I B O B . D A S T U R L A S H TIZIM 1LARI.
T U R B O P A S K A L D A D A S T U R L A S H A S O S L A R I
M a ’lumki, k o m p u te r uchun
yaratiladigan har qanaqa
dastur m u a y y a n dasturlash tilidan foydalanib yoziladi.
D asturlash tili d e ganda algoritm lam i da stur k o ‘rinishda yozish
uchun moMjallangan rasm iy tizim tushuniladi. Shu yerda
algoritm bilan dastur o ‘rtasida birozgina farq borligini
ta'k id lab o ‘tish jo iz . Y a ’ni, algoritm - b u m a ’lum bir tipga oid
barcha
m a sa lala m i
yechishda
q o l la n il a d ig a n
am allar
tizim inig m uayya n tartibda baj aril ishi haqidagi aniq qoidadir.
D astur esa shu m asalani kom puterda yechish uchun kom puter
bajarishi lozim b o ‘lgan a m a lla m in g (yoki buyruqlam ing)
izchil
tartibidir.
Shuningdek,
algoritm ik
til
d e ganda
a lgoritm lam i bir xil va aniq yozish h a m da ulam i bajarish
uchun ishlatiladigan belgilar
va qoidalar tizimi tushunilsa,
dasturlash tili esa bu algoritm ik tilni k o m p u te r tushunadigan
tilga o ‘girilgan holatini anglatadi. Binobarin, bir xildagi
algoritm yoki algoritm ik tilni m ashina tushunadigan bir necha
xil dasturlash tillarida ifodalash m um kin.
S h unday qilib, dasturlash tillari va bu tillam ing
translyatorlari,
shuningdek, dastum i tuzatish va o ‘zgartirishni
soddalashtiruvchi b a ’zi yordam chi vositalari bilan birgalikda
yaxlit holda d a s t u r l a s h t i z i m l a r i deb ataladi.
Har bir E H M o ‘zining buyruqlar tizimi va m ashina
tiliga ega. Bu til m a ’lum qonun va q oidala r asosida yozilgan 0
va 1 raqam larining ketm a-ketligidan iboratdir. M ashinalar
soni va turlarining keskin k o ‘payishi m ashina tilida yoki
avtokodda (assem blerda) tuzilgan d a stu m i boshqa m ashina-
n in g tushunm asligi (chunki assem blerlar
ham m ashinaga
b o g ‘liq til) bu so h a b o ‘yicha m utaxassis boMmagan fo y d a
lanuvchilar ( E H M d a n )
uchun
dastur yaratishning j u d a
qiyinligi katta-katta m u a m m o la m i keltirib chiqardi va E H M
dan foydalanish sam aradorligining keskin kam ayishiga sabab
8
b o ‘ldi. B unday m u a m m o la m i hal qilish m aqsadida yangi
tillar, y a ’ni m ashinaga b o g ‘iq b o ‘lm agan dasturlash tillari
yaratildi. Bu dasturlash tillarini m ashina tushunishi uchun
m ashina tilida yozilgan translyatorlar ham yaratildi.
Bu dasturlash tillariga misol
tariqasida ilmiy-texnik
masalalami ye c hishga moMjallangan FortTran va Algol-60,
iqtisodiy m asalalam i yechish uchun K obol, m odellashtirish
masalalari uchun Simula, shuningdek, turli ja ra y o n la m in g
algoritmini yozishga qulay boNgan
m uloqot rejimida ishlovchi
Beysik dasturlash tillarini keltirish m um kin.
A slida bu tillam ing har biridan o ‘ sinfiga tegishli
b o ‘lm agan m asalalam i ham yechishda foydalanish m um kin
b o ‘lsa-da, bu k o ‘pincha noqulaylik t u g ‘diradi. Ikkinchidan,
am aliy m atem atiklar o ‘z faoliyat sferasini tez-tez o ‘zgartirib
turishlari o ‘z navbatida yangi tilla m in g yaratilishini taqozo
qilardi. Shu m u n o sa b a t bilan asta-sekin k eng oriyentatsiyali
dasturlash tillari ishlab chiqila boshlandi.
1969 yilda N .V irt
yangi tilni yaratdi, bu til m ashhur
olim B.Paskal sharafiga
Pascal
deb ataldi. K eyinchalik bu
tilning rivojlantirilgan yangi versiyalari sifatida Turbo Paskal
(M S D O S uchun), Boland Pascal (W indow s О Т uchun) va
u lam in g m antiqan davom i hisoblangan Delphi dasturlash
tizimlari yuzaga keldi. Hozirgi
kunda bular bilan parallel
ravishda
takom illashib
borayotgan
Visual
Basic,
C + +
(shuningdck, B oland C ++, Visual C ++, S ym antec C + + ) kabi
universal tizim lardan keng koMamda foydalanilm oqda.
M a z k u r bobda Turbo Pascal 7.0 da dasturlashga doir
boshlangNch nazariy m a ’lumotlar laboratoriya ishlari bilan
o ‘rin olgan.
9
