|
Individual proekt
|
| bet | 2/2 | | Sana | 20.02.2024 | | Hajmi | 54,18 Kb. | | #159120 |
Bog'liq Genjemuratov Azizbek proektAshıq tálim.
Ózbekstanda ashıq tálim endi g'ana qáliplesip atır. Birinshiler qatarında
Ózbekstan Respublikası Prezidentiniń " Istedod" fondı qasındaǵı aralıqlı oqıtıw
orayında islep shıǵılǵan " Informaciya texnologiyaları hám aralıqlı oqıtıw" kurs fond portalına jaylastırılıp, odan paydalanıw tájiriybeden ótpekte. Bir qatar batıs shet el mámleketlerde
ashıq tálim universitetleri du'zilip, házirde olarda studentler óziniń baslıq (tyutor) lari
járdeminde qanday oqıwların ózleri anıqlap atırlar. Ashıq tálim, ádetde tıńlawshılar ózlerine qolay tártiplerde kitapxanalar hám kompyuter
klaslarda islew, baslıq (tyutor) menen ma'sla'ha'tlese alatuǵın oqıw oraylardıń keń tarmaǵına
iye boladı. Anıq predmet boyınsha aktiv baylanıs ádetde student qatnasatuǵın seminarlarda ámelge
asıriladı. Aralıqlı oqıtıw, oqıtıwdıń ashıq forması bolıp, oǵan salıstırǵanda anıq artıqmashılıqlarǵa iye.
Bas abzallıǵı - aralıqlı oqıtıw oqıwshılardıń ózlerine jáne de kóbirek jóneltirilgen
bolıp, tıńlawshılarǵa oqıw ushın maksimal qolay sharayat jaratadı, ol waqıt hám keńislikdegi
shegaralardan tolıq azat etedi.
Birinshiden, aralıqlı oqıtıwdıń tiykarǵı principlerinen biri - 24/7 (bir keshe-kundizde 24
saat hám háptede 7 kún) principi, oqıw materialı menen islew ushın waqıt boyınsha shegaralardıń
tolıq joq ekenligi.
Ekinshiden, aralıqlı oqıtıw keńislikdegi shegaralardan tolıq azat etilgen, sebebi ol WWW
texnologiya tiykarında qurılǵan virtual keńislik ámelge asıriladı, Internet texnologiyası qollanılǵanlıǵı
ushın oqıwshılar tálim ortalıǵına qálegen kompyuter arqalı kiriwleri múmkin.
Úshinshiden, Internet Web-saytı tolıq kólemde ashıq tálim sistemasındaǵı oqıw
orayınıń wazıypasın atqaradı. Oqıwshı ushın zárúr bolǵan barlıq maǵlıwmatlar bul saytda
jaylasqan. Aralıqlı oqıw kurslarınıń ózleri toliq sapadaǵı tálimge zárúr oqıw
materiallardıń ózine ta'n kitapxanasın quraydı. Bunnan tısqarı, tıńlawshılar Internet
arqalı virtual kitapxananıń oqıw ushın eń zárúr bolǵan buyımlarına kirisiw múmkinshiligine iye
boladi.
Sonı atap ótiw kerek, virtual ortalıq tıńlawshılarǵa kúndizgi oqıw formasındag'ig'a
qaraǵanda talay kóbirek vizual informaciya (tekstli, video, audio ) beriw múmkinshiligine
iye.
Internet Web-sayt o'zinin' tıńlawshılari ushın mudamı -kúnniń qálegen saatı hám hápteniń
ihar qandaay kúninde ashıq bolǵan, Internetge jalǵanǵan kompyuteri bolǵan qálegen jay (fakultet, úy,
jumis orni) dan kirisiw múmkin bolǵan ózine ta'n klasstan ibarat boladı. Bunnan tısqarı,
Internet Web-sayt-dem alıw ushın bólme, pochta baylanıs bólimi, kesteni ashıw ushın daǵaza
taxtası hám zachet hám imtixanlardı bir bo'legin ótkeriw orıninan ibarat.
Internet Web-sayt tıńlawshılarǵa Internettiń oqıw hám informaciya buyımları haqqında Maǵlıwmatlardı usınıs etedi.
Tyutor, oqıtıwshılar hám basqa tıńlawshılar menen baylanıs saytda jaratılǵan oqıw -tálim
ortalıgında elektron pochta, ba'sekiles forum hám chat-sistemalar quralları arqalı ámelge asıriladı.
Internettiń interaktiv múmkinshilikleri tálimniń jámáátlik usılları támiyinleydi. Tıńlawshı
eletron forum yamasa posılkalar kestesi arqalı kásipleslerine maǵlıwmat jiberiwleri múmkin, yamasa
oqıw proekt ústinde atqarılatuǵın jámáátlik jumıslar ásbaplarınan paydalanıwları múmkin.
Tıńlawshılar, sabaqlarǵa májburiy qatnasıwlarınan azat bolǵanlarınan keyin, olar túrli
geografiyalıq aymaqlardan maǵlıwmatlar yamasa interaktiv dodalawlar almasiwi múmkin.
Oqıtıwshı ushın tek real waqıtta ámelge asip atrg'anlardi joybarlaw hám oy-pikirlerdi
jıberiw qaladı.
Kompyuterli tálim. Aralıqlı oqıtıwdıń zárúrli elementlerinen biri kompyuterli
úyretiwshi programmalarınan paydalanıp oqıtıw bolıp tabıladı. Kompyuterli oqıtıw 60 jıllardan baslap
baslanǵan.
Student (tıńlawshı ) lar tek tekst ta'rtibinde g'ana islewdi biliwine qaramay, oqıw
procesiniń natiyjeliligi kóterilgen. Student oqıw materialdı jaqsılaw este qaldırǵan, oqıw procesi tezlesken. Multimedia qural (tekst, grafika, animasiya, dawıs ) laridi islep shıǵıw
tálimnin' natiyjeliligin jetkiliklishe kóterdi.
Aralıqlı oqıw kurs (MO'K) bir oqıw predmetin úyreniw ushın zárúr bolǵan oqıw
materiallarınıń ózine jetkilikli kompleksi bolıp tabıladı.
Aralıqlı kurs bul:
*jeterli kólemdegi tekst, reńli suwret hám grafiklar, animasiyalar, audio -video -
ko'rinislerge iye bolǵan lekciyalar multimedia stul ;
*tin'lawshilardi tarmaqlı oqıtıw hám qadaǵalawshi testlew hám bilimlerin bir orinda
bahalaw ;
*tin'lawshilardi oqıw wazıypalardı orınlawdıń ámeldegi grafigi haqqında avtomatikalıq
xabar beriw;
*aniq tema boyınsha jáhán informaciya dáreklerine iye bolǵan saytlarǵa mu'rajetlerdi an'latadi.
Oqıtıwshı hám tıńlawshılar menen aktiv baylanıs. Aralıqlı oqıtıwdıń tiykarǵı elementlerinen
biri tıńlawshılardıń oqıtıwshı hám basqa tıńlawshılarlar menen aktiv ushırasıwı bolıp tabıladı. Bul
process:
*elektron pochta ;
*chat-sistemalar ;
*on-laynli seminar hám tartıslar ;
Aralıqlı oqıtıwdaǵı baylanıs formalarınıń ózgesheligi oqıtıwshınıń oqıw processindegi
ro'line tásir etedi: ol tıńlawshıni basqa sırtqı kórinislerdegige qaraǵanda kóbirek oqıw processinde tek
jol ko'rsetiwshi bolǵan járdemshi, úyretiwshi hám baslıq boladı. Oqıtıwshınıń monologi
kóbirek birinin' tájiriybesi kóbirek bolǵan eki kásiplestiń baylanısi (dialogı ) na aylanadı.
Sonı atap ótiw kerek, aralıqlı oqıtıwda tekst, grafik, vidieko'rinisler, qadaǵalaw, hám sol
sıyaqlı kóriniste keltirilgen programmalarǵa on-laynli (tuwrıdan-tuwrı ) kirisiw zárúrli áhmiyet kásip
etedi.
Oqıtıwshı tárepinen jaratılǵan aralıqlı oqıw stuldıń oqıw materialları oqıtıwshınıń
tıńlawshına mu'ra'ja't etiw formalarınan ibarat Dástúriy sırtqı formadan ayrıqsha túrde, aralıqlı
oqıtıw tıńlawshın o'zi qadaǵalaw jumısların tapsırıw hám qorǵaw sıyaqlı jetkiliklishe mashaqatlı
wazıypasınan azat etedi. Aralıqlı oqıtıwshına E-mail arqalı mudami shıǵıw múmkin hám ol tıńlawshında payda bolǵan
sorawlarǵa juwap beriwge tayın. Jańa mıń jıllıqa tálimniń jańa hám eń zamanagóy
texnologiyaları menen Internet tarmaǵınan oqıw -tárbiya processinde paydalanıwdıń didaktik
múmkinshilikleri:
Aralıqlı oqıtıw didaktikasi. Házirgi sociallıq-ekonomikalıq sharayatta Ózbekstan tálim sisteması
aldında turǵan wazıypalardan biri xalıqtıń keń siyasiy gruppasına sapalı hám túsinikli tálim beriwden
ibarat. Baqlawlar sonı kórsetip atir, respublikamızda dástúriy tálim sisteması tálim xızmetine zárúrlik payda bolıp atırǵan shaxslar kontengenti payda bolıp atır.
Bular qatarına tómendegilerdi kirgiziw múmkin:
* JOO lari oraylardan uzaqta jaylasqan mámleketimizdiń azraq o'zlestirgen
aymaqlarında jasawshı túrli jas daǵı shaxslar ;
* Jańa bilim yamasa ekinshi tálim alıwǵa qa'lew bildirgen shaxslar;
* JOO na kiriwge tayarlaytuǵın tálim xızmetlerinen paydalanıwshılardıń keń
kontengenti;
* Dástúriy tálim sistemasınan paydalanıw múmkinshiligi shegaralanǵanlıg'ınan, oqıwdı jumıs penen
birlestire almaǵan hám basqa arnawlı shártler (awılda jasaytuǵınlar, sportsmenlar,
kóshpelishiler hám taǵı basqa ) ge kóre tálim xızmetlerin alalmaytug'in shaxslar ;
* Ózbekstan quralli kúshler saplarında haqıyqıy xızmet qılıp atırǵan, sonıń menen birge, ofiserler
rezervine bosatilip atirg'anlar hám olardıń shańaraq aǵzaları ;
* Stasionar sharayatlarda turaqlı tálim alıwǵa medicinalıq shegaralanǵan (mayıplar,
emlewxanalarda emlenip atrg'anlar, úyde tálim alıwǵa mútáj bolǵanlar hám
basqalar ) shaxslar ;
* Qayta tayarlaw hám bilimlerdi jetilistiriwge mútáj túrli dárejedegi menejerler, oqıtıwshılar hám
basqa qániygeler jámááti;
* Arnawlı sistema sub'ektleri (mısalı, mahkum qılınǵanlar hám tuwrılaw mákemeleridiń
xizmetshileri);
* Shet el tálim mákemelerinde oqıwǵa qa'lew bildirgen shaxslar ;
* Uyqas bántlik xızmetlerinde kestege alınǵan bosatilgan hám qısqartirilgan shaxslar ;
* Túrli sebeplerge kóre Ózbekstanǵa kelip oqıwǵa múmkinshiligi bolmaǵan, biraq tálim
alıwǵa qa'lew bildirgen sırt el puqaralari.
