|
IoT texnologiyasın infokommunikacion texnologiyalar menen ózara baylanısın úyreniw
|
| bet | 2/20 | | Sana | 18.05.2024 | | Hajmi | 231,35 Kb. | | #241381 |
Bog'liq IOT ozbetinshe jumis Saribaeva AIoT texnologiyasın infokommunikacion texnologiyalar menen ózara baylanısın úyreniw
IoT (Internet of Things) texnologiyası, infokommunikatsion texnologiyalar menen óz-ara baylanısda bolǵan eń jańa hám keń qamtılǵan texnologiyalardan biri bolıp tabıladı. Infokommunikatsion texnologiyalar, maǵlıwmatlar hám kommunikatsiyalar texnologiyaların integraciyalaw ushın isletiledi. IoT bolsa bul maǵlıwmatlardı fizikavi dúnyaǵa integraciyalaw, avtomatlastırıw hám monıtorıń qılıwda isletiledi.
Infokommunikatsion texnologiyalar, internet, kompyuterler, smartfonlar, kommunikatsiya tarmaqları hám basqa qurılmalardı óz ishine aladı. IoT bolsa bul qurılmalardı bir-birine baylanıstırıp, olarǵa maǵlıwmat almaslaw hám óz-ara ámelge asırıw múmkinshiligin jaratadı. IoT sistemaları, sensorlar, maǵlıwmatlar almasıwı tarmaqları, bult xızmetlerin hám basqa texnologiyalardan paydalanadı.
Infokommunikatsion texnologiyalar IoT texnologiyasın úyreniwde úlken áhmiyetke iye, sebebi IoT sistemaları infokommunikatsion tarmaqlar arqalı maǵlıwmat almaslaw hám ulg'aytirishni támiyinleydi. Bul arqalı, jergilikli tarmaqlar, internet, bult xızmetlerin hám basqa kommunikatsiya quralları IoT sistemaları menen integraciyalaw ushın zárúrli bolıp, maǵlıwmat almaslaw hám monıtoringni ańsatlashtiradi.
Bulardıń ulıwma ózgertiwimizde, IoT hám infokommunikatsion texnologiyalar bir-birine qosımsha qollanılatuǵın texnologiyalar bolıp, olardıń óz-ara baylanısı IoT sistemalarınıń natiyjeliligin asıradı hám jańa múmkinshiliklerdi jaratadı. IoT (Internet of Things) texnologiyası hám infokommunikatsion texnologiyalar óz-ara keń qamtılǵan baylanısqa iye bolǵan texnologiyalar esaplanadı. Bul eki texnologiya bir-birin qollaydı hám bir-birine qosımsha qollanıladı.
Infokommunikatsion texnologiyalar, maǵlıwmatlar hám kommunikatsiyalar texnologiyaların integraciyalaw ushın isletiledi. Bul texnologiyalar internet, kompyuterler, smartfonlar, kommunikatsiya tarmaqları hám basqa qurılmalar arqalı maǵlıwmat almaslaw, ulg'aytirish hám almasıwdı támiyinleydi.
IoT bolsa bul infokommunikatsion texnologiyalardı fizikavi dúnyaǵa integraciyalaw, avtomatlastırıw hám monıtorıń qılıwda isletiledi. IoT sistemaları sensorlar, maǵlıwmatlar almasıwı tarmaqları, bult xızmetlerin hám basqa texnologiyalardan paydalanadı. IoT sistemaları fizikavi ob'ektlerdi internetge baylanıstırıp, olarǵa maǵlıwmat almaslaw hám óz-ara ámelge asırıw múmkinshiligin jaratadı.
Infokommunikatsion texnologiyalar IoT sistemalarınıń natiyjeliligin asırıwda zárúrli áhmiyetke iye, sebebi IoT sistemaları infokommunikatsion tarmaqlar arqalı maǵlıwmat almaslaw hám ulg'aytirishni támiyinleydi. Bul arqalı, jergilikli tarmaqlar, internet, bult xızmetlerin hám basqa kommunikatsiya quralları IoT sistemaları menen integraciyalaw ushın zárúrli bolıp, maǵlıwmat almaslaw hám monıtoringni ańsatlashtiradi.
