18
2-jadval
Yangi qurilmani qo‘llab ishlab chiqarilgan chiziqli zichligi 25 teks bo‘lgan
trikotaj iplarning xossa ko‘rsatkichlari
№
Urchuq
aylanish
tezligi,
ayl/min
Ipning xossa ko‘rsatkichlari
Ipni
ng a
m
al
iy c
h
iz
iq
li
zi
chl
igi
, t
eks
Ipda
gi
bura
m
la
r s
oni
,
bur/
m
et
r
U
st
er b
o‘
yi
cha
not
eki
sl
ig
i, %
Ipni
ng pi
shi
ql
ig
i, Rkm
U
zi
li
shda
gi
uz
ayi
shi
, %
Ingi
chka
j
oy
la
r s
oni
,
dona
Y
o‘
g‘
on j
oyl
ar s
oni
,
dona
N
eps
la
r s
oni
,
N
eps
/km
Ipni
ng t
ukdorl
ig
i,
H,
%
M
as
hi
na
da
i
p uz
il
is
h
soni
,
m
art
a/
1000 urc
h*s
oa
t
1
13100
25,01
702 10,86 16,17
5,05
1
74
98
4,96
67
2
25,04
647 11,04 16,54
4,83
1
89
110
5,16
71
3
24,82
600 10,95 16,66
4,75
0
74
118
5,10
77
4
14000
25,22
694 10,99 16,42
4,93
3
70
109
5,59
85
5
24,82
651 10,84 16,89
5,07
0
66
98
5,18
64
6
24,80
598 10,89 16,99
5,13
2
69
95
5,25
69
7
14510
25,02
708 10,84 16,55
5,07
1
71
106
5,10
83
8
24,96
655 11,26 16,68
4,88
3
74
128
5,08
81
9
24,78
604 11,15 16,45
4,68
4
83
113
5,12
96
Yuqoridagi tajribalar va ularning natijalaridan yangi qurilmadan foylanish orqali
iplarning xossa ko‘rsatkichlari yaxshilanganligini hamda bu nazariy tadqiqotlar amalda
o‘z isbotini topganligini ta’kidlash mumkin bo‘ladi.
a)
b)
8-rasm. Yangi qurilmadan foydalanib olingan 20 teks (a) va 25 teks (b) trikotaj
iplarining tukdorligini mikroskop yordamida ko‘rinishi (x25 marotaba kattalashtirilgan)
19
Tajribalar natijasida olingan iplarning tukdorligi o‘rganildi (8-rasm). Tadqiqot
natijasida olingan iplarning buram uchburchagini kichraytirilganda, urchuqning
tezligini
oshirilganda, ipdagi buramlar soni kamaytirilganda ham tukdorligini
kamaytirmagan holda paxmoq ip ishlab chiqarishga erishildi.
Dissertatsiyaning
“Yangi qurilmani qo‘llagan holda halqali yigirish
mashinasining texnik iqtisodiy ko‘rsatkichlarini oshirish” deb nomlangan
to‘rtinchi bobida korxonada yangi qurilmani qo‘llaganda, mashina unumdorligini
oshirish hisobiga yillik mahsulot ishlab chiqarish hajmi oshirilganligini keltirilgan.
3-jadval
Ishlab chiqarishda yangi qurilmani qo‘llash orqali iqtisodiy samara
t/r
Ko‘rsatkichlar
O‘lchov
birligi
Variantlar
Farqi
Qurilmasiz
*
Qurilma bilan
1
Ip narxi
kg/so‘m
34922,5
34922,5
-
2
Tola narxi
kg/so‘m
25190,0
25190,0
-
3
1 kg toladan ip
ishlab chiqarish
%
86
86
-
4
1kg ip ishlab
chiqarish uchun
sarf-harajat (xom
ashyosiz):
ITI xarajatlari bilan
kg/so‘m
5238,24
5519,71
-281,47
5
1 kg ipdagi sof
foyda
so‘m
4494,26
4212,79
-281,47
6
1 yillik ip ishlab
chiqarish hajmi
tonna
1978,02
2537,37
+559,35
7
1 yillik ip ishlab
chiqarish hajmi
mln.so‘m
69 077,403
88 611,304
+19533,9
8
1 yillik sof foyda
mln.so‘m
8 889,736
10 689,407
+1799,671
*
- barcha ko‘rsatkichlar korxonadan olingan.
Tadqiqotlarda foydalanilgan CSM 2114 halqali yigirish mashinasida 1144 ta
urchuqlar mavjud bo‘lib, yakka ip chiziqli zichligi 20 teks; buramlar soni - 750, 700,
650 bur/metr; urchuqning aylanishlar soni 12800, 13550, 14480 ayl/min bo‘lgan
holatda unumdorliklar hisoblandi.
