|
Iqtisodiyot va innovatsion
|
| bet | 5/7 | | Sana | 23.05.2024 | | Hajmi | 100,05 Kb. | | #251402 |
Bog'liq 3 Yunusova Насимовдан 18-271-jadval
Bank xizmati va bank mahsuloti o‘rtasidagi asosiy farqlar1
№
|
Bank xizmati
|
Bank mahsuloti
|
1.
|
Ta’rif: Bank xizmatlari bank o‘z mijozlariga ko‘rsatadigan kengroq yordam, qo‘llab- quvvatlash va o‘zaro aloqalarni o‘z ichiga oladi. Ushbu xizmatlar ko‘pincha nomoddiy bo‘ib, bank ishi bilan bog‘liq jarayonlar va mijozlar tajribasini o‘z ichiga oladi.
|
Ta’rif: Bank mahsulotlari deganda banklar o‘z mijozlariga taqdim etadigan moliyaviy vositalar yoki takliflar tushuniladi. Ushbu mahsulotlar mijozlar o‘zlarining turli moliyaviy ehtiyojlari va maqsadlarini qondirish uchun foydalanishlari mumkin bo‘lgan moddiy
moliyaviy vositalardir.
|
2.
|
Tabiat: Bank xizmatlari - bu bank bilan ishlashning umumiy tajribasi. Ular mijozlarga xizmat ko‘rsatish, onlayn bank platformalari, moliyaviy maslahatlar, hisoblarni boshqarish va bank mahsulotlaridan samarali foydalanishda
yordam berishni o‘z ichiga oladi.
|
Tabiat: Bank mahsulotlari o‘ziga xos yahlit moliyaviy aktivlar yoki xizmatlar bo‘lib, ko‘pincha o‘ziga xos xususiyatlar va shartlarga ega. Ular odatda yaxshi aniqlangan va standartlashtirilgan bo‘lib, mijozlar tushunishi va baholashini osonlashtiradi.
|
3.
|
Bank xizmatlari mijozlarni qo‘llab- quvvatlash, moliyaviy maslahat xizmatlari, onlayn va mobil bank platformalari, hisob- kitoblarni to‘lash xizmatlari, moliyaviy rejalashtirish, kredit bo‘yicha maslahatlar va investitsiya bo‘yicha ko‘rsatmalarni o‘z
ichiga oladi.
|
Umumiy bank mahsulotlari omonat hisobvaraqlari, tekshirish hisoblari, depozit sertifikatlari (CD), shaxsiy kreditlar, ipoteka kreditlari, kredit kartalari, avtokreditlar va investitsiya opsiyalari kabi investitsiya fondlari yoki brokerlik xizmatlarini o‘z ichiga oladi.
|
4.
|
Maqsad: Bank xizmatlari mijozlarning umumiy tajribasini yaxshilash va mijozlarning moliyaviy maqsadlariga erishish uchun bank mahsulotlaridan samarali foydalanishlarini ta’minlashga qaratilgan. Xizmatlar ko‘pincha bank xizmatlarini qulay, xavfsiz va foydalanuvchilarga qulay qilish uchun
mo‘ljallangan.
|
Maqsad: Bank mahsulotlari mijozlar uchun o‘z pullarini boshqarish, ko‘paytirish yoki ularga kirish, moliyaviy maqsadlarga erishish va muayyan moliyaviy ehtiyojlarni qondirish uchun vosita bo‘lib xizmat qiladi (masalan, jamg‘arma, qarz olish, investitsiya qilish).
|
5.
|
Mijozlarning o‘zaro ta’siri: Bank xizmatlari mijozlar va bank o‘rtasidagi o‘zaro aloqalarni o‘z ichiga oladi, ko‘pincha doimiy asosda. Ular mijozlarga bank mahsulotlaridan foydalanishda va ularning moliyaviy ishlarini boshqarishda yordam berish va qo‘llab-quvvatlash uchun
mo‘ljallangan.
|
Mijozlarning o‘zaro ta’siri: Banklar mijozlarni jalb qilish uchun o‘z mahsulotlarini reklama qiladi va targ‘ib qiladi. Xaridorlar ushbu mahsulotlar orasidan o‘zlarining afzalliklari va talablariga qarab tanlashlari mumkin.
|
Bank xizmati deganda bank yoki moliya instituti o‘z mijozlariga taqdim etayotgan har qanday moliyaviy mahsulot yoki yordam tushuniladi. Ushbu xizmatlar jismoniy shaxslar,
211 Muallif tomonidan tuzildi.
korxonalar va tashkilotlarning moliyaviy ehtiyojlarini qondirish uchun mo‘ljallangan va ular asosiy depozit hisobvaraqlaridan tortib murakkabroq moliyaviy mahsulotlargacha bo‘lgan keng ko‘lamli takliflarni o‘z ichiga oladi.
