12
1-mashina ramasi;
2-cho‘zish asbobi;
3-old valik;
4-old silindr;
5-ipni ko‘taruvchi yangi
qurilma;
6-shakllanayotgan ip;
7- ip o‘tkazgich.
3-rasm. Halqali yigirish mashinasida buram uchburchagini o‘zgartirib beruvchi qurilma
Ip uzilganda taranglikni yo‘qolishi hisobiga qurilma avtomatik tarzda dastlabki
holatiga, yani ipga tegmaydigan holatga keladi. Mashinaning tezligi pasayganda
taranglikni pasayishi hisobiga qurilma dastlabki holatiga keladi.
4-rasm. Halqali yigiruv mashinasida yangi qurilmani sinovdan o‘tkazish
Dastlabki ishchi chizmalar asosida Namangan muhandislik-texnologiya instituti
“Yigiruv laboratoriyasi”dagi P-76 rusumli halqali yigiruv mashinasida tajriba sinovlari
o‘tkazildi (4-rasm). Ushbu mashinada 3 xil texnologik rejimda chiziqli zichligi 25
teksli iplar ishlab chiqarildi.
Ip mexanikasi bilan bog'liq ko‘pgina tadqiqotlarda ipning to‘qimachilik
mashinalarining ishchi organlari bilan o‘zaro ta’siri
mexanikasiga katta ahamiyat
qaratiladi.
To‘qimachilik iplari mexanikasi bo‘yicha zamonaviy amaliy ishlarda ipning
harakat tenglamalarining murakkabligi va tashqi kuchlarning umumiy ta'riflari tufayli
13
ishqalanishning soddalashtirilgan modellari ko‘pincha qo‘llaniladi. Shunday
modellardan biri Amontonning ishqalanish qonunidir.
𝑇 = 𝑘𝑁 (1)
bu yerda:
k – ishqalanish koeffitsienti;
N – normal bosim kuchi.
Ushbu qonun ipning tekislik bilan o‘zaro ta’sirini hisoblashda yaxshi ishlaydi.
Amonton qonuni bo‘yicha ishqalanish koeffitsientini aniqlashning
eng oddiy usuli
Taleporovskiy usuli bo‘lib, unda ikkita ishqalanish yuzasi orasiga ma'lum
N kuch bilan
qisilgan ip o‘lchangan
F kuch bilan tortiladi. Ishqalanish koeffitsienti quyidagicha
hisoblandi.
𝑘 = 𝐹/2𝑁
Egri sirtlarda ipning ishqalanish kuchlarini hisoblash uchun Eyler formulasidan
foydalanildi:
𝑇 = 𝑇
0
𝑒
𝑘𝜑
(2)
bu yеrda:
T- taranglik kuchi;
T
0
– boshlang‘ich taranglik;
e – egri yuzani qamrov
burchagi.
Eyler formulasining qo‘llanilishi odatda cheklangan, chunki,
ipning egilish
deformatsiyalarini, egri chiziqlar radiusini, o‘ralgan sirtni va boshqa bir qator
parametrlarni hisobga olish shart emas. Ipning egri yuzalar bilan o‘zaro ta’sirini tadqiq
qilishning yana bir yo‘nalishi ishqalanish kuchining
nafaqat normal bosim kuchiga,
balki ipning sirt bilan aloqa qilish maydoniga bog'liqligini aniqlashdir. Bunday
ishlardan biri N.V.Lustgarten. Ushbu ishda ko‘ndalang harakat paytida o‘zaro ta’sir
qiluvchi ikkita ipning ishqalanish modeli quyidagi ifoda bilan aniqlangan:
𝑇 = k𝑁 + 𝛽𝑆 (3)
bu yerda:
β – yopishish koeffitsienti;
S – o‘zaro ta’sirlashuvchi
yuzalarning
teginish maydoni.
Ishchi aloqa maydonini quyidagi bog'liqlikka ko‘ra aloqa joyining ellipssimon
shakli shartlaridan foydalanib hisoblash taklif etilgan:
𝑆 = 𝜋𝑎𝑏 4
⁄
