5
mumkin. Zararli dasturlarning eng keng tarqalgan turi – kompyuter viruslari.
Kompyuter virusi dastur, hujjat yoki axborot tashuvchi qurilmalarning ma’lum bir
qismiga kirib oluvchi parazitar dastur kodi hisoblanadi.Parazitar dastur kodi
kompyuterda turli zararli ishlarni amalga oshiradi. О‘zidan nusxa kо‘chirish,
axborotdan ruxsatsiz foydalanishni amalga oshirishAxborot xavfsizligini ta’minlash
muammolarining dolzarbligi va muhimligiga quyidagilar sabab bo’lmoqda:
Kompyuter virusi – о‘z-о‘zidan kо‘payuvchi, kompyuter tarmoqlari va axborot
tashuvchilari orqali erkin
tarqaluvchi hamda kompyuter, unda saqlanayotgan
axborot va dasturlarga zarar yetkazuvchi dastur kodi yoki buyruqlar ketma-ketligi.
xususiyati, asosan, virusli dasturlarga xos. Virus, aksariyat hollarda,
nosozlik va
buzilishlarga sabab bо‘ladi. U qandaydir hodisa yuz berishi bilan, masalan, oldindan
belgilangan aniq kun (vaqt) kelishi bilan ishga tushishi mumkin. Ko‘plab virusli
dasturlar ma’lumotlarni yo‘q qiladi yoki kompyuterining normal ishlashiga yo‘l
bermaydi. Viruslar qayerdan paydo bo‘ladi? Ularni malakali darsturchilar o‘z
g‘arazli niyatlarini amalga oshirish, kimdandir o‘ch olish,
turli tashkilot va
korxonalarda raqobat va zararlarni keltirib chiqarish hamda pul ishlash maqsadida
“yozadi”. Virus “yozuvchi” shaxs virmeyker deb ataladi.
4.1- rasm. Zararli dasturlarning kompyuterga kirishi yo‘llari
Virusning kompyuterdagi “hayot tarzi”, asosan, 4 bosqichda kechadi:
4.2-rasm.
6
Foydalanuvchi kompyuteridagi Internet yoki tanishlaridan olgan virusli dasturni
ishga tushiradi. Bu bosqichda virus dasturi ishlamaydi, faqat foydalanuvchi
kompyuteri yoki dasturiy ta’minotiga kirib oladi va hech qanday harakat qilmaydi.
Dasturni yuklashdan oldin yoki keyin virus faollashadi va ko‘payishni boshlaydi.
Virus o‘z nusxalarini boshqa dastur yoki diskdagi ma’lum
tizim maydonlariga
joylashtiradi. Virus kompyuterga zarar yetkazishi mumkin bo‘lgan barcha fayllarni
topadi va o‘zini faylning boshi yoki oxiriga yozib qo‘yadi. Hujum qiladigan
belgilangan sana kelganda, virus vayronkorlik harakatlarini amalga oshiradi.
Belgilangan sana tugaguncha virus turli kichik-kichik
zararlarni amalga oshiradi,
masalan, qattiq diskdagi kichik maydonlarni “shifrlashi” mumkin.
Kompyuterga zararli dasturlar kirganligining bir qancha belgilari mavjud:
• ekrаngа ko‘zdа tutilmаgаn хаbаr, tаsvirlаrni chiqаrish hamda ovozli
хаbаrlаrning bеrilishi;
• disk yurituvchilarning o‘z-o‘zidan
ochilib-yopilishi, tez-tez qattiq diskka
kirish;
• turli dasturlarning o‘z-o‘zidan ishga tushirilishi;
• оldin muvаffаqiyatli ishlаgаn dаsturlаrning ishlаmay qolishi yoki nоto‘g‘ri
ishlаshi;
•
kоmpyutеrning sеkin ishlаshi;
• оpеrаtsiоn tizimning yuklаnmasligi;
• diskdаgi fаyllаr sоnining keskin оshib kеtishi;
• fаyl vа kаtаlоglаrning yo‘qоlib qоlishi;
• kоmpyutеr ishlаsh jarayonida tеz-tеz bo‘lаdigаn “оsilib qоlish”, buzilish va
hokazolar.
Zararli dasturlarning turlari ko‘p.