Joqarıda keltirilgen dáliller, payda bolıp atırǵan informaciya jámiyetke sáykes ámeldegi tálim
sistemasına antogonistik bolmaǵan alternativ tálim alıw formaların izlew, sınap kóriw hám qóllaw
zárúrliginen dárek berip atır. Bul tálim Ózbekstan Respublikası Konstitutisiyasi hám " Tálim
tuwrısında" g'i nızamda belgilengen tálim alıw huqıqın tolıq támiyinlewi hám gumanistikliq principin qánaatlantiriwi, yaǵnıy tolıq támiyinlenbegenligi, teritorial (geografiyalıq ) bóleklengenlik
hám fizikalıq kemshiligine kóre yamasa islep shıǵarıw hám jeke
jumısları menen gúmiralıǵı sebepli tálim shólkemine bara almasliq sebeplerine kóre oqıw
múmkinshiliginen maxrum bolmawları kerek. Bunday tálim alıw forması :
- joqarı hám basqa tálim dárejelerinen keń xalıq qatlamı ushın olardıń turar jayı, jası hám
jumisına baylanıslı bolmaǵan halda paydalanila alıw, bunıń menen xalıqtıń tálim xızmetlerine, mámleketti
bolsa sapalı tayarlanǵan qánige kadrlarǵa bolǵan talapların qandırıw ;- ilgarilab borayotgan va uzluksiz ta`limning zarur va konstruktiv g`oyalarini amalga
oshirish, mehnat bozorining doimiy o`zgarib turadigan talabiga javob bera olish;
- davlat moliyalashtirilishini kamaytirishni kompensasiya qilish, xalqaro integrasiyani
kuchaytirish, ijtimoiy kuchlanishni olib tashlash, aholining ijtimoiy va kasbiy oqimini ko`tarish;
- ta`lim tizimi tomonidan ko`p yillar mobaynida yig`ilgan bilimlar, xodimlar va materiallar
saloxiyatini saqlash va ko`paytirish, OTMlarning pedagogik va ilmiy saloxiyatini to`la foydalanish,
mavjud va kelajak yangi axborot texnologiya vositalar (YaATV) ini samarali foydalanish va boshqa
qator ijtimoiy-iqtisodiy masalalarni hal qila olish imkoniyatini berish kerak.Ta`lim olishning
bunday shakli sifatida masofali o`qitish (MO`) bo`lishi mumkin.
Xudi shunday talimning eksternat (mustaqil tayyorgarlik ko`rib, attestat yoki diplom yoki
boshqa hujjat olish)shakli haqida ham to`xtalish mumkin.
Masofali o`qitish yuqorida sanab o`tilgan ta`lim shakllarining eng yaxshi tomonlarini o`zida
mujassamlashtiruvchi ta`lim shakli bo`lim shakllanmoqda.
Oliy ta`limning vazifasi talabalarni kun sayin to`lib toshaqtgan axborot - ta`lim muxiti
sharoitida bemalol mustaqil faoliyat ko`rsataolishga o`rgatishdan iboratdir. Buning uchun ularga
uzluksiz ravishda ishlash sharoitini yaratib berish zarur. Bunday sharoitni ta`limning MO` shaklida
amalga oshirish mumkin.
Shunday qilib, ta`lim tizimida hozirgi kungacha mavjud bo`lgan "Talabalarni bir davlatdan
boshqasiga ko`chish (an`anaviy ta`lim konsepsiyasi)dan", "Ta`lim ashyolarini almashinish orqali
bilimlarni taqsimlash maqsadida ko`plab g`oya, bilim va ta`lim (konsepsiyasi)ga o`tilmoqda.
MO` o`quvchilarga mustaqil o`kishda eng yuqori foyda va odatdagiday o`quvchilar bilimga
emas, balki bilimlar o`quvchilarga harakatlanadigan sharoitlarni optimalashga imkon beradi.
Xozirgi kunda jahonda MO` tizimini amalga oshirishda yetarlicha tajriba mavjud. Buyuk
Britaniyaning an`anaviy universitetlarida boshqarish sohasi bo`yicha magistr darajasiga
mo`ljallangan dasturlarning 50 foyizi MO` orqali amalga oshirilmoqda. Ispaniyadagi Masofali
o`qitish Milliy universiteti davlatdagi eng yirik oliy o`quv yurti hisoblanadi. Uning tuzilmasida
Ispaniya teritoriyasida joylashgan 58 ta o`quv markaz va undan tashqarida joylashgan 9 ta markaz
kiradi.
Fransiyada bu soha bo`yicha dunyoning 120 davlatlaridagi 350000 foydalanuvchini ta`minlaydigan
masofali o`qitish Milliy universiteti liderlik qiladi. Britaniyaning ochiq universiteti davlatdagi eng
katta oliy o`quv yurti bo`lib, MO` tizimini juda tez rivojlantirmoqda.
Umuman dunyo tajribasi, masofali o`qitish an`anaviy universitetlarda o`qitishga qaraganda
40 foyizga arzonga tushishini tasdiqlamoqda. Oxirgi paytlarda MO` kompyuter va
telekommunikasiya texnologiyasining yuqori saloxiyatiga yo`naltirilgan. Xozirda MO` elektron-
tijorat (tarmoqli tijorat) umumiy nom bilan birlashtirilgan tijorat-jarayonlar keng guruhining lidiriga
aylanmoqda.
MO` mijoz o`qituvchi-maslahatchi-tyutorga biriktirilib qo`yiladi. Uning vazifasi mijozning
o`qishiga rahbarlik qilish, unga murakkab mavzu va savollarlar bo`yicha maslahatlar berish, nazorat
ishlari va testlarni tekshirish, mustaqil ishlashning barcha bosqichlarida imtihonlarga tayyorgarlik
qilishga ko`maklashish. O`qituvchi bilan mijoz o`rtasidagi axborot almashinish telefon, faks,
elektron va oddiy pochta orqali va albatta bevosita bog`lanish yo`li bilan amalga oshirilishi
mumkin. O`quv materiallarning komplekti-keyslarni mijoz o`qishga ro`yhatga olingandan keyin
oladi. Bular oddiy darsliklar emas, balki turli tashuvchilar- qog`oz, CD, audio, video tashuvchilar
yoki serverdagi ma`ruzalar matni, masala va missollar to`plami, praktikumlar, mustaqil ishlash
uchun vazifalardan iborat.
Modellarni amalga oshirish MO` rivojlanish jarayonida quyidagi "sxema" bo`yicha
o`zgargan uslubiy ta`minotni qayta yaratishni ko`zda tutadi:
- keyslarga komplekt qilingan va talabalarga mustaqil o`rganish uchun jo`natilgan
tuzilishtirilgan o`quv-uslubiy materiallar (keys-texnologiya). Vaqt o`tishi bilan keyslarning
ichidagilari o`zgargan. Ular magnit tashuvchilar va SD ROM lardagi yozuvlar bilan to`latilgan.
Mashg`ulotlarni o`tkazish va ma`ruzalarni o`qish uchun televizion (TV) texnologiyasini qo`llay
boshladilar. Bunda talaba davriy ravishda o`quv markazlardagi tyutorlarning kunduzgi
maslahatlariga kelib turishlari kerak edi;
- multimediali o`quv kurslari (bunda yaxshi texnologiyalar o`qituvchi-maslahatchi, keyslar,
o`yin vaziyatla, imitasion modellarni bo`lishini taqqoza etadi);
- tarmoqli masofali o`qitish (birinchini o`zida mujassamlashtirgan) - masofada turib bosh,
shu jumladan, xorijiy o`quv yurtlarining o`qituvchilari bilan muloqat qilish imkoniyatini
ta`minlaydi;
- virtual universitet (MO` ni tashkil etishning eng yuqori shakli, masalan Yevropa ittifoqi
virtual universiteti).
Instrumental vositalar dinamikasi ham yetarlicha aniq:
- an`anaviy nashrlar. Ular turli ko`rinishda: qog`ozda, disketalarda yoki CD ROM larda,
Internet/interanet serverlarida taqdim etilishi mumkin;
- audio-video o`quv-axborot materiallar;
- avtomatlashtirilgan o`qitish tizimlari (AO`T), shu jumladan multimedia kompyuter
dasliklari;
- Internet/interanet texnologiyalari. Ulardan MO` foydalanish qulay bo`lganlari:
- World Wide Web (WWW). Internet/intranetga multemedia elemntiga ega bo`lgan
gipermatnli o`quv qo`llanmalar, nazorat testlari joylashtirish imkonyatini beradi vabevosita
kompyuter tarmog`ida o`quv materiallariga interfaol kirishni ta`minlaydi;
- FTP (File Transfer Protocol). O`quv yurtining server kompyuteridan mijozning shaxsiy
kompyuteriga ixtiyoriy faylni (o`quv qo`llanmalar, Amaliy dasturlar va hokazo) uzatishni
ta`minlaydi;
- Elektron pochta - E-mail. Masofali o`qitishda o`quvchilarni tyutor bilan asinxron maslahat
olishi uchun qo`llaniladi. E-mail servisi, har bir qatnashuvchi muhokama qilinayotgan mavzuga
doir o`z fikrini aytishi, savo berishi, boshqa qatnashschilarning ma`lumotlarini o`qishi mumkin
bo`lgan vaqt bo`yicha asinxron teleanjuman tashkil etish imkoniyatini beradi;
- videoanjuman - kompyuter texnologiyasi bo`lib, unda nafaqat eshitish, balki bir-birini
ko`rish, infterfaol tartibda ma`lumotlar bilan almashinish va birgalikda ularni qayta ishlash
imkoniyatlarini beradi.