Bulardıń ulıwma ózgertiwimizde, IoT hám infokommunikatsion texnologiyalar bir-birine qosımsha qollanılatuǵın texnologiyalar bolıp, olardıń óz-ara baylanısı IoT sistemalarınıń natiyjeliligin asıradı hám jańa múmkinshiliklerdi jaratadı. Bul baylanıs IoT sistemalarınıń joqarı dárejede avtomatlastırılgan, monıtorıń etilgen hám maǵlıwmat almasıwı ańsatlastırılǵan bolıwın támiyinleydi. Onıń túsinigi hám termini birinshi ret Massachusets texnologiya institutı qasındaǵı Auto-ID Labs izertlew toparı tiykarlawshisi Kevin Eshton tárepinen 1999 -jılda Procter & Gamble basqarıwı ushın prezentaciyada islep shıǵılǵan. Prezentaciyada RFID teglerin keń qamtılǵan qollanıw etiw korporatsiyada támiynat shınjırın basqarıw sistemasın qanday ózgertiwi múmkinligi haqqında sóz yuritildi.
2004-jılda “Scientific American” jurnalı “buyımlar interneti”ga arnalǵan koncepciyanıń xojalıq paydalanıw daǵı múmkinshiliklerin kórsetetuǵın keń maqala baspadan shıǵardı : maqalada xojalıq texnika (budilnik, konditsioner), úy sistemaları qanday islewin kórsetetuǵın illyustratsiya berilgen. Ol jaǵdayda (baǵ suwǵarıw sisteması, qawipsizlik sisteması, jaqtılandıriw sisteması ), sensorlar (termik, jaqtılıq hám háreket sensorları ) hám “buyımlar” (mısalı, identifikaciya jarlıǵı menen támiyinlengen dáriler) baylanıs tarmaqları (infraqızıl, sımsız, quwat hám basqalar ) arqalı bir-biri menen óz-ara tásir etiwi (tómen kernewli tarmaqlar ) hám processlerdiń tolıq avtomatikalıq orınlanıwın támiyinlewi (kofe qaynatkichni qosıń, jaqtılandıriwdi ózgertiriń, dári ıshıwdı eslating, temperaturanı saqlań, bog'ni sug'oring, energiyanı tejang jáne onıń sarpın basqaring) barlıǵı qamtıp alınǵan edi. Úydi avtomatlashtirishning usınıs etilgen variantları óz-ózinen jańa emes edi, biraq baspada qurılmalar hám “buyımlar”ni Internet protokolları tárepinen xızmet kórsetetuǵın birden-bir kompyuter tarmaǵına birlestiriwge pát berildi hám “buyımlar interneti”ni bólek hádiyse retinde kórip shıqtı. Házirde túsinik keń keń tarqalıp barmaqta.
Milliy razvedka keńesi esabatında 2008-jıl “buyımlar interneti” altı buzıwshi texnologiyalardan biri retinde kórinetuǵın boladı, qarıydarlar ushın keń tarqalǵan hám sezilmes ónimlerdiń qabarǵan jerlew, mebel, qaǵaz hújjetleri sıyaqlı ulıwma zatlardıń Internet-túyinlerine aylanıwı qáwiplerdi sezilerli dárejede asırıwı múmkinligi kórsetilgen
2008-jıldan 2009 -jılǵa shekem bolǵan dáwirdi Cisco analizshileri “buyımlar internetiniń haqıyqıy tuwılishi” dep esaplasadı, sebebi olardıń esap -kitaplarına kóre, naǵız ózi dáwirde global tarmaqqa jalǵanǵan qurılmalar sanı xalıq sanınan asıp ketken.
