tilida bu bo’limlarning qanday ahamiyati bor? Ular bizga qanday vazifalarni bajarishimizni osonlashtiradi?) Dasturlashtirishda bajariladigan harakatlar kontseptsiyasi Shuni eslatib o’tish lozimki,
dastur bu – masalani yechish jarayonini
ifodalovchi, ma'lum bir tilda ifodalangan, algoritm bo’lib, EHM bajaruvchi vosita
hisoblanadi. Paskal tilida yozilgan dastur to’gridan-to’gri EHMga emas, balki biror
bajaruvchiga muljallanki, unda qanday toifadagi qiymatlar bilan ishlay olishi va
qo’shimcha ko’rsatmalarsiz qanday amallarni bajara olishi belgilab bo’lishi kerak.
U yoki bu masalani yechish uchun kattaliklar ustida bajarilishi kerak bo’lgan
amallarni ko’rsatish uchun algoritmik tilda operator tushunchasi xizmat qiladi.
Dasturdagi har bir operator ma'lumotlarga ishlov berishning mustaqil, mantikan
tugallangan bosqichini ifodalaydi. Paskalda operatorning 8 ta turi ko’zda tutilgan. Har
qanday masalani yechish (bu berilgan ma'lum kattaliklardan) aniq qoidalar bo’yicha,
berilgan kattaliklardan boshqa kattaliklarni keltirib chiqarish jarayonidan iboratdir.
Yangi kattaliklarni hosil qilish qoidasi Paskalda ifodalar orqali beriladi. Oddiy hollarda
masalaning yechimini bitta formula yordamida ko’rsatish mumkin.
Masalan, to’gri burchakli uchburchakni berilgan a va v katetlar uzunligi
yordamida gipotenuza uzunligini topish uchun formula yordamida hisoblash o’tkazish
kifoya. Mana shunday, berilgan ifodaga karab, yangi qiymatni hisoblash kidasini
berish uchun paskal operatorlaridan biri – o’zlashtirish operatori ishlatiladi. Bunda
berilgan formula bo’yicha hisoblangan qiymat biror o’zgaruvchiga beriladi. Dastur
tuzish jarayonida faqatgina o’zlashtirish operatorlari bilan chegaralanishning iloji yo’q.
Dasturda hisoblashlarning barcha yo’llari kuzda to’tilgan bo’lishi va qanday hollarda u
yoki bu hisoblash yo’li tanlanishi kerakligi haqida axborot berilishi zarur.
Hisoblash jarayonlarini tashkil etish uchun tanlash operatorlari va o’tish
operatorlari ko’zda tutilgan. Bu kategoriyaga yana ulash operatorini ham kiritish
mumkin: bu ham tanlash operatori ammo u yordamida amallar emas, balki qayta
ishlashga beriladigan ma'lumotlar tanlanadi. Paskaldagi ma'lumotlarning aralash toifasi
sababli bu operator mavjuddir. Paskal tili yetarli samaradagi dasturni olish uchun
zamonaviy EHMning umumiy tavsifdagi tomonlarini hisobga oladi. Ko’p oddiy
algoritmlarni dasturlashtirishda asosan o’zlashtirish, kiritish-chiqarish operatorlaridan
foydalaniladi. Quyida shu operatorlarni ko’rib chiqamiz.