Foydalanilayotgan ta`lim vositalarining avtomatlashtirilgan darajasi asosida ularni ikki
turga ajratish mumkin:
- avtomatlashtirilmagan (keys-texnologiyani foydalaniladigan) MO`. Bu yerda o`qitish
vositalari chop etilgan nashrlar-qog`oz tashuvchilardagi qattiq nushalar (darsliklar, o`quv-uslubiy
qo`llanmalar, ma`lumotnomalar va hokazo)ni ifodalaydilar;
- avtomatlashtirilgan MO`. Uni shartli ravishda televizion, kompyuterli, tarmoqli turlarga
ajratish mumkin.
Keltirilgan sinflarga ajratish faqat MO` tizimining asosiy guruhlarinigina qamrab oladi.
Ko`pchilik zamonaviy MO` tizimlari vositalarning birlashmasi: keys-, TV-, kompyuterli va
tarmoqli texnologiyalardan foydalanishga asoslangan.
MO`ni amalga oshirishning asosiy muammosi. MO` katta rivojlanish davriga o`tayapti.
Atamalarning o`girib turishi (MO` ning ta`rifini ko`pligi buning tasdiqlaridan biridir) MO`
ninng dolzarb muammolarini fikrlash jarayonini mo`maygina og`irlashtiradi. Buning ustiga,
boshqalari ular doirasida shakllanadigan tayanch atamalar aniq. Bular:
- boshqaruv;
- ta`lim xizmatlarini tavsiya etadigan xodimlarni shakllantirish;
- mijozlarni shakllantirish;
- uslubiy ta`minot;
- texnik (apparatli va dasturiy) ta`minot;
- xuquqiy ta`minot;
- ijtimoiy-psixologik muammolardir.
Masofali o`qitish va uning tashkil qilish asoslari
Masofali o`qitish (MO`) - axborot-kommunikasion texnologiya (kompyuterlar,
telekommunikasiya, multimedia) vositalari va ilmiy asoslangan o`qitish usullarini qo`llab ta`lim
(kunduzgi, sirqi, eksternat) olish shaklidir. O`qitishni bu shakli o`quvchilarga mos ta`lim predmetini
erkin tanlash, o`qituvchi bilan muloqat qilish sharoitlarini ta`minlaydigan an`anaviy, yangi axborot
va telekommunikasiya texnologiyalariga asoslanib, o`qitish jarayoni o`quvchining qaerdaligi va
vaqtga bog`liq bo`lmagan holda amalga oshiriladi. O`quvchi o`quv muassasasiga qatnamay,
o`qituvchi yoki o`quv muasasasi seritifikasiyalagan shaxs (tyutor)lardan doimiy maslahat olib
o`qish imkoniyatiga ega.
Masofali ta`lim (distant education) - axborot texnologiyasini foydalangan holda masofadan
turib ta`lim muxiti yordamida o`quv axborotlarini almashinishni ta`minlaydigan va o`quv jarayonini
olib borish hamda boshqarish tizimini amalga oshiradigan bilim va ko`nikmalarni egallash jarayoni.
Masofali ta`lim - masofali o`qitish orqali amalga oshiriladigan ta`lim.
Masofali o`qitish - o`rganayotgan materialning asosiy hajmini o`quvchilarga yetkazish,
o`quv jarayonida talaba va o`qituvchining interfaol muloqati, talabalarga o`rganayotgan
materiallarni o`zlashtirish bo`yicha mustaqil ishlash, shuningdek, ularning o`qish mobaynida olgan
bilim va ko`nikmalarini baxolashga imkoniyat beradi axborot texnologiyalari yig`indisi.
Masofali o`qitish - o`quv jarayoniga tegishli bo`lgan barcha komponentlar (maqsad,
mazmun, metod, tashkiliy shakl, o`qitish vositalari va hokazo), Internet-texnologiyasining maxsus
vositalari va boshqalar bilan amalga oshiriladigan va interfaollikni ko`zda tutgan o`qituvchi va
o`quvchilarning masofadan turib o`zaro aloqa qilishi.
Masofali o`qitishning asosiy maqsadi: tinglovchilar qaerda yashashlaridan qat`iy nazar
jaxondagi ixtiyoriy ta`lim muassasasida o`qish imkoniyatini yaratish, ta`lim muassasalaridagi
professor-o`qituvchilarning saloxiyatlardan foydalangan holda ta`lim sifatini oshirish, o`quvchilarga
uzluksiz ta`lim olishni ta`minlash va ta`limning turli shakllarini bir-biriga yaqinlashtirishdan iborat.
Masofali ta`lim tizimining an`anaviy ta`lim shaklidan farqi, uning egiluvchanligiga bog`liq
ravishda yuqori xarakatchanligi, tinglovchilarning mustaqil ishlash imkoniyatini kattaligi, o`quv -
uslusbiy ta`minotning rang barang shakldaligida bo`lib, ular tinglovchilarning qaerdaligidan qat`iy
nazar ta`lim jarayonini samaradorligini ko`tarishga imkon beradi.
Masofali o`qitish tizimiga quyidagilarni kiritish mumkin:
- dastlabki tashkiliy ishlar (an`anaviy tartibda o`tkazish ham mumkin). Bu o`z ichiga
guruxni shaklalantirish, tinglovchilar bilan tanishish, ularni boshlang`ich bilimlarini aniqlash uchun
mo`ljallangan (kirish) testidan o`tkazish, kirish darslari tashkil etish, o`qish uchun zarur bo`lgan
o`quv manbalarni tavsiya qilish va boshqa tashkiliy masalalarini oladi;
- tinglovchilarga elektron ma`ruza va qo`llanmalarni uzatish;
- tinglovchilarni tyutor - maslahatchi bilan yozishmasi;
- professor - o`qituvchilarni tinglovchilar bilan yozishmasi.
Bu o`z ichiga elektron pochta orqali maslahatlar, teleanjumanlar ko`rinishidagi seminarlar,
elektron testdan o`tkazish, tinglovchilarni Internet tarmog`i orqali mustaqil ishlashlari, audio-vidio
qo`llanmalar bilan mustaqil ishlashi, ekspert tizimlaridagi bilimlar omborini esda saqlab qolishlarini
oladi;
- tinglovchilarni mustaqil ishlashi;
- joriy nazorat (imtihon), bitiruv ishi (referat)ni tayyorlash va himoya qilish, tinglovchilarga
diplom yoki seritifikatni taqdim etish;
- turli ko`rinishdagi teleanjuman (masalan, kurs buyicha, o`quv muassasasi bo`yicha yoki
global tarmoqli) lar.
Masofali o`kitish tizimining xarakatchanlik xususiyati o`kuv auditoriyalarini tashkil etish va
nazorat qilish, o`kuv - metodik qo`llanma va elektron kutubxonalarning jamg`armalarini,
kompyuter tarmoqlarining global va mahalliy hisoblash ashyolarini foydalanish, tyutor - konsultant
va o`qituvchilarni tayyorlash kabi ta`lim ashyolarini samarali foydalanishni rejalashtirish
muamolarini keltirib chiqaradi.
Tinglovchilarni masofali o`qitish uchun:
- ashyolarni turli taqsimotida mintaqaviy va xududiy markazlarning tarmoqlarini o`tkazish
imkoniyati; xujjat almashinish muddatlari; masofali o`qitish tizimida tinglovchilarni o`qitish uchun
sarflanadigan mablag`; ta`limning alohida shakllari; turli kurslar va masofali o`qitish xususiyatlarini
taxlil qilish;
- tinglovchilarning yakuniy attestasiyasi uchun zarur bo`lgan bilimlari sifatini nazorat qilish
uslublarini, ajratish;
- o`qituvchi va tinglovchilar uchun fanlar bo`yicha o`quv-uslubiy qo`llanma va materiallar
ishlab chiqish;
- zamonaviy o`qitish vositalari: elektron darslik, audio - va vidio kurslar, kompyuterli
o`qitish dasturlari, telekommunikasiya vositalarini foydalanishning metodologik asoslarini aniqlash;
- malaka oshirishda ishtirok etadigan o`qituvchi va tyutor - maslahatchilarni tayyorlash;
- o`quv jaraenida interfaol uslublari va yangi pedagogik texnologiyalarini o`z joyida
fodalanishni taxlil qilish va aniqlash;
- malaka oshirish va qayta tayyorlash o`quv rejalariga kiritiladigan o`quv kurslarni asoslash
va me`erga keltirish;
- ta`lim yo`nalishi va fanlari bo`yicha masofali o`qitishni amalga oshiruvchilarni aniqlash
kabi muammolarni hal qilish kerak.
Masofali o`qitishning tashkiliy-uslubiy modellari
1. Eksternat turida o`qitish. Ushbu o`qitish uslubi umumiy ta`lim maktab o`quvchilari va
oliygox talabalariga yo`naltirilgan bo`lib, qandaydir sabablarga ko`ra stasionar o`quv yurtiga
borolmagan o`quvchi va talaba uchun mo`ljallangan. Masalan, 1836 yili London universitetida
qandaydir sabablarga ko`ra ana`naviy o`quv yurtiga bora olmagan o`quvchi va talabaga yordam
sifatida u yoki bu darajadagi hujjat(attestat, diplom)ga ega bo`lish uchun imtixon olishga tashkil
etilgan. Ushbu vazifa xozirgi kungacha talabalarni stasionar o`qishi bilan birga saqlanib kelmoqda.
2. Bir universitet negizida o`qitish. Bu stasionar o`qimaydigan (on-campus), ya`ni
masofadan turib, sirtdan yoki masofali va kompyuterli telekommunikasiyani o`z ichiga olgan yangi
axborot texnologiyalari asosida (off-campus) o`qiqtgan talabalar uchun butun bir ta`lim tazimidir.
Dunyodagi ko`pgina nufuzli oliygoxlardagi ta`limning turli attestatlarini olish uchun mo`ljallangan
dasturlar turli tumandir. Masalan, Avstraliya Janubiy Uelsning yangi universitetida 3000 talaba
stasionar holda o`qisa, 5000 ta talabaga sirtqi va masofali ta`lim tizimi orqali o`qitiladi.
3. Bir necha o`quv yurtining hamkorligi. Sirqi va masofali o`qitish dasturini amalga
oshirishda qilinadigan hamkorlik ularni, sifatliroq va kam xarajatli bo`lishini ta`minlaydi.