2009 -jıldan beri Evropa Komissiyası járdeminde hár jılı Bryusselda “Internet of Things” konferensiyası bolıp ótedi, ol jaǵdayda Evropa komissarlari hám Evroparlament deputatları, Evropa mámleketleriniń húkimet hámeldarları, kompaniyalar basshıları, SAP, SAS institutı, Telefo'nica sıyaqlı iri universitetler hám izertlew laboratoriyalarınıń jetekshi ilimpazlarınıń esabatları usınıs etiledi.
2010 -jıllardıń basınan baslap, “buyımlar interneti” “tumanlı esaplaw” paradigmasınıń háreketlendiriwshi kúshine aylandı (anglichan: fog computing), bultlı esaplaw principlerıni maǵlıwmatlar oraylarınan “Internet of Things” platformasi retinde qaralatuǵın júdá kóp sanlı óz-ara tásir etiwshi geografiyalıq bólistirilgen qurılmalarǵa tarqatadı.
Texnologiyalar
Identifikaciya qılıw quralları
Maǵlıwmatlar tarmaqlarına jalǵanıw quralları menen támiyinlenbegen fizikalıq dúnya obiektleriniń “buyımlar interneti”ga qosılıwı bul obiektlerdi (“zatlar”) identifikaciyalaw texnologiyalarınan paydalanıwdı talap etedi. RFID texnologiyası koncepciyanıń payda bolıwına dúmpish bolǵan bolsa -de, avtomatikalıq identifikaciya qılıw ushın isletiletuǵın barlıq qurallar bunday texnologiyalar retinde isletiliwi múmkin: optikalıq tárepten teńib alınatuǵın identifikatorlar (shtrix kodları, Data Matrix, QR kodları), real waqıtta jaylasıwdı anıqlaw quralları. “Buyımlar interneti” ning hár tárepleme tarqalıwı menen obiekt identifikatorlarining ayriqshalıǵın támiyinlew zárúrli áhmiyetke iye, bul bolsa óz gezeginde standartlastırıwdı talap etedi.
Tikkeley Internet tarmaqlarına jalǵanǵan obiektler ushın dástúriy identifikator tarmaq adapteriniń MAC adresi bolıp, ol sizge jalǵanıw dárejesinde qurılmanı anıqlaw imkaniyatın beredi, usınıń menen birge ámeldegi mánziller diapazonı derlik tawsılmaydı (MAC-48 de 2 48 mánzil). Bunday qurılmalar ushın keńlew identifikaciya qılıw múmkinshilikleri IPv6 protokolı menen támiyinlenedi, ol Jer xalqına keminde 300 million qurılmanı kem ushraytuǵın tarmaq qatlamı mánzilleri menen támiyinleydi.
Ólshew quralları
Ólshew quralları sırtqı ortalıq haqqındaǵı maǵlıwmatlardı mashina o'qiy alatuǵın maǵlıwmatlarǵa aylandırıwdı támiyinleytuǵın hám sol arqalı esaplaw ortalıǵın mazmunli maǵlıwmatlar menen toltırıwdı támiyinleytuǵın “Buyımlar Interneti” da bólek orın tutadı. Elementar datchiklardan (mısalı, temperatura, basım, jaqtılıq), tutınıwdı ólshew ásbaplarınan (mısalı, sanalı esaplagichlar) quramalı integraciyalasqan ólshew sistemalarınasha bolǵan keń túrdegi ólshew ásbapları qollanıladı. “Buyımlar interneti” konsepsiyası sheńberinde ólshew quralların tarmaqta (mısalı, sımsız sensor tarmaqları, ólshew kompleksleri) birlestiriw zárúrli áhmiyetke iye, bunıń nátiyjesinde mashinadan mashinaǵa óz-ara tásir qılıw sistemaların qurıw múmkin.
Baylanıs quralları
Múmkin bolǵan maǵlıwmatlardı uzatıw texnologiyaları spektri sımsız hám sımlı tarmaqlardıń barlıq múmkin bolǵan quralların óz ishine aladı.
