiq jismlarning tuzulishi va strukturasi 1-Laboratoriya ishi. Kristall ko‘pyoqlilarning simmetriya guruhlarini aniqlash

21
II-BOB. QATTIQ JISMLARNING TUZULISHI VA 
STRUKTURASI 
 
 1-Laboratoriya ishi.
Kristall ko‘pyoqlilarning simmetriya guruhlarini aniqlash 
 
Ishning maqsadi: Kristall panjaralarning elementar yacheykalari 
turlari va kristallarda mavjud simmetriya elementlarini o„rganish. 
Kerakli asbob - uskunalar: 23 dona ko„pqirrali kristallar. 
 
Nazariy ma’lumotlar 
Kristallarning strukturasi va fazoviy panjara. 
 
Kristall panjara tushunchasi. Kristallar o„zlarining ichki 
tuzilishi va ular tarkibiga kiruvchi atomlarning tabiatiga qarab 
turli xil xossalarga ega bo„ladilar.
Agar fizik xossalar kristallda tanlab olingan yo‘nalishlarga 
bog‘liq bo‘lsa, anizotrop qattiq jism deyiladi.
Agar fizik xossalar kristallda tanlab olingan yo‘nalishlarga 
bog‘liq bo‘lmasa, izotrop qattiq jismlar deyiladi.
Kristall qattiq jismlar alohida kristallar - monokristal shaklida 
uchraydi. Bundan tashqari tartibsiz orientatsiyalangan mayda 
kristallar - kristallitlardan yoki zerenlardan tashkil topgan bo„lishi 
ham mumkin.
Real monokristallar kamdan - kam hollarda ideal tuzilishga 
ega bo„ladi. Odatda ular mozaik (naqshli) holatda bo„ladi. Butun 
bir kristall mozaika bloklaridan tashkil topgan bo„lib, ularning 
o„lchamlari taxminan 10
-6 
m bo„ladi. Har qaysi mozaika bloklari 
bir-biriga nisbatan ma‟lum burchak hosil qilib, joylashgan bo„lishi 
mumkin. Bu burchak kristallni tashkil etgan atomlarning 
xossasiga (tabiatiga) bog„liq holda 
10 15


dan 
10 15


gacha 
bo„lishi mumkin.
Moddani tashkil etgan atom yoki molekulalar ma‟lum tartib 
bilan joylashgan bo„lsa va ma‟lum bir davriylikka ega bo„lsa, 
bunday qattiq jism kristallar deyiladi.

22
Kristalning ixtiyoriy olingan nuqtasidagi xossalari aynan bir 
xil bo‘lsa, bunday kristall bir jinsli kristall deyiladi. Bir jinslilik 
shartiga ko„ra 3 ta istalgan tugunlarni bir - biriga komplanar 
bo„lmagan 3 ta vektor bilan birlashtirib, ularni translyatsiya qilish 
bilan uch o„lchamli fazoviy panjara hosil qilinadi. Kristall 
strukturasi bilan fazoviy panjara tushunchalarini bir - biridan 
farqlash lozim.