Bunday tajriba, masalan Keprikon universitetlari aro tele o`qitish dasturida amalda
qo`llangan bo`lib, unda Boliviya, Braziliya, Chili va Paragvay universitetlari ishtirok etadi. Ana
shunday hamkorlik misoli bo`lib, "Ta`limda hamkorlik" dasturi xizmat qilishi mumkin. Britaniya
hamdo`st mamlakatlarining yurtboshilari 1987 yili barcha hamkor davlatlar uchun masofali o`qitish
tarmog`ini tashkil etishni kelishib olishga yig`ilishgan. Dasturning istiqboldagi maqsadi - hamdo`st
mamlakatlarda mavjud kollej va universitetlar negizida ixtiyoriy ta`lim olish imkoniyatini yaratib
berishdan iboratdir.
4. Maxsus masofali o`qitish maqsadida tashkil etilgan avtonom ta`lim massasasalari. Ana
shunday muassasalardan eng yirigi Londondagi ochiq universiteti (Thy Open University)
hisoblanadi. Hozirgi kunda unda nafaqat Buyuk Britaniya balki ko`pgina hamdo`st davlatlarining
talabalari masofadan turib o`qimoqda.
AQShda bunday universitet sifatida Milliy texnologik universitet (Kolorado shtati)i misol
bo`lishi mumkin. Bu universitet 40 ta muxandislik kollejlari bilan birgalikda turli mutaxassisliklar
bo`yicha xodimlarni tayyorlamoqda.1991 yili universitet shtat raxbariyati va biznes sohasi bilan
yaqin hamkorlikda 40 ta kollejni masofali o`qitish tarmog`i bilan birlashtirdi.
5. Avtonom o`qitish tizimlari. Bunday tizimlar doirasida o`qitish to`la TV va radiodastur,
shuningdek, qo`shimcha nashr etilgan qo`llanmalar asosida o`qitmoqda. Masofadan turib
o`qitishning bunday misoli sifatida Amerika - samoan televizion loyixasini keltirish mumkin.
6. Multimedia dasturi asosida norasmiy integrallashgan (birlashtirilgan) masofali o`qitish.
Bunday dasturlar qandaydir sabablarga ko`ra maktabni tamomlay olmagan yoshi katta
tinglovchilar auditoriyasiga mo`ljallangan.
Bunday loyhalar ushbu dasturga birlashtirilgan rasmiy ta`lim dasturining qismi (masalan,
bunday dasturlar Kolumbiyada mavjud) yoki aniq ta`lim maqsadiga maxsus mo`ljallangan
(masalan, Britaniyaning savodxonlik dasturi) yoki maxsus salomatlik profilaktikasi dasturiga
yo`naltirilgan (masalan, rivojlanayotgan davlatlar uchun) bo`lishi mumkin.
Ta`lim tizimida qo`llaniladigan masofali o`kitish usulining rang barang shakl va modellari
mavjud. Ushbu usulning rang-barangligi masofali o`kitish tizimining shakllanishidagi turli shart-
sharoitlari bilan bog`liq. U shartlarga:
geografik sharoitlar (masalan, davlatlar territoriyasining ko`lami, markazdan uzoqda yoki
ajralgan xududlarning mavjudligi, iqlimi va boshqalar);
davlatning kompyuterlashtirilganlik va axborotlashtirilganligining umumiy darajasi;
davlatda transport va kommunikasiya vositalarining rivojlanganlik darajasi;
ta`lim sohasida mavjud an`analar;
masofali o`qitish tizimi uchun ilmiy-pedagogik xodimlarni mavjudligi va shu kabilar
kiradi.
YUNESKO institutining 2000 yildagi tahliliy tadqikot materiallarida ("Distance Education
for the Information Society: Policies, Pedagogy and Professional Development") keltirilgan
masofali o`kitish modellarini keltiramiz:
Yagonalik modeli. Ushbu model tashkiliy tuzilishiga ko`ra faqat masofali o`qitishda va
"masofali" talabalar bilan ishlash maqsadida tashkil etiladi. O`qitish shunday amalga oshiriladiki,
bunda ta`limning kunduzgi shakli zarur bo`lmaydi. Barcha o`qitish masofadan amalga oshiriladi.
Ushbu modelda o`qitishda xududiy markazlar bo`lib, ularda talabalar o`qituvchilardan maslahatlar
olishi yoki yakuniy imtihon topshirishlari mumkin.
Bunday oliygoxlarda o`qituvchilarga ham talabalarga ham o`quv faoliyatining shakl va
uslublarini tanlashda katta erkinlik beriladi. Vaqt va o`quv jadvallariga qa`tiy chegaralar
qo`yilmaydi.
Bunday tamoyilida o`qitish Ochiq universitetlarda, masalan, Buyuk Britaniyaning Ochiq
universiteti (United Kingdom Open University - http://www. open.ac.uk) da tashkil etilgan.
Ikkilangan modeli. Bunday tizimda oliygox kunduzgi talabalarni ham, qisman kunduzgi va
qisman masofali dastur asosida o`qitadi. Har ikkalasida ham dars jadvallari, o`qitish dasturlari,
imtihonlari va baholash mezonlari bir xil bo`ladi. Odatda ikkilangan modelni rivojlantirayotgan
oliygox kunduzgi talabalar soni masofali o`qiyotgan talabalar sonidan katta bo`lgan ana`naviy
oliygoxlardir. Shuning uchun bir universitetning o`zida ikki shaklning birgaligida ko`proq o`zlarida
katta o`quv materiallaridan foydalanish imkoniyatiga ega bo`lgan kunduzgi talabalar yutadilar.
Bunday oliygoxlarda masofali kurslar har doim ham foyda keltirmaydi, ba`zan u qisman kunduzgi
talabalarni o`qitish hisobidan amalga oshiriladi. Bunday holatlarda asosiy urg`u tajribaga,
pedagogika va uslubiy innovasiyalar tadqiqotiga va boshqalarga beriladi. Masofali o`qitishning
bunday modeli Avstraliyaning yangi Angliya universiteti (University of New England, Australia -
http://www.une.edu.au) da tashkil etilgan.
Aralash model. Bu model universitet talabalarini masofali o`qitishning turli shakllarini,
aniqrog`i shakllarning integrasiyasini nazarda tutadi. Masalan, kunduzgi shaklda o`qiyotgan
talabalar masofali o`qitish kurslarining dasturlaridagilarni yoki ushbu universitetining o`qituvchisi
o`qiyotgan kunduzgi kurslari bilan parallel ravishda qisman o`qiydilar. Shuningdek, bu modelda
an`anaviy kurslar doirasida virtual seminarlar, taqdimotlar, ma`ruzalar ko`rinishidagi
mashg`ulotlar alohida shakllarining birlashmasi bo`lishi mumkin. Universitet axborot va
kommunikasiya texnologiyalari vositalari bilan qanchalik yuqori jixozlangan bo`lsa, shunchalik
o`qitish shakllari turli-tuman bo`ladi. Integrallashgan bunday kurslar Yangi Zellandiyadagi Massey
universitetida (Massey University, New Zealand - http://www.massey.ac.nz) tashkil etilgan.
Konsorsium model. Ushbu model ikki universitetni birlashmasidan iborat. Bunda ular
o`quv materiallari bilan almashadilar yoki ba`zi vazifalarni bo`lishib oladilar. Masalan, bir
universitet masofali o`qitish uchun o`quv materiallar ishlab chiqaradi, boshqasi virtual o`quv
guruhlarini o`qituvchilar bilan ta`minlaydi yoki masofali o`qitish dasturlarini rasmiy
akreditasiyasini o`tkazadi. Bunday hollarda universitet butunlay yoki uning alohida markazalari,
fakultetlari, xatto ta`lim xizmati bozorida ishlayotgan tijorat yoki davlat tashkilotlari hamkor
bo`lishlari mumkin. Konsorsiumlar faqat qattiy markazlashgan boshqarish va yaratilayotgan
ashyolarning mualliflik hamda material xuquqlarini rioya etish shartlaridagina samarali bo`ladi.
Kanadadagi Ochiq o`quv Agentligi (Open Learning Agency, Canada - http://www.ola.bc.ca)
konsorsiumga misol bo`lishi mumkin.
Franchayzing model. Franchayzing tamoyilida tashkil etilgan masofali o`qitish modelida
hamkor universitetlar bir - birlariga o`zlarining masofali kurslarini beradilar. Bunda ta`lim xizmati
bozorida o`zini ko`rsatgan qandaydir universitet o`zida ishlab chiqqan kurslarini masofali o`qitishni
endigina tashkil qilayotgan va masofali o`qitish uchun o`quv ashyolarini mustaqil ishlab chiqish
tajribasiga ega bo`lmagan boshqa oliygox - hamkorlariga o`qitish huquqini berishi mumkin.
Bunday modelning qiziq tomoni shundaki, talabalar o`zlarining universitetida o`qishga
yozilib, konsorsiumga kirgan ilg`or oliygox talabasi kabi o`sha hajmda va o`sha sifatda ta`lim
xizmatlalariga, o`qishni bitirganlaridan keyin xatto diplomlariga ega bo`ladilar. Bunda ilg`or
universitetning barcha atributikalari o`z kuchini saqlab qoladi. Franchayzing modeliga misol
sifatida Buyuk Britaniyaning Ochiq universiteti qoshidagi Biznes Maktabi (Open University
Business School, Great Britain) va uning Sharqiy Yevropadagi universitetlari bilan aloqasini olish
mumkin.
Validasiya model. Masofali o`qitishning juda keng tarqalgan modeli bo`lib, bunda ta`lim
muassasalari masofali o`qitish bo`yicha xizmatlarni barcha hamkorlari teng darajada bajarishlari
haqida kelishuv imzolab oladilar. Ularning biri diplom validasiyasi, kurs va dasturlarni
akreditasiyasini qiladi, rasman tan olinadigan diplom va sertifikatlarni berishga ma`sul bo`ladi,
ilmiy darajalar beradi va xokazo. Bosh oliygox (davlat akreditasiyasiga ega bo`lgan taniqli oliygox)
va uning xududlardagi ko`p sonli filiallari orasidagi munosabatlar ham shu model asosida tashkil
etiladi.
