IOGANN SEBASTYAN BAX YARATGAN ASARLARI
YOSHLAR ONGIGA TA’SIRI
Abdurasulova Mavluda Sariboy qizi,
JDPI “Musiqa madaniyati fakulteti
Musiqa ta’limi yo‘nalishi 303-guruh talabasi
Axrorova Munojat,
Ilmiy rahbar: JDPI Musiqa madaniyati fakulteti
Musiqa talimi kafedrasi o‘qituvchisi
Annotatsiya:
Mazkur maqolada buyuk kompozitor I.S.Bax yaratgan
asarlari yoshlar ongiga qanday ta’sir ko‘rsayotganligi hamda, musiqa va
san’atining kamolotimizdagi o‘rni, kompozitor I.S.Baxning yaratgan asarlari
haqida so‘z yuritilgan.
Kalit so‘zlar:
Kompozitorlik, ta’lim tarbiya, kuy, musiqa, organ,
prelyudiya, fantaziya, tokkata, fuga, kontata, oratoriya, messa, motet.
Buyuk kompozitor va organchi Iogann Sebastyan Bax tarix sahifalarida
go‘yo bronzadan quyilgan barhayot va ulug‘vor timsol sifatida ko‘z oldimizda
gavdalanadi. Kompozitor ijodi asrlar davomida insoniyat tomonidan turlicha qabul
qilingan. Baxning ijodiga bo‘lgan qiziqish bizning asrimizning ikkinchi yarmida
ancha kuchaydi. Jahon musiqa san’atida o‘chmas iz qoldirgan daho kompozitorlar
qatorida Iogann Sebastyan Bax nomi alohida o‘rib egallaydi. Yoshlar ongida
kompozitorning ijodiy bisoti nihoyatda ulkan bo‘lib, mingdan ortiq turli janrlarga
mansub asarlarni yaratganligi hamda, kompozitorning tarixdagi ilohiy go‘zallik
timsoli ekanligi, ijodiy yo‘lining davomiyligi barcha-barchasi yoshlar ongida
yaxshi ta’sir ko‘rsatgan.
Buyuk nemis kompozitori mashxur organ ijrochisi ekanligi uning merosi
san’atning barcha sohasiga yozgan asarlari hali hanuzgacha ko‘klarda parvoz qilib
tillarda doston bo‘ladi. Bugun biz har bir avlod Bax musiqasida o‘z vaqtida mos
ravishda yangi narsalarni kashf etgannini ko‘ramiz. Baxning eng yaxshi asarlarini
tinglaymiz va ijro etamiz. Iogann Sebastyan Bax musiqa asarlar yozadi lekin uning
shuhrati birinchi navbatda vertuoz ijrochisi sifatida tarqalgan. Bax klaviaturaning
ashaddiy muxlisi edi, ammo bastakor sifatida uning iste’dodini to‘liq ochib
berishga imkon bergan organ cholg‘usi edi. Bax uni mukammal darajada
o‘zlashtirdi uning mahorati beqiyos. Bu haqiqatni uning raqiblari ham tan olishgan.
Iogann Sebastyan Bax organ musiqasi, uyg‘onish davrining xor polifonik
san’ati italyan va nemis skripka maktablarining bilimdoni va har taraflama
mukammal inson bo‘lgan. Bax hayoti bir tekis ketmagan og‘ir hayoti davomida
qiyinchilikka bardosh berib o‘zining xarakteri aqliy tamoyillarini mustahkamlab
qattiy hayotiy qarshiliklarga uchragan. Ba’zan tadqiqotchilar uni buyuk shaxs
sifatida gavdalab, dunyo tashvishlaridan yuqori turgan ulug‘ bir timsol sifatida
qayd etadilar. Biz yoshlar bunday buyuk kompozitor hayotiy kechinmalar yo‘lida
bo‘lgan mashaqqati uning oltinga teng asarlarida biz o‘zimizga xulosa tariqasida
juda ham mukammal kechinmalarini olamiz.
Iogann Sebastyan Bax asarlariga to‘xtaladigan bo‘lsak hozirda AQShning
YeL universiteti qoshidagi musiqiy maktab kutubxonasida o‘z qo‘li bilan yozgan
nota kitoblarining qo‘l yozmasi saqlanmoqda. Uning pergament muqovasida
Baxning dasxati bitilgan bo‘lib “Vilgelm Frideman” Baxning klavir kitobchasi deb
yozilgan. Shuni aytish lozimki “Vilgelm Frideman”kompozitorning eng iste’dodli
zurriyotlaridan biri bo‘lgan bu kitobcha klavirda chalish bo‘yicha o‘z farzandi
uchun mashq qilishga mo‘ljallangan katta maktab bo‘lib, avlod musiqachilari
ko‘plab ustoz va shogirtlari uchun qimmatli manbaga aylangan Iogann Sebastyan
Baxning organ, orkestr, ansanbl, skripka, klavesen uchun yozgan asarlari xozirda
juda ommalashgan yosh musiqachilar tomonidan ijro etiladi.