Bank xizmatlarini har xil turlarga bo‘lish mumkin, jumladan:
depozit xizmatlari (muddatli depozitlar, jamg‘arma depozitlar va boshqalar);
plastik kartalar bilan xizmatlar;
internet banking xizmatlari;
mobil banking xizmatlari;
kredit xizmatlari (mikroqarz, ipoteka, avtokredit, ta’lim krediti);
kredit kartalar bilan xizmatlar;
konsalting xizmatlari;
brokerlik xizmatlari;
moliyaviy rejalashtirish;
kassa xizmatlari;
bank depozit qutisi xizmatlari;
valyuta xizmatlari;
boshqa chakana xizmatlar.
Taqdim etilayotgan xizmatlarning o‘ziga xos diapazoni bir bankdan boshqasiga farq qilishi mumkin, bu muassasa hajmi, yo‘nalishi va mijozlar bazasi ehtiyojlariga bog‘liq.
O‘zbekistonda chakana bank xizmatlari bozoridagi bugungi kundagi holatiga e’tibor qaratadigan bo‘lsak, chakana bank xizmatlari uchun aniq chegaralar belgilanmagan. Shu bois, ularni ikki guruhga ajratish maqsadga muvofiqdir:
Jismoniy shaxslarga ko‘rsatiladigan xizmatlar (Bank yoki boshqa biron-bir tashkilot yohud tadbirkorlik faoliyatiga xizmat ko‘rsatish bilan bog‘liq bo‘lmagan);
Yuridik shaxslarga, aynan shu tashkilotlarda faoliyat yuritadigan jismoniy shasxlarning iste’molga oid ehtiyojlarini qondirish uchun ko‘rsatiladigan korporativ-chakana xizmatlar (Masalan, tashkilot xodimlariga oylik maoshlarini, jismoniy shaxslarning bank to‘lov kartalaridagi shaxsiy hisob raqamlariga o‘tkazish orqali to‘lash).
Tadqiqotimiz maqsadidan kelib chiqqan holda, e’tiborimizni jismoniy shaxslarga ko‘rsatiladigan chakana bank xizmatlarining birinchi guruhiga qaratamiz. 1-rasmda chakana bank xizmatlarining to‘liq spektri tasvirlangan.
Chakana kreditlash butun dunyo bo‘ylab moliyaviy tizimlarida asosiy ahamiyat kasb etuvchi bo‘lib, iqtisodiy o‘sish va shaxsiy rivojlanish uchun katalizator bo‘lib xizmat qiladi. An’anaviy bank kreditlaridan peer-to-peer kreditlash platformalariga qadar, chakana kreditlash landshafti yillar davomida rivojlandi.
Chakana kreditlashda yakka tartibdagi uy sotib olish uchun, biznesni boshlash uchun, ta’lim olish uchun odamlarga o‘z maqsadlariga erishish uchun turli yo‘nalishlarda kreditlar ajratiladi. Moliyaviy institutlar, jumladan, banklar va mikrokredit tashkilotlari qarz oluvchilarning turli ehtiyojlarini qondirish uchun turli xil kredit mahsulotlarini taklif qilishadi. Jismoniy shaxslarga kredit berish an’anaviy bank tizimlaridan tashqarida qolishi mumkin bo‘lgan jismoniy shaxslar uchun kredit olish imkoniyatini ta’minlash orqali moliyaviy inklyuzivlikka hissa qo‘shadi. Bu odamlarga tadbirkorlik faoliyatida ishtirok etish va shaxsiy
o‘sishga sarmoya kiritish imkonini berish orqali iqtisodiy rivojlanishni rag‘batlantiradi.
22
rasm. Jismoniy shaxslar uchun chakana bank xizmatlari2
Chakana kreditlar bozori har xil bo‘lib, muayyan ehtiyojlarni qondirish uchun mo‘ljallangan turli xil kredit mahsulotlari mavjud. Ipoteka, iste’mol kreditlar, ta’lim kreditlari va avtokreditlar inson hayotining turli jabhalarini qamrab oluvchi moliyaviy vositalarga misoldir.