Uzoqlashtirilgan auditoriyalar model. Bu modelda zamonaviy axborot texnologiyasi
vositalari faol foydalaniladi. qandaydir oliygoxda o`tkazilayotgan o`quv kurslar, ma`ruzalar yoki
seminarlar talabalar yig`iladigan uzoqlashtirilgan o`quv auditoriyalarga sinxron teleko`rsatuv,
videoanjuman, radioeshittirish ko`rinishida telekommunikasiya kanallaridan uzatiladi. Bunda bir
o`qituvchi bir vaqtni o`zida talabalarning katta auditoriyasi bilan ishlaydi. Ushbu model bo`yicha
AQSh ning Viskonsin universiteti (Wisconsin University, USA) da, shuningdek, Xitoyning
markaziy radio va televedenie universiteti (China Central Radio and TV University) da masofali
o`qitish tashkil etilgan.
Loyihalar model. Davlat ta`lim yoki ilmiy-tadqiqot dasturi doirasida keng qamrovlik
loyihani amalga oshirish uchun mo`ljallangan masofali o`qitish modelidan iborat. Ushbu modelda
asosiy ahamiyat o`quv materiallarini ishlab chiquvchi asosiy mutaxasissis xodimlar, masofali
kurslarni olib boruvchi o`qituvchilar va olimlar yig`iladigan ilmiy - uslubiy markazga qaratiladi.
Markazda ishlab chiqiladigan masofali kurslar u yoki bu davlat (xudud) ning katta auditoriyasiga
uzatiladi. Bunday o`qitish vaqtinchali hisoblanib, loyihada mo`ljallangan ishlar bajarilgandan yoki
tugagandan so`ng tugatiladi. Bu modelga misol sifatida Afrika va Lotin Amerkasining
rivojlanayotgan davlatlarida turli xalqaro tashkilotlar o`tkazgan qishloq xo`jaligi, agrotexnikaning
yangi uslublari, ekologiya bo`yicha va sh.k. masofali o`qitish kurslari olish mumkin.
Chet el davlatlari ekspertlarining ma`lumotlariga ko`ra yaqin yillarda insoniyatni yashashi
uchun zarur bo`lgan ta`limning minimal darajasi oliy ta`lim bo`ladi. Shunday ekan, ko`p sondagi
talabalarni kunduzgi shaklida o`qitish uchun eng rivojlangan davlatlarning ham byudjet mablag`i
chidamasa kerak. Shuning uchun ham oxirgi o`n yillikda kunduzgi bo`limlarda o`qiyotgan
talabalarga qaraganda noan`anaviy texnologiya asosida o`qiyotgan talabalarning soni tezroq
o`smoqda.
O`qitishning noan`anaviy shakliga o`tish tendensiyasi ana shunday texnologiyalarda kadr
tayyorlanadigan va ularni qayta tayyorlaydigan ta`lim muassasalarining sonini ko`payishida ham
ko`rish mumkin. 1900-1960 yillarda (60 yil mobaynida) ularning soni 79 ta edi,1960-1970 yillarda
(10 yil mobaynida) 70 ta, 1970-1980 yillarda (10 yil mobaynida) 187 ta va 1980 - 1995 yillarda (15
yil
mobaynida) 700 ta, 1995-2000 yillarda esa, mingdan oshib ketdi (1 - rasm).
Jahonda uzoq vaqtlardan buyon masofali o`qitish tizimini (MO`T) rivojlanish sabablaridan
biri ixtiyoriy yerda yashayotgan har bir o`quvchiga ixtiyoriy kollej yoki universitetda ta`lim olish
imkoniyatini yaratishdan iborat. Bu "talabalarni bir davlatdan boshqa davlatga jismonan siljishi"
konsepsiyasidan "ta`lim ashyolarini almashinish orqali bilimlarni taqsimlash maqsadida ko`plab
g`oya, bilim va ta`lim" konsepsiyasiga o`tishni ko`zda tutadi.
Masofadan turib o`quvchilarni o`qitish o`qituvchi bilan o`quvchi ma`lum bir masofada
joylashgan holda ta`lim berish tizimidir. Bunda o`qituvchini dars jarayonida kompyuterlar, sun`iy
yo`ldosh aloqasi, kabelli televidenie kabi vositalar asosida tashkil qilishini talab qiladi.
Zamonaviy kompyuter uzatish kanallarining rivojlanishi telekommunikasiya sohasida o`ziga
xos tarixiy o`zgarishlar kiritmoqda. Mamlakatimizdagi barcha o`quv muassasalari masofadan turib
o`qitish uslubi asosida birlashtirilsa, o`qitish jarayonini yanada yuqori pog`onaga ko`tarish
mumkinligi ayon.
Xalqaro Kengashning tahlillari shuni ko`rsatmoqdaki, hozirgi kunda, jahonda 10
milliondan ortiq o`quvchilar shu uslub asosida ta`lim olmoqdalar.
Masofali o`qitish uslubining afzalliklari quyidagilar:
- o`qitishning ijodiy muhiti. Ana`naviy uslublar asosida ta`lim berishda, o`quvchi faqat
berilgan materialni o`qiydi. Masofadan turib o`qitish uslubi asosida esa, o`quvchilarning o`zlari
axborotlar omboridan kerak bo`lgan ma`lumotlarni qidirib topish va o`zlarining tajribalarini boshqa
o`quvchilar bilan elektron tarmoqlari asosida almashish imkoniyatlariga ega bo`ladilar;
- ish joyidagi katta o`zgarishlarni mavjudligi. Masofali ta`lim uslubi asosida ta`lim berish
turi millionlab o`quvchilarga, ayniqsa, ishlab chiqarishdan ajralmasdan ta`lim olayotgan
o`quvchilarga juda keng sharoit yaratib beradi.
- o`qitish hamda ta`lim olishning yangi va unumli vositasi ekanligi. Statistik ma`lumotlar
shuni ko`rsatmoqdaki, masofali ta`lim uslubi asosidagi ta`lim stasionar o`qitish kabi unumlidir.
Bunday uslubda ta`lim olayotgan o`quvchilarning ustunligi ularning eng yaxshi va sifatli
didaktik materiallar hamda salohiyatli ma`ruzachilar bilan ta`minlanishidadir. Ushbu uslubda
o`quvchilar INTERNET tarmog`i orqali "jahon bo`yicha sayohat" qilishlari mumkin.
Masofali o`qitishni tashkil etish asosiy tamoyillarlari:
- ixtiyoriy yoshdagi o`quvchilarning guruhi ta`lim olish imkoniyatiga ega ekanligi, ya`ni
vaqt va fazoda egiluvchanligi:
- yuqori sifatli o`quv materiallarni tanlash mumkinligi;
- o`qitish jarayonini yuqori darajadagi oshkoralik va samaradorlikda o`tkazish
mumkinligidan iborat.
Masofali o`qitish pedagogik jihatdan:
- o`ziga xos yo`nalishi sifatida qaralishi;
- o`qitish va o`qishni individual va differensial qndoshuvni mavjudligi;
- o`quvchining psixologik xususiyatlarini hisobga olish mumkinligi;
- o`quvchilarning o`qishga motivasiyasini kuchaytirish, olgan bilimlarini takomillashtirish
va rivojlantirish;
- fanlararo uzviylik ta`minlanishi;
- muammoli o`qitish usullaridan foydalanilishi;
- zamonaviy o`qitish usullari bilan boyitilishi;
- guruhli va yakkama-yakka usullardan izchillik bilan foydalanish mumkinlik
xususiyatlariga ega.
Masofali o`qitish, o`qituvchi va o`quvchilarning fuqorolik huquqlarini tenglashtirish,
tanlash, shuningdek, o`z fikri va nuqtai nazarlarini erkin bayon etish huquqlarini beradi.
Ta`lim tizimining bugungi vazifasi tinglovchilarni to`lib toshgan axborot - ta`lim muxiti
sharoitida bemalol faoliyat ko`rsata olishga o`rgatishdan iboratdir. Buning uchun ularga uzluksiz
ravishda mustaqil ishlash sharoitini yaratib berish zarur.
Pedagog va ilmiy xodimlarning malakasini oshirish va qayta tayyorlashda qo`llaniladigan
masofali o`qitishning asosiy maqsadi: tinglovchilar qaerda yashashlaridan qat`iy nazar jahondagi
ihtiyoriy ta`lim muassasasida o`qish imkoniyatini yaratish, ta`lim muassasalaridagi professor -
o`qituvchilarning saloxiyatlardan foydalangan holda ta`lim sifatini oshirish, tinglovchilarga
uzluksiz ta`lim olishni ta`minlash va ta`limning turli shakllarini bir-biriga yaqinlashtirishdan iborat.
Masofali ta`lim tizimining an`anaviy ta`lim shaklidan farqi, uning egiluvchanligiga bog`liq
ravishda yuqori xarakatchanligi, tinglovchilarning mustaqil ishlash imkoniyatini kattaligi, o`quv -
metodik ta`minotning rang-barang shakldaligida bo`lib, ular tinglovchilarning qaerdaligidan qat`iy
nazar ta`lim jarayonini samaradorligini ko`tarishga imkon beradi.
Pedagog va ilmiy xodimlarni masofali o`qitish uslubi bilan malakasini oshirish va qayta
tayyorlash uchun:
- ashyolarni turli taqsimotida mintaqaviy va xududiy markazlarning tarmoqlarini o`tkazish
imkoniyati; xujjat almashinish muddatlari; masofali ta`lim tizimida tinglovchilarni o`qitish uchun
sarflanadigan mablag`; ta`limning aloxida shakllari; turli kurslar va masofali o`qitish xususiyatlarini
tahlil qilish;
- tinglovchilarning joriy, oraliq va yakuniy attestasiyasi uchun zarur bo`lgan bilimlari sifatini
nazorat qilish uslublarini ishlab chiqarish;
- o`qituvchi va tinglovchilar uchun fanlar bo`yicha o`quv-uslubiy qo`llanma va materiallar
ishlab chiqish;
- zamonaviy o`qitish vositalari: elektron darslik, audio- va vidio kurslar, kompyuterli
o`qitish dasturlarini yaratish va telekommunikasiya vositalarini foydalanishning metodologik
asoslarini aniqlash;
- malaka oshirishda ishtirok etadigan o`qituvchi va tyutor - maslahatchilarni tayyorlash;
- o`quv jarayonida interfaol uslublari va yangi pedagogik texnologiyalarini o`z joyida
fodalanishni taxlil qilish va aniqlash;
- malaka oshirish va qayta tayyorlash o`quv rejalariga kiritiladigan o`quv kurslarni asoslash
va me`erga keltirish;
- ta`lim yo`nalishi va fanlari bo`yicha masofali o`qitishni amalga oshiruvchi xodimlarni
aniqlash kabi muammolarni hal qilish kerak.