XULOSA
1. Ipning xususiyatlariga tolaning xossalaridan tashqari ipning hosil qilish
texnologik jarayonlari, cho‘zish jarayoni, pishitish va o‘rash jarayonlari ta’sir etadi. Ip
strukturasini uni hosil qilish sharoitlari belgilaydi, ularga halqali yigiruv mashinasidagi
quyidagi ko‘rsatkichlar kiradi: michka kengligi, buram uchburchagi balandligi, ipni o‘z
o‘qi atrofida aylanishlar soni bilan tolali mahsulotni uzatish tezligi orasidagi nisbati.
Bundan kelib chiqadiki urchuq tezligi, buramlar soni, buram uchburchagini shakli va
ipning tuzilishini belgilaydi.
20
2. Kam buram beriladigan iplarni ishlab chiqarishda
yigirish mashinasining
unumdorligi oshgandek (buram kam berilishi natijasida mahsulot miqdorini oshishi)
ko‘rinsada, kam buramli iplar olish uchun mashina tezligini ham kamaytirish talab
etiladi. Bu o‘z o‘rnida mashina unumdorligini pasaytiradi.
3. Pishitish uchburchagi uzunligiga ipga berilayotgan buramlar soni bilan birga
yigirish mashinasi konstruksiyasi va undagi cho‘zish asbobi silindridagi tolali qatlamni
qamrov burchagi ham ta’sir ko‘rsatadi. Bu qamrov yoyi qanchalik kengroq bo‘lsa,
pishitish uchburchagi shunchalik uzun bo‘ladi va bu еtarlicha
kamchilik sifatida
ko‘rinadi.
4. Pishitish uchburchagi tahliliga asosan qo‘shimcha qurilma cho‘zish asbobiga
konstruktiv o‘zgarishsiz qilish kerakki (agar cho‘zish asbobiga qo‘shimcha valiklar
o‘rnatilsa buram uchburchagi yo‘qolib, ipning strukturaviy tuzilishi yomonlashishini
tahlillarda aniqlandi), shu bilan birga mashinada katta o‘zgarishsiz, ya’ni,
katta
mablag‘ sarf etmasdan buni amalga oshirish imkoniyatlari o‘rganildi.
5. Pishitish uchburchagini tadqiqi va tahlili asosida cho‘zish asbobidan keyin
pishitish uchburchagini kichraytiruvchi qurilma konstruksiyasi tavsiya qilindi va
nazariy tadqiq etildi.
6. Yangi qurilmani qo‘llagan holda buram uchburchagini kichraytirish maqsadida
tolali qatlamni silindrdagi qamrov yoyini muqobil burchagini aniqlash bo‘yicha
tajribalar olib borildi hamda ipning eng yaxshi xossa ko‘satkichga
qamrov burchagi
34
0
bo‘lganda erishildi.
7. Ishlab chiqarish sharoitidagi texnologik parametrlarni saqlagan holda qamrov
yoyi 34
0
bo‘lganda, korxonadagi mashinada mavjud 38
0
dagiga nisbatan ipning Uster
bo‘yicha notekisligi 19% ga kamaydi, ipning pishiqligi 3% ga va uzilishdagi uzayishi
40% ga oshdi uzilishlar soni 104 tadan 61 taga kamaydi.
8. Yangi qurilmani qo‘llagan holda, urchuq tezligi 12600 min
-1
dan oshirib va
buramlar soni 780 bur/metrdan
kamaytirib, chiziqli zichligi 20 teksli trikotaj iplar
ishlab chiqarilganda urchuq tezligi 14480 min
-1
va buramlar soni 700 bur/metr
bo‘lganda ipning eng yaxshi ko‘rsatkichlariga erishildi.
9. Urchuqning aylanishlar soni 14500 min
-1
va buram soni 700 bur/metr bo‘lganda
ipning pishiqligi 7 foizga va uzilishdagi uzayishi 40 foizga oshganligini, Uster bo‘yicha
notekisligi 13 foizgacha kamaygani, mashinada ip uzilishlar soni 40
foizgacha
kamaygani aniqlandi.
10. Yangi qurilmani qo‘llagan holda, chiziqli zichligi 25 teksli trikotaj iplar ishlab
chiqarilganda urchuqning aylanishlar soni 14000 min
-1
va buramlar soni 650 dan 600
bur/metr da eng yaxshi ko‘rsatkichlarga erishildi.
11. Tadqiqot natijasida yangi qurilmadan foydalanish hisobiga halqali yigirish
mashinasi unumdorligini maqbul qiymatlarida 19,98 kg/soatdan 25,63 kg/soatga
ya’ni, 22%ga oshirishga erishildi.
12. Bir yilda 1978,02 tonna ip ishlab chiqaradigan korxonada yangi qurilmani
qo‘llaganda, mashina unumdorligini oshirish hisobiga yillik mahsulot ishlab chiqarish
hajmi 559,35 tonnaga ko‘payib, 2537,37 tonnani tashkil etadi. Shuni hisobiga umumiy
iqtisodiy samadorligi korxona uchun - 1 799 671,0 ming so‘mni va har bir kg ip uchun
– 709,26 so‘mni tashkil etdi.