Sımsız maǵlıwmatlardı uzatıw ushın tómen tezlikte nátiyjelililik, buzılıwlarǵa shıdamlılıq, maslasıwshanlıq hám ózin ózi shólkemlestiriw múmkinshiligi sıyaqlı pazıyletler “buyımlar interneti”ni jaratıwda ásirese zárúrli rol oynaydı. Bul quwatqa tiykarǵı qızıǵıwshılıq IEEE 802. 15. 4 standartı bolıp, ol energiya tejeytuǵın jeke tarmaqlardı shólkemlestiriw ushın fizikalıq qatlam hám kirisiwdi basqarıwdı belgileydi hám ZigBee, WirelessHart, MiWi, 6 LoWPAN, LPWAN sıyaqlı protokollar ushın tiykar esaplanadı.
Qosımshalar
IoT qurılmaları ushın qosımshalardıń keń kompleksi kóbinese tutınıw, kommerciya, sanaat hám infratuzilma maydanlarına bólinedi
Qarıydar qosımshaları
IoT qurılmaları sanı artıp barıp atır, atap aytqanda, jalǵanǵan transport quralları, úy avtomatizatsiyasi, sanalı kiyim-keshek, jalǵanǵan den sawlıqtı saqlaw hám aralıqtan baqlaw múmkinshiligine iye úskeneler.
Sanalı úy
IoT qurılmaları úydi avtomatlashtirishning keń konsepsiyasınıń bir bólegi bolıp, jaqtılandıriw, qizdırıw hám konditsioner, media sistemaları hám qawipsizlik sistemaları hám video gúzetiw sistemaların óz ishine alıwı múmkin. Uzaq múddetli jeńillikler jaqtılıq hám elektronikani avtomatikalıq túrde óshiriw yamasa úy xalqın paydalanıw tuwrısında xabarlı qılıw arqalı energiya tejewdi óz ishine alıwı múmkin.
Sanalı úy yamasa avtomatlastırılgan úy sanalı qurılmalar hám úskenelerdi basqaratuǵın platforma yamasa oraylarǵa tiykarlanǵan bolıwı múmkin. Mısalı, Apple HomeKit'dan paydalanıp, óndiriwshiler iPhone hám Apple Watch sıyaqlı iOS qurılmalaridagi qosımsha járdeminde úy ónimleri hám aksessuarların basqarıwı múmkin. Bul arnawlı programma yamasa Siri sıyaqlı jergilikli iOS qosımshaları bolıwı múmkin. Bunı Lenovo Smart Home Essentials mısalında kórsetiw múmkin. Sonıń menen birge, Amazon Shesho, Google Home, Apple HomePod hám Samsung SmartThings Hub sıyaqlı hár qıylı sanalı úy ónimlerin jalǵaw ushın ǵárezsiz platformalar retinde usınıs etiletuǵın arnawlı sanalı úy orayları bar. Kommerciya sistemalarınan tısqarı, kóplegen mámleketlik emes ashıq derek ekotizimlari ámeldegi, atap aytqanda, Home Assistant, OpenHAB hám Domoticz.
Ǵarrılarǵa ǵamxorlıq qılıw
Sanalı úydiń tiykarǵı qosımshalarınan biri mayıplar hám ǵarrılarǵa járdem beriw bolıp tabıladı. Bul úy sistemaları iyesiniń ayriqsha mútajliklerin qandırıw ushın járdemshi texnologiyalardan paydalanadı. Dawıslı basqarıw kóriw hám jıldamlıq kemshilikleri bolǵan paydalanıwshılarǵa járdem beriwi múmkin, usınıń menen birge ulıwma shaqırıq qılıw sistemaları esitiw qábileti hálsiz paydalanıwshılar tárepinen kiyiladigan koxlear implantlarga tikkeley jalǵanıwı múmkin. Olar, sonıń menen birge, qosımsha qawipsizlik funksiyaları menen úskeneleniwi múmkin. Bul ayrıqshalıqlar jıǵılıw yamasa tutılıw sıyaqlı medicinalıq ayrıqsha jaǵdaylardı gúzetshi sensorlardı óz ishine alıwı múmkin. Sol tárzde qollanılatuǵın sanalı úy texnologiyası paydalanıwshılarǵa kóbirek erkinlik hám turmıs sapasın asırıwı múmkin.