Pedagog va ilmiy xodimlarni masofali o`qitish tizimi orqali malakasini oshirish va ularni
qayta tayyorlash uchun: o`quv - uslubiy adabiyot; egallagan bilimlarini nazorat qilish tizimi va
tashkiliy shakllar kabi iborat uchta elementlar orasida qat`iy bog`lanish bo`lishi zarur.
Masofali o`qitishda yuqori faollikni elektron darslik va qo`llanmalar o`ynashi kerak. Ular
tinglovchilar uchun ta`lim berish tizimlarini vazifasini bajarishlari kerak. Har bir fanga
mo`ljallangan kurslar uchta (eng kamida): ta`limiy, mashqli va nazorat qilish asosiy qismlarga ega
bo`lishlari kerak.
Masofali ta`limda ishtirok etayotgan o`qituvchidan ma`lum bilim va ko`nikmalarni
egalaganliklarni talab etadi. Ushbu bilim va ko`nikmalarni qo`yidagi to`rt qismga bo`lish mumkin:
O`qituvchining ta`limda yangi axborot texnologiyalari sohasidagi umumiy bilim va
ko`nikmalari:
- shaxsiy kompyuter va ularning tashqi qurilmalarining ishlash tamoyillarini bilish;
- zamonaviy dasturiy ta`minotni egallash;
- Internet tarmog`ida ishlashning asosiy tamoyillari va dasturiy ta`minotini egallash;
- ta`limda yangi axborot texnologiyalarining vositalarini foydalanish muammosi bo`yicha
uslubiy materiallar va ilmiy adabiyotlarni bilish;
- o`quv jarayonini boshqarish uchun kompyuterni foydalanish imkoniyatlarini tushunish;
- dasturiy ta`minotning didaktik imkoniyatini tahlil qila olish;
- yangi axbort texnologiyalarining vositalarini foydalangan holda mashg`ulotlarni tashkil
etish va o`tkazish uslubiyotiini egallash;
- mustaqil ravishda Internet, turli elektron ma`lumotnomalar, ma`lumotlar ombori, axborot
izlash tizimlari va lug`atlardan axborotlarni izlay olish;
- axborotlarni saqlash, u taxlil qila olish va tasvirlash shakllarini tanlay olish;
- olingan ma`lumotlarni hal qilinayotgan masalalarga qo`llay olish.
O`qituvchilarning Internet texnologiyalari sohasidagi maxsus bilim va ko`nikmalari:
- telekommunikasiya tizimlari asosiy shakllari va umumiy ishlash ptamoyillarini bilish;
- foydalanuvchilarni Internetga turli darajada kiritish xususiyatlarini tushunish;
- teleanjumanlar tashkil etish va o`tkazish xususiyatlarini bilish;
- telemmunikasiya muomalasi (aetiketi)ni bilish;
- boshqa foydalanuvchilar bilan axborot almashinish uchun telekommunikasiyaning turli
vositalaridan foydalana olish;
- tarmoqda axborot "navigasiya" malakalariga ega bo`lish;
- tarmoqning axborot ashyolari bilan ishlay olish;
- masofali o`qitish kurslarini yaratish uchun dasturiy vositalarni foydalanish xususiyatlarini
tushuna olish;
- elektron pochta bilan ishlay olish;
- tarmoq orqali foydalanuvchilar bilan muloqat qila olish;
- zamonaviy gipermatnli va gipermedia tizimlari bilan ishlay olish;
- Internet axborot ashyolari ichidan ta`lim maqsadiga moslarini ajrata olish;
- turli amaliy dasturlari va zaruriy utilitlardan foydalangan holda axborotlarni tarmoqdan
uzatish uchun tayyorlay olish.
O`qituvchining pedagogika va psixologiya sohasidagi umumiy bilim va ko`nikmalari:
- masofali o`qitishda o`quvchilarning o`quv - bilish faoliyatida shaxsiy stillarini bilish;
- masofali o`kitishda o`quvchilarni faoligini aniqlovchi omillarni bilish;
- masofali o`qitishda bilimlarni egallash jarayonining xususiyatlarini bilish;
- Internetning axborot bilish muxitida o`quvchilarni mustaqil ishlashini tashkil etish
xususiyatlarini bilish;
- masofali ta`lim ishtirokchilari bilan muloqat tashkil etish usullariga ega bo`lish;
- o`quvchilarni psxologo-pedagogik testlardan o`tkazishni tashkil etish va o`tkaza olish;
- o`quvchining shaxsiy psixologo-pedagogik portretini tuza olish;
- o`quv faoliyatning dastlabki bosqichida o`quvchilarni psixologik qo`llab-quvvatlay olish;
- o`quvchilar psixologik mosliklari prinsipiga ko`ra kichik o`quv guruhlar shakllantira olish;
- virtual o`quv guruhini psixologo-pedagogik tashxisini o`tkaza olish;
- virtual o`quv guruhi ichida yaxshi psixologik muxit yarata olish;
- nizolik vaziyatlarni oldini olish va yecha olish.
O`qituvchining yangi axborot texnologiyalari sohasidagi umumiy bilim va ko`nikmalari:
- shaxsga yo`naltirilgan zamonaviy uslublar - hamkorlikda ta`lim olish uslubi, loyihalar
uslubii, tadqiqot uslublari va boshqa uslublarni bilish;
- ta`limning yakama-yakka, guruhiy va frontal uslublariga ega bo`lish;
- qo`llanilayotgan ta`limning kunduzgi shaklini Internet sharoyitiga moslashtira olish;
- ta`limning kunduzgi va sirtqi shakllarini birlashtira olish;
- masofadagi o`quvchilar bilan ishlayotganda ta`limning yakkama-yakka, guruhiy va frontal
shakllarini birlashtira olish;
- telekommunikasiya loyiha tashkil etish va o`tkaza olish;
- moderator sifatida o`quv mavzulik telekonferensiya tashkil etish va o`tkaza olish;
- mavzuga oid chat tashkil etish va o`tkaza olish;
- o`quvchilarning o`quv faoliyatini monitoringini tashkil etish va o`tkaza olish;
- o`quvchilarni bilimini samarali nazorat qilish va testlash tizimini tashkil eta olish.
Masofali o`qitish orqali olib o`rta maxsus, kasb-hunar muassasalari kadrlarini malakasini
oshirish va qayta tayyorlash tizimi kam xarajatli, ana`naviy o`qitish tizimiga qaraganda samaraliroq
hamda kelajagi porlok shakllardan biridir.
Xozirgi kunda Amerika Qo`shma shtatlarida 50% korporasiyalari MO` dan foydalanadilar,
200 (Universitetlarning 60 foyizi ) OU, 1000 dan ko`p kollej-lari MO` kurslarini taqdim etadilar.
Unga 3 mln. mutaxas-sis jalb qilingan. Bir necha yillardan keyin ularning soni 5 mln.ga
yetishi mumkin.
Masofali o`qitishda ta`limni rejalashtirishdan natijalarni tahliligacha bo`lgan besh bosqich.
Har qanday masofali kurs qo`yidagi bosqichlarda amalga oshadi: g`oyani tug`ulishi, amalga
oshirishni rejalashtirish, kursning kontenti (mazmuni)ni yaratish, kursni kursni siljitish, kurs
bo`yicha shaxsan o`qitish va o`qitish kursini yoki ashyoni ishlab turish naijalarini tahlili. O`qitish
natijalari bo`yicha kursni to`g`rilash, to`ldirish va o`zgartirish.
Yuqorida keltirilgan bosqichlar, mohiyati bo`yicha savol, muammo yoki masala (jarayon)larni
shakllantirish va ularni amalga oshirish, hal qilishdan iboratdir.
Quyida tuzilishli keltirilgan matn masofali o`qitish kursi yoki ashyosning texnik vazifalarning
uni ishlab chiqish yoki rejalashtirilayotgan loyihaning texnik-ishchi loyihasini tashkil etishi
mumkin.
Bundan tashqari, bu oddiy savollar yig`indisi bo`lishi mumkin va unga javob berib, masofali
o`qitish kursi bo`yicha loyihangizning amalga oshirilishini tassavur qilishingiz mumkin.
Kursning hayotilik sikli(mavjudligi)ning har bir bosqichida "yaratuvchining" savollari va/yoki
harakat qilishini to`la vazifalari tavsiflangan. Zarur bo`lmagan yoki ortiqcha harakatlar ko`rib
chiqish va bajarishdan olib tashlanishi mumkin. "O`qitish kursining kontenti (mazmuni)ni
tayyorlash" bosqichining bo`limi o`qitish ashyosini yaratishning sodda harakat rejasini tashkil etishi
mumkin.
Ixtiyoriy bosqich (bosqichning mavjudligi) avtonom holda foydalanilishi mumkin.
Material o`zining katta bo`lmagan shaxsiy ashyosini yaratuvchi (2 bosqich) va uni o`qitishda
foydalanilayotgan (3 bosqich) o`qituvchiga ham, shuningdek, masofali tinglovchilarni ommaviy
o`qitish (barcha bosqichlari) uchun kurs yoki bir qancha kurslarni yaratishni o`ylayotgan menejerga
ham foydali bo`lishi mumkin. U holda ham, bu holda ham "yuqoridan pastga yurish", javoblarni
ifodalash, amallarni bajarish yetarli va mujiza - masofali o`qitish ashyolarini "tug`ilishi" paydo
bo`ladi.
Taklif qilinayotgan tuzilish o`qitish ashyosini loyihalashning chiziqli va izchil algorimi
bo`lib xizmat qilishi mumkin. Ushbu algoritmda oshkor bo`lmagan sikllar (loyihalashda qaytish va
to`g`rilash), bosqichlarni takrorlanishi ("MO` kursini o`ikazish" bosqichini "adadi", shaxsiy o`qish
jarayoni).
Qo`llanilayotgan atamalar [ 1 ] ishga mos keladi.