Bax ijodida organ muhim o‘rin tutadi. U organning yangi imkoniyatlarini
ochib berdi, organ prelyudiyasi, fantaziya, tokkata kabi janrlarni fuga bilan
birlashtirdi. Organ uchun yozilgan “prelyudiya va fuga c-moll”, “Fantaziya C-
dur”, “Tokkata va fuga”, “Passakaliya” va boshqa asarlari jahon musiqasi
xazinasidan o‘rin olgan. Bax birinchi bo‘lib klavir uchun konsert asarlarini
yaratib, yangi uslub kashf etadi. (Syuitalar, “Xromatik fantaziya va fuga“,
“Italyancha konsert”). Klavir musiqasi sohasida yangi “teng tovushqatorli”
tizimning afzalliklarini “Yaxshi temperatsiyalangan klavir” to‘plami misolida
namoyish qildi. Vokal dramatik musiqa janrlarida Baxning 300 ga yaqin diniy
kontata, xoral va oratoriyalari (“Iogann bo‘yicha ehtiroslar”, “Matvey bo‘yicha
ehtiroslar”, “h-moll katta messasi”, “Magnifikat” ) alohida o‘rin tutadi. I.S.Bax
nafaqat organ uchun balki klavir va klavesin uchun ham asarlarni yaratadi,
Masalan, c-molldagi “Fransuzcha syuita”. Syuita 4 qismdan iborat. Allemanda,
Kuranta, Sarabanda, Jiga. Bularning mavzulari mazmunida insoniylik, hayotdan
zavqlanish, yuksak go‘zallikka intilish, shod-u xurramlik bilan dard-alam
hissiyotlari o‘z aksini topgan.
Yana shuni alohida takidlab o‘tish kerakki, bir kitobda Bax haqida kichkina
chaqaloq ham uning kuylarini baholay olishi haqida “3 oylik chaqaloq ham Baxni
baholay oladi ” sarlovhasi ostidagi bo‘lgan voqeani o‘qib qoldim. Unda shunday
deb yozilgan edi: “Sony” firmasining “Adzuki zavodi”da er-xotin ishchilarning
ikki uch yoshli farzandlari uchun onalari iltimosiga ko‘ra bolalar bog‘chasi
tashkil etilgan edi. U yerda bolalar qanday musiqani yoqtirishini aniqlash uchun
tadqiqot o‘tqazildi. Kuzatishlar kutilmagan natijani berdi. Ikki-uch yashar bola
uchun eng hayajonli musiqa Betxovenning “Beshinchi sonatasi” bo‘ldi.
Kichkintoylar mumtoz musiqani eng qiziq deb topdilar, biz esa ulardan bu
musiqani ma’lum bir uzoqlikda saqlaymiz. Mumtoz musiqa havaskorlari bo‘lgan
yosh ota-ona o‘zlarining yangi tug‘ilgan chaqalog‘iga Baxning “Ikkinchi
syuita”sini har kuni bir necha soatdan tinglatib borishgan. Uch oydan so‘ng u
musiqa ohangiga mos ravishda harakat qilishni boshlagan. Musiqa tezlashganda
uning harakatlari qisqaroq va jadalroq bo‘lar ekan. Musiqa tugaganida esa u
norozilik bildirar ekan. Ko‘pincha bolaning jahli chiqsa yoki yig‘lasa ota-ona shu
musiqani qo‘yib berishar va u darhol tinchlangan. Jaz musiqasini qo‘yib
berishganida bola yig‘lab yuborgan ekan. Bu voqeani eshitib uch oylik bola ham
Bax musiqasiga tushunishini bilish bilan birga go‘daklarning ajoyib musiqaviy
hissiyoti, musiqaga qiziqishi borligiga amin bo‘ldim.
Bax ijodini o‘rganar ekanmiz shuni guvohi bo‘lishimiz mumkinki,
ko‘pgina yoshlar ham mana shunday mumtoz g‘arb musiqalarini shunchaki
tinglamasdan balki uni mazmun mohiyatini tushunib tinglasagina o‘zi hamda yon
atrofdagilariga juda ham foydali bo‘lar edi.
| 