Medicina hám den sawlıqtı saqlaw
IoT qurılmaları den sawlıqtı aralıqtan monıtorıń qılıw hám ayrıqsha eskertiw sistemaların támiyinlew ushın isletiliwi múmkin. Bul salamatlıq monıtoringi ásbapları qan basımı hám júrek urıw tezligi monıtorlarınan tartıp, júrek stimulyatori, Fitbit elektron bilezikleri yamasa aldıńǵı esitiw apparatları sıyaqlı arnawlı implantlarni baqlawǵa ılayıq aldıńǵı qurılmalarǵa deyin bolıwı múmkin. Birpara emlewxanalar bánt bolǵan waqtın hám nawqas qashan turıwǵa háreket etip atırǵanın anıqlay alatuǵın “sanalı kepren” larni engiziwdi basladı.
2018-jıldan baslap IoMT tekǵana klinikalıq laboratoriya sanaatında, bálki den sawlıqtı saqlaw hám medicinalıq qamsızlandırıwda da qollandi. Den sawlıqtı saqlaw salasındaǵı IoMT házirde shıpakerler, nawqaslar hám awırıwlarǵa ǵamxorlıq etiwshiler, miyirbiykeler, shańaraqlar hám basqalarǵa múmkinshilik beredi. Bunnan tısqarı, IoT-ga tiykarlanǵan sistemalar nawqasqa jóneltirilgen bolıp, nawqastıń medicinalıq sharayatlarına salıstırǵanda maslasıwshanlıqtı támiyinleydi. Qamsızlandırıw sanaatı daǵı IoMT eń jaqsı hám jańa túrdegi dinamikalıq maǵlıwmatlarǵa kirisiwdi támiyinleydi. Buǵan klientler minez-qulqların baqlaw ushın biosensorlar, taqiladigan qurılmalar, jalǵanǵan medicinalıq qurılmalar hám mobil qosımshalar sıyaqlı sensorǵa tiykarlanǵan sheshimler kiredi. Bul anıqlaw anderrayting hám jańa bahalaw modellerine alıp keliwi múmkin.
Den sawlıqtı saqlawda buyımlar internetin qóllaw sozılmalı keselliklerdi emlewde, sonıń menen birge, keselliklerdiń aldın alıw hám baqlawda tiykarǵı rol oynaydı. Kúshli sımsız sheshimlerdi jalǵaw arqalı aralıqtan turıp monıtorıń qılıw múmkin. Jalǵanıw ámeliyatshılarǵa nawqas maǵlıwmatların toplaw hám den sawlıqtı saqlaw maǵlıwmatların analiz qılıw ushın quramalı algoritmlardı qóllaw imkaniyatın beredi
Transport
Buyımlar Interneti túrli transport sistemalarında baylanıs, basqarıw hám informaciyanı qayta islewdi birlestiriwge járdem beredi. Transport sistemasınıń bul komponentleri ortasındaǵı dinamikalıq óz-ara tásir transport quralları ortasında hám ishinde baylanıs, sanalı háreketti basqarıw, sanalı toqtap qalıw jayı, elektron tólew sistemaları, logistika hám parkni basqarıw, transport quralların basqarıw, qawipsizlik hám jol boylap járdem imkaniyatın beredi.