1. Masofali o`qitish kursini rejalashtirish
2. O`qitish kurs kontenti (mazmuni) ni tayyorlash
3. Masofali o`qitish kursini oldinga siljitish va faollashtirish
4. MO` kurslarini o`tkazish
5. O`tkazilayotgan o`quv kursining natijasini tahlil qilish
Xindistonda masofali o`qitish. Xindistondagi Indra Gandi nomidagi Milliy ochiq universiteti
1985 yili tashkil etilgan bo`lib, faqat 1987 yildan e`tiboran talabalarni akademik dasturlar asosida
tayyorlay boshlagan. Universitetning asosiy vazifasi-axborot va kommunikasiya texnologiyalardan
foydalangan xolda o`kitish sifatini, shu jumladan nashr etiladigan materiallarni ham, ko`tarishdan
iboratdir. Universitet axolining keng qatlami, shu jumladan ayollar, nogiron va kam ta`minlangan
aholilarga ta`lim imkoniyatini yaratishga qaratilgan.
Taqdim etayotgan Masofali o`qitish ta`lim muhitilari uz ichiga chop etilgan qo`llanmalar,
audio-vidiokasetalar, radio-tele eshittirishlar, shuningdek, mamlakatning turli qismlarida joylashgan
ana`nviy universitet va kollejlarda joylashgan ko`p sondagi o`quv markazlarida kunduzgi
maslahatlar o`tkazishnini oladi.
Universitetda umumiy kontengenti 185000 nafar talabao`qiydi. Har yili universitetning turli
dasturlari bo`yicha 80000 ga yaqin talaba qabul qilinadi.
Evropadagi masofali o`qitish. Shimoliy Amerika doirasidan tashqarida masofali o`qitish
asosan davlat tomonidan ta`minlanadigan "Ochiq" universitetlar hisobiga rivojlanmoqda. 60
yillarda Buyuk Britaniyada paydo bo`lgan MU Yevropa tashkiloti dastlab qandaydir darajada sirtqi
ta`lim tizimiga o`xshash edi. Ularning asosiy farqi shunda ediki, o`qitish talabaning turar joyiga
yaqin yerga ko`chirilgan bo`lib, ular maxsus qo`llanmalardan foydalangan xolda o`zlari mustakil
ravishda tayyorgarlik qilar edilar. Bunda talabalar o`zlarining asosiy faoliyatidan uzok ajralishga
ega bo`lmaganlar. Bundan tashkari o`quv jarayonida asosiy ahamiyat talabaga yaqinyashab, ularga
o`quv jarayonida maslahatlar beradigan, seminar va yakshanba maktablarini tashkil qiladigan
tyutorlar berillangan edi. Kurslarning bir qismi televidenie va radiodan foydalangan holda taqdim
etadilar. Yevropada MO`T Ochiq, universitetlarning tashkil etilishi bilan bog`liq ravishda 70
yillarda faol ravishda rivojlandi.
Ispaniyaning Masofali o`qitish Milliy universiteti (Universidad National de education a
distancia UNED) mamlakatida 58 ta o`quv yurti va chet davlatlarda 9 ta o`quv yurtini o`z ichiga
qamrab olgan. Buyuk Britaniyada boshqaruv soxasida magistr darajasi uchun mo`ljallangan
dasturlarining 50% dan ko`prog`i MU orqali amalga oshiriladi. Ushbu sohada Britaniya Ochiq,
Universitetining Ochiq, tijorat maktabi ilg`or hisoblanadi.
Oxirgi paytlarda Yevropa MO` da imkoni boricha zamonaviy kompyuter va kommunikasiya
texnologiyalari qo`llanilmokda. Bu bilan shimoliy Amerika va Yevropa tashkilotlari orasidagi
texnologik farq, borgan sari kamaymoqda. Umuman olganda, elektron oliy ta`lim dasturlari 30 dan
ortiq, davlatlarda ishlab chiqilmoqda.
Xitoyda masofali o`qitish. XX asrning 50-yillari Xitoyda masofali o`qitishning
asosiy shakli sirtdan o`qitish bo`lgan.1951 yili Shimoliy-Sharqiy tajriba maktabida sirtqi bo`lim
ochildi, Pekinda esa sirtqi pedagogik bilim yurti tashkil etildi va shu bilan o`rta maxsus sirtqi
pedagogik ta`lim boshlandi. Sirtqi oliy ta`lim dastlab Xitoy xalq universitetida (1952 y.) va
Shimoliy-Sharqiy pedagogika instituti (1953 y.) da ochildi. 1965 yilga kelib Xitoyning 123 ta
oliygoxida 138 ta mutaxassislik bo`yicha sirtqi ta`lim joriy qilingan bo`lib, unda 189 ming talaba,
ya`ni barcha o`qiyotgan talabalaning 28 % ni tashkil etgan. 1960 yilda Pekinda birinchi
radioteleuniversiteti tashkil qilinda. U radio,televidenie va nashr etilgan materiallar orkali ochiq
o`qitish olib bordi.
1966 yilga kelib bunday universitetni 8 ming kishi maxsus kurs bo`yicha va 50 ming kishi
alohida fanlar bo`yicha bitirib chiqdi.1986 yili Xitoy o`qitish televideniyasi (SETU) ochildi.
Shundan boshlab Xitoy zamonaviy texnikali uchta: o`quv yurtlarida o`qitish tizimi, radio va
televidenie orqali o`qitish tizimi va sun`iy yo`ldosh orkali o`qitish tizimiga ega bo`ldi. 1998 yilning
oktyabridan e`tiboran masofali o`qitishda sun`iy yo`ldosh aloqasi foydalanila boshlandi va ular
birinchi navbatda iqtisodiy koloq rayondagi o`quvchilarni o`qitishga karatilgan edi. 1996 yili
Sinxua Politexnika instituti zamonaviy masofali va tarmoqli o`qitish tizimini ko`tarib chiqdi, shu
bilan 1998 yili Xitoyning 4 ta -Sinxua politexnika instituti, Pekin aloqa instituti, Chjeszyan
universiteti va Xunan universiteti hamda Markaziy radioteleuniversitet, keyinchalik Pekin
universiteti Xitoyda zamonaviy masofali o`qitishning birinchi tajriba markavzlariga aylantirildi va
1999 yildan boshlab masofali o`qitish dasturi amalga oshira boshlandi. 2000 yildan boshlab Xitoy
o`qitish televideniyasi ommaviy axborot vositalarini sun`iy yo`ldoshli keng tasmali translyasiya
platformasini ochilishi tomoshabinlarga uylaridan chiqmasdan turib masofali o`qiishning 30
xil turidan ixtiyoriysini tanlash imkoniyatini berdi.
Pekin universitetining masofali o`qitish uslubiga kelsak, u quyidagicha: tinglovchilar
o`qishga kirayotgan paytda ularning qo`liga ma`ruzalar jadvali kiritilgan o`quv rejasi beriladi.
Rejadagi ma`ruzalarni o`tagan tinglovchi o`qishni tugatishi mumkin. Ma`ruzalar sun`iy yo`ldoshli
raqamli radiotarmog`i bo`yicha uzatiladi. Bunday o`qish asosan auditoriyalarda o`tadi. Internet
orqali asosan fanlar bo`yicha o`quv material, tinglovchi savollariga javoblar va vazifalar uzatiladi.
Tinglovchilar aniq bir markazlarda, imkoniyati bo`lgan tinglovchilar esa, mustaqil ravishda
Internet orqali o`qishlari mumkin.
Pekin universitetining barcha auditoriyalari ochiq bo`lib, ularga turli oliygoxlarning
o`qituvchilarini ma`ruzalari uzatiladi. Mamlakatning 8 provinsiyasida oliygoxlardan tashqarida 9 ta
masofali o`qitish markazlari ochilgan. Bu markazlarda tinglovchilar Internet orqali o`qituvchilar
bilan kompyuter yordamida muloqat qilishlari mumkin.
Tinglovchilarning o`qishga sarflaydigan to`lovlari oddiy oliygoxlarda o`qishlariga
qaraganda 10% ga kamroq. Hozirgi kunda Pekin universitetining bir yillik to`lovi 4800-5200
yuanni tashkil etadi.
2000 yilning oxirlaridan boshlab boshlang`ich va o`rta maktab o`qituvchilarning malakasini
oshirish kompyuter tarmog`i (www.chinatde.net) ishlay boshladi. Unda navbat bilan 10 mln.
o`qituvchi malakasini oshirish mo`ljallangan.
29 provinsiyada o`z tayanch nuqtalariga ega bo`lgan Sinxua Politexnika instituti masofali
o`qitish tarmog`iga ixtiyoriy vaqtda nafaqat pedagoglar, balki institutning o`zida taxsil olayotgan
talabalari ham bog`lanishlari mumkin. Ushbu institutning tarmog`ida masofali o`qitish orqali
magistrlar ham tayyorlanmoqda.
"Xuasyadadi" tarmog`i (www. edu-edu.com.cn) o`zlarining taniqli institutlari bilan
birgalikda mustaqil ravishda o`quvchilarga imtixon topshirishlari uchun kompyuter maslahatlari
o`tkazishni tashkil etdi. Unda har yili 14 mln. o`quvchilar mustaqil ravishda o`zlariga zarur
axborotlar olishlari mumkin.
Ispaniyada masofali o`qitish. Ispaniyaning masofali o`qitish Milliy universiteti 1972 yili
turli sabablarga ko`ra an`anaviy dastur asosida o`qiy olmaydigan barcha kishilarga oliy ta`lim
berish maqsadida Parlament tomonidan tashkil etilgan. Universitet Madridda joylashgan. Mamlakat
tumanlarida qator o`quv markazlari bo`lib, ular bakalavriat, magistratura va oliy o`quv yurtdan
keyingi ta`limga mo`ljallangan kurslar taklif etadilar.
O`quv materiallari sifatida audio-va video kasetalar, kompyuterli o`qitish texnologiyalari,
telema`ruzalar va telematnlar bilan to`latiladigan maxsus tayyorlangan nashrlardan foydalaniladi.
Talabalar bilan doimiy muloqatda bo`lib turish va telefonda suhbat qurib turish maqsadida 50 ta
o`quv markazlarida o`quv materiallarini muhokama qilish bo`yicha kunduzgi uchrashuvlar
foydalaniladi. Oxirgi vaqtlarda universitet boshqa mamlakatlar bilan birgalikda o`qitish maqsadida
yana 8 ta markazlarini tashkil etilgan.
Universitetda taxsil olayotgan talabalarning umumiy soni 124000 ta bo`lib, shulardan 85000
tasi turli daraja olish uchun o`qimoqdalar.
