4. Oltingugurtning vodorodli va kislorodli birikmalari.
H2S vodorod sulfid palag`da tuxum hidi keladigan rangsiz gaz. Suvda yaxshi eriydi (200C da 1 hajm suvda 2,5 hajm H2S eriydi).
Vodorod sulfid tabiatda vulqon gazlarida va ba`zi mineral buloq suvlarida, masalan, Pyatigorsk va Masesta buloqlarining suvida uchraydi. U tabiatda turli xil o`simlik va hayvonlar qoldiqlaridagi oltingugurtli organik moddalar chiriganida hosil bo`ladi.
H2S oltingugurtni qizdirib turib vodorod bilan bevosita biriktirish yoki FeS ga suyultirilgan HCl yoki H2SO4 ta`sir ettirish yo`li bilan olinadi:
S + H2 = H2S FeS + 2HCl = FeCl2 + H2S↑ FeS + H2SO4 = FeSO4 + H2S↑
H2S asab sistemasiga zarar yetkazadigan juda zaharli gaz. U bilan qilinadigan tajribalarni mo`rili shkafda yoki germetik bekiladigan asboblarda o`tkazish kerak. Ishlab chiqarish binolarida H2S ning miqdori 0,01 mg bo`lishi kerak. Uning suvdagi eritmasi vodorod sulfidli suv yoki sulfid kislota deyiladi, bu kislota kuchsiz kislota xossalariga ega.
H2S suvga qaraganda beqaror birikma. Qattiq qizdirilganda oltingugurt va vodorodga deyarli to`liq ajraladi: H2S = S + H2
Gazsimon H2S havoda ko`kish alanga berib yonib, SO2 va H2O hosil qiladi, kislorod yetishmaganda S va H2O hosil bo`ladi:
2H2S + 3O2 = 2SO2 + 2H2O 2H2S + O2 = 2S + 2H2O
H2S ancha kuchli qaytaruvchi. Eritmada H2S elektronlarini havo kislorodining molekulalariga oson beradi. Bu holda H2S havo kislorodi ta`sirida S ga qadar oksidlanadi, natijada H2S li suv loyqa bo`lib qoladi.
H2S – 2e- = S + 2H+ │2│4│2
O2 + 4e- = 2O2- │4│2│1
2H2S + O2 = 2S↓ + 2H2O
H2S galogenlarning eritmalari bilan shiddatli reaksiyaga kirishadi. Masalan:
H2S + J2 = 2HJ + S
Kuchsiz H2S bosqich bilan ionlarga dissotsilanadi, bunda H+ va HS- ionlari hosil bo`ladi:
H2S ↔ H+ + HS- HS- ↔ H+ + S2-
Ikki asosli kislota bo`lgan H2S ikki qator tuzlar–o`rta ruzlar (sulfidlar) va nordon tuzlar (gidrosulfidlar) hosil qiladi. Masalan, Na2S–natriy sulfid, NaHS–natriy gidrosulfid. Gidrosulfidlarning hammasi suvda yaxshi eriydi. Ishqoriy va ishqoriy-yer metallarining sulfidlari ham suvda eriydi, qolgan metallarning sulfidlari suvda erimaydi yoki kam eriydi; ularning ba`zilari suyultirilgan kislotalarda ham erimaydi. Shuning uchun bunday sulfidlar tegishli metall tuzining eritmasi orqali H2S o`tkazish yo`li bilan olinadi. Masalan:
CuSO4 + H2S = CuS↓ + H2SO4 yoki Cu2+ + H2S = CuS↓ + 2H+
| 