Islep shıǵarıw
Processni basqarıwdı avtomatlastırıw ushın cifrlı basqarıw sistemaları, operator ásbapları hám úskeneler qawipsizligi hám qawipsizligin optimallastırıw ushın xizmet kórsetiw informaciya sistemaları IoT [26] kepillikine kiredi. IoT, sonıń menen birge, maksimal isenimlilikti támiyinlew ushın boljawlı texnikalıq xizmet kórsetiw, statistikalıq bahalaw hám ólshewler arqalı aktivlerdi basqarıwda qollanıwı múmkin [27]. Sanaat qadaǵalawı sistemaları energiya sarpın optimallastırıw ushın sanalı tarmaqlar menen birlestirilishi múmkin. Ólshew, avtomatlashtirishni basqarıw, zavodtı optimallastırıw, sog'liq hám qawipsizlikti basqarıw hám basqa funksiyalar tarmaq sensorları tárepinen támiyinlenedi.
Awıl xojalıǵı
Awıl xojalıǵında kóplegen IoT qosımshaları ámeldegi [28], mısalı, temperatura, jawın, ıǵallıq, samal tezligi, zıyankesler hám topıraq quramı haqqında maǵlıwmat toplaw múmkin. Bul maǵlıwmatlardan dıyxanshılıq ámeliyatın avtomatlastırıw, sapa hám muǵdardı jaqsılaw boyınsha tıyanaqlı qararlar qabıllaw, qáwip hám ısrapshılıqtı minimallastırıw hám de eginlerdi basqarıw ushın zárúr bolǵan háreketlerdi kemeytiw ushın paydalanıw múmkin. Mısal ushın, endi fermerler topıraq temperaturası hám ızǵarlıǵın uzaqtan baqlawı hám hátte IoT maǵlıwmatların anıq tóginlew programmalarına qóllawı múmkin [29]. Ulıwma maqset sonnan ibarat, sensor maǵlıwmatları fermerdiń óz xojalıǵı haqqındaǵı bilimi hám sezim menen birgelikte fermer xojalıǵı ónimliligin asırıw hám de ǵárejetlerdi kemeytiwge járdem beredi.
Trendlar hám ayrıqshalıqlar
Sońǵı jıllarda buyımlar Internetiniń tiykarǵı zárúrli tendensiyasi bul Internetge jalǵanǵan hám basqarılatuǵın qurılmalardıń keń dárejede ósiwi bolıp tabıladı. IoT texnologiyası ushın qosımshalardıń keń sheńberi ayrıqshalıqlar bir qurılmadan ekinshisine kútá úlken parıq etiwi múmkinligin ańlatadı, biraq kópshilik ushın ulıwma bolǵan tiykarǵı ayrıqshalıqlar bar.
Buyımlar Interneti fizikalıq dúnyanı kompyuter sistemalarına tuwrıdan-tuwrı integraciyalashuvi ushın múmkinshilikler jaratadı, nátiyjede nátiyjelililik, ekonomikalıq payda hám insan jugin azaytadı
Arxitekturası
Internet of Things sistemasınıń ápiwayılastırılgan forma daǵı arxitekturası ush qatlamnan ibarat: Layer 1: Devices, Layer 2: Edge Gateway hám Layer 3: Cloud. Qurılmalar Internet of Things úskenesinde isletiletuǵın sensorlar hám aktuatorlar sıyaqlı tarmaq qurılmaların, ásirese Modbus, Bluetooth, Zigbee sıyaqlı protokollardı yamasa shet shlyuzga jalǵanıw ushın menshikli protokollardı óz ishine aladı. Shek shlyuz qatlamı maǵlıwmatlardı aldınan qayta islew, bultga jalǵanıw, WebSockets sıyaqlı sistemalardan paydalanıw, hádiyseler orayı hám hátte birpara jaǵdaylarda shet shlyuzlar dep atalatuǵın maǵlıwmatlardı jıynaw sistemalarınan ibarat. Basqarıw qolaylıǵı ushın joqarı qatlamlar daǵı qurılmalardıń ulıwma kórinisin támiyinlew ushın shet shlyuz qatlamı da kerek.
|
| |