Germaniyada masofali o`qitish. Germaniyadagi masofali o`qitish o`ziga xos xususiyatlarga
ega. U markalashtirilgan xolda oliy kasbiy ta`lim mutaxassislarini masofadan turib tayyorlashni
rejalashtirishdan boshlangan. Sharqiy yerlarni birlashtirilishi masofali o`qitish bozorini yanada
kengaytirish imkoniyatini berdi. Mutaxassislarni masofali tayyorlashni amalga oshirayotgan oliy
kasb-hunar o`quv yurtiga misol sifatida Xagen (Reyn-Vestfaliyaning shimoliy yerida) shahridagi
Sirtsi universitetni keltirish mumkin Universitet bir yilda 50000 dan ortiq talabaga ta`lim xizmatini
amalga oshiradi.
Lekin ta`lim talablariga bardosh bera olmagan talabalar ro`yhatdan chiqarilganligi tufayli
umumiy kontengentning 20% dan ko`p bo`lmagan qismi oliy kasb-hunar ta`limini diplomiga ega
bo`ladilar.
Kanadada masofali o`qitish. Kanadada ochiq va masofali o`qitish texnologiyasini turli
xududlardagi, shu jumladan, uzoq va aholisi kam bo`lgan xududlardagi kishilarninig ta`limga
bo`lgan ihtiyojlari rivojlanishi bilan asosan Atabaskaning universitetlari va Teleuniversitet amalga
oshirmoqdalar.
Kanadadagi masofali o`qitish universitetlarining asosiy vazifalari: an`anviy universitetva
kollejlarga kira olmagan abiturientlarga oliy ma`lumot berish; ishsizlarga ta`lim berish va ularni
bo`sh yurishga yo`l qo`ymaslikni ta`minlash; faoliyat sohasi o`zgarishi munosabati bilan bilimlari
etishmayotgan xizmatchilar va texnik xodimlarni kasbiy qayta tayyorlashni, barcha odamlar uchun
butun umrlari mobaynida uzluksiz ta`lim va qayta tayyorlashni ta`minlash va inson ashyolarini
yangilab turishdan iborat. Universitet 20 dan yuqori bo`lgan yoshdagi ishlayotganlarlar uchun
maqsadli guruhlariga ega. Ular uchun masofali o`qitish ikkinchi oliy ta`limdan ko`ra ko`proq,
kasbiy tayyorgarlikni olishdan iborat. Qabul
talablari oliy ta`lim modeli bilan bir xildir.
Kanada masofali o`qitish universitetlari o`quv kurslarini an`anaviy axborot
tashuvchilarida ta`minlaydilar. Kurslar odatda nashr etilgan materiallardan iborat bo`lib, o`z ichiga
uslubiy ko`rsatmalar, qo`shimcha ta`lim uchun makrlalar to`plami, laboratoriya praktikumlarini
bajarish uchun uslubiy ko`rsatmalar va boshqalarni oladi. Faqat ba`zi universitetlargina ta`limning
bir qismi sifatida kompyuter ta`limi imkoniyatlari va elektron aloqalardan foydalaniladilar.
Kanadaning Nyu Brunsvik shahari uzoq provinsiyada joylashganligiga qaramay, undagi barcha
maktablarga optik tolali aloqa o`rnatilgan. Masofali o`qitish bo`yicha 38 kurslarning faqat
uchtasidagini vidioanjuman foydalaniladi.
Kanadaning eng shimoliy qismida joylashgan Atabaska universiteti uzoqda va kam aholilik
joylardagi kishilarning ta`limga bo`lgan talabini qondirish maqsadida 1970 yili tashkil etilgan.
1972 yili yoshi katta yoshdagi kishilar uchun ushbu universitet noan`anaviy ta`lim
shaklidagi universitetga aylantirildi. Universitet boshqarish, san`at, savdo mutaxassisliklaridan
masofali o`qitish bo`yicha bakalavr va magistr darajalarini olish uchun kurslar taqim etadi. 1980
yillardan toki 1992 yillarga qadar talabalar soni 3446 nafardan 11351 nafargacha ko`paygan.
Tavsiya etilayotgan kurslar olti martaga oshdi, ya`ni 1980 yildagi 40 ta kursdan 90 - yillarga 248
taga yetdi.
Indoneziyada masofali o`qitish. Terbuka universiteti Indoneziyaning 45 - chi universiteti
hisoblanadi. Ushbu universitet 1984 yili Jakartada birinchi Masofali o`qitish universitei qatorida
tashkil etilgan. Universitetning diplomi boshqa ihtiyoriy davlat universitetlari bilan bir xil tan
olinadi. Universitet taklif qiladigan Masofali o`qitish dasturlari qishlok, xo`jaligi, statistika,
kompyuter va axborot texnologiyalari, ijtimoiy fanlar sohalarini o`z ichiga qamrab oladi.
Universitet mamlakatning turli tumanlarida talabalarga ta`lim olishda yordam berish uchun
32 o`quv markazlariga ega. O`qitish uslublari mustaqil ta`lim olish uchun mo`ljallangan materiallar
majmuasini foydalanishga asoslangan. Bular ichiga audiokasetalar, mashqlar to`plamlari,
ma`ruzalarni radio va televidenie orqali translyasiya qilishga mo`ljallangan seanslar ham kiradi.
Uning barcha bo`limlarida taxsil olayotgan o`quvchilar soni 172000 kishiga yetgan.
Indoneziyaning bank ishlarini rivojlantirish instituti 1985 yili tashkil etilgan bo`lib o`z
tizimiga masofali o`qitish bo`limini olgan an`anaviy ta`lim shakliga ega bo`lgan institutlardan
hisoblanadi. Hozirgi kunda institut tomonidan masofali o`qitish bo`yicha ikkita: zaymlar va qishloq
xo`jaligi sohasida bankni boshqarish bo`yicha mutaxassislarni tayyorlash dasturlarini taqdim
etmoqda. Ushbu institutning talabalari asosan Indoneziyaliklar bo`lib, unga kirish uchun ish bilan
ta`minlovchilarning tavsiyasi talab qilinadi. O`qitishda foydalaniladigan asosiy materiallar nashr
etilgan materiallar hamda audiokasetalardan iborat. Hozirgi kunda Indoneziyaning ushbu institutida
5000 dan ortik, talaba o`qimoqda.
Isroilda masofali o`qitish. Isroilning Ochiq universiteti fuqorolarini faqat masofali o`qitish
uslubiga asoslangan. Universitet 1974 yili Xalq ta`limi vazirligi tomonidan tashkil etilgan bo`lib,
hozirgi kunda tabiiy fanlar, matematika, xisoblash texnikasi, boshqarish, musiqa, san`at va boshqa
sohalar bo`yicha 200 dan ortiq kurslarni taqdim etmoqda. O`quv jarayonini tashkil etishda nashr
etilgan materiallar muhim o`rin egallagan.
Xulosa.
Mustaqilligimiz tufayli, biz nafaqat ijtimoiy xayotimizda, shu bilan barcha dunyoning ilg`or
mamlakatlari fan va tehnika yutuqlari, yuqori sifatli texnik vositalarni qo`llash, ularni yaratish
imkoniga ega bo`lib bormoqdamiz. Bu ishlab chiqarishning turli sohalarida yangi kompyuter
texnologiyalarini rivojlantirish hamda etuk mutaxassislar yetishtirishga xizmat qiladi.
Jamiyatimiz rivojlanib borayotgan bir vaqtda Informatika va axborot texnologiyalarini
o’qitishning roli juda katta deb o`ylayman.
Xulosa qilib aytganda, Informatika fanida qiziqmaydigan va uni o’rganishni xoxlamaydigan
shaxsni uchratish qiyin shuning uchun ham yangigan-yangi metod va shakllardan ta’lim tizimida
foydalanish maqsadga muvofiqdir.
Ularni o`quv jarayoniga tadbiq qilish va ularni tajribada o’quvchi-talaba yoshlarga
mukammal o’rgatish bugungi kunda zarur ehtiyojlardan biri hisoblanadi.
Shu qatorda Informatika va axborot texnologiyalarining imkoniyatlaridan foydalanish, unda
ishlash mexanizmini o`zlashtirish va uni o`quv jarayonida qo`llay bilish o`quvchining bilim olish
jarayonini osonlashtiradi.
Ushbu malakaviy bitiruv ishini bajarish davomida, men aballo Informatika va axborot
texnologiyalari haqida to`liq ma`lumot izlab va uni o’qitish jarayonida qaysi metod yoki usullardan
foydalanib o’quvchi-talaba yoshlarga fanni chuqur o’rgata olish mumkinligini yoritishga harakat
qildim. Ushbu bitiruv malakaviy ishim 2 bo’limdan tashkil topgan bo`lib asosan Informatika va
axborot texnologiyalarini o’qitish shakl va metodlarining barcha qirralari yoritilgan
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI.
1. Karimov I.A. Vatan sajdagoh kabi muqaddasdir. Asarlar, 3-jild. –T.: O’zbekiston, 1996. –
278 b.
2. Karimov I.A. Xavfsizlik va barqaror taraqqiyot yo’lidan. Asarlar, 6-jild. –T.: O’zbekiston,
1998. –429 b.
3. Barkamol avlod orzusi. –T.: O’zbekiston milliy ensiklopediyasi, 2000. –246
4. Uzluksiz ta’lim tizimi uchun o’quv adabiyotlarining yangi avlodini yaratish konsepsiyasi
//Karimov A.A., Imomov E.Z. va boshqalar. –T.: SHarq. 2002. -15 b.
5. Umumiy o’rta ta’lim konsepsiyasi //Xalq ta’limi, 1992, 2-son.
6. Abduqodirov A.A., Hayitov A.G’. Beysik dasturlash tilidan test topshiriqlari. -T., 1999. –60
b.
7. Abduqodirov A.A., Hayitov A.G’. Informatika va hisoblash texnikasi asoslaridan mashqlar
to’plami /8-sinf uchun. -T.: SHarq, 1996. –48 b.
8. Abduqodirov A.A., Hayitov A.G’. Informatika va hisoblash texnikasi asoslaridan mashqlar
to’plami /9-sinf uchun. -T.: SHarq, 1996. –80 b.
9. Azlarov T.R. Informatika va hisoblash texnikasi asoslari kursini milliy maktablarda
o’qitishni takomillashtirishning metodik sistemasi. Ped. fan. nom. … diss. -T., 1993. –150 b.
10. Aripov M.M., Muhammadiyev J.O’. Informatika, informatsion texnologiyalar //Oliy o’quv
yurtlari uchun darslik. –T.: TDYUI, 2004. –B. 275.
11. www.rambler.ru.
12. www.yahoo.com
13. www.Ziyonet.uz
14. www.Referat.uz
|
| |