Texnologiyaning paydo bo‘lishi kreditlash landshaftida ham inqilob bo‘ldi. Onlayn kreditlash platformalari va mobil ilovalar qarz olish jarayonini yanada samarali, qulay va shaffof qildi. Bu raqobatning kuchayishiga va mijozlar tajribasining oshishiga olib keldi. Lekin chakana kreditlashda ham asosiy risklardan biri bu kredit riskidir. Kreditorlar qarz oluvchining kredit qobiliyatini to‘g‘ri baholash muammosiga duch kelishadi. Ishni yo‘qotish yoki sog‘liq muammolari kabi kutilmagan holatlar tufayli defoltlar yuzaga kelishi mumkin, bu esa kreditorlar uchun risklarni boshqarish bo‘yicha mustahkam strategiyalarni amalga oshirishda juda muhim ro‘l o‘ynaydi.
Xususan, iqtisodiy tanazzul va bozorning o‘zgaruvchanligi jismoniy shaxslarning kreditlarni to‘lash qobiliyatiga ta'sir qilishi mumkin. Kreditorlar qiyin iqtisodiy sharoitlarda harakat qilish uchun chidamli va moslashuvchan bo‘lishi kerak.
Jismoniy shaxslarga kredit berish moliyaviy sektorning dinamik va hayotiy jihati bo‘lib, jismoniy shaxslarni o‘z intilishlariga erishish uchun vositalar bilan ta'minlaydi. Imkoniyatlar ko‘p bo‘lsa-da, kreditorlar ehtiyotkorlik va innovatsiyalar bilan bog‘liq xavflarni boshqarishlari kerak. Texnologiya kreditlash landshaftini qayta shakllantirishda davom etar ekan ularni tartibga solish va yuzaga keladigan risklarni oqilona boshqarishni talab etmoqda. Shunday qilib, chakana kreditlar ham shaxslarni farovonlikka, ham jamiyatni kengroq iqtisodiy taraqqqiy topishiga hissa qo‘shishlari mumkin.
Pul o‘tkazmalari so‘nggi yillarda texnologik taraqqiyot va iste'molchilarning
232 Muallif tomonidan tuzildi.
o‘zgaruvchan umidlari ta'sirida transformativ evolyutsiyani boshdan kechirdi. An'anaviy pul o‘tkazmalaridan tortib raqamli to‘lov platformalarining yuksalishigacha, endi esa jismoniy shaxslar pulni chegaralar bo‘ylab o‘tkazishning misli ko‘rilmagan imkoniyatlariga ega.
An’anaga ko‘ra, jismoniy shaxslar transchegaraviy operatsiyalar uchun banklar va pul o‘tkazmalari xizmatlariga tayangan. Biroq, raqamli to‘lov platformalari va mobil pullarning paydo bo‘lishi odamlarning pul o‘tkazish usullarini inqilob qildi. Raqamli muqobillar tezlik, qulaylik va ko‘pincha tranzaksiya xarajatlarini kamaytiradi, bu esa an'anaviy usullarning ustunligiga shubha qiladi.
Pul o‘tkazmalarini raqamlashtirish moliyaviy inklyuzivlikni rivojlantirishda muhim rol o‘ynadi. Olis yoki yetarli darajada xizmat ko‘rsatilmagan hududlardagi odamlar endi o‘z smartfonlari orqali moliyaviy xizmatlardan foydalanish imkoniyatiga ega. Mobil hamyonlar va peer-to-peer to‘lov ilovalari bank va aholi o‘rtasidagi jismoniy aloqani bartaraf etishda kuchli vositaga aylandi.
Bu borada blokcheyn texnologiyasi va kriptovalyutalarning paydo bo‘lishi individual pul o‘tkazmalari uchun yangi o‘lchovni kiritdi. Blockchain ishonchli va shaffof tranzaktsiyalarni taklif qiladi, bu vositachilarga bo‘lgan ehtiyojni kamaytiradi. Bitkoin va Ethereum kabi kriptovalyutalar esa chegarasiz va samarali moliyaviy operatsiyalarni qidirayotganlar uchun markazlashtirilmagan alternativani taqdim etadi.
Shu qadar Rrivojlanishlarga qaramasdan transchegaraviy pul o‘tkazmalarida qiyinchiliklar saqlanib qolmoqda. Valyuta kursining o‘zgarishi, tartibga solishning murakkabligi va firibgarlik xavfi jismoniy shaxslar va moliya institutlari navigatsiya qilishlari kerak bo‘lgan muammolardir. Transchegaraviy operatsiyalar xavfsizligi va samaradorligini ta'minlash uchun standartlashtirilgan qoidalarga bo‘lgan ehtiyoj dolzarb muammodir.
Ayniqsa kiberxavfsizlik tahdidlari va shaxsiy ma'lumotlarni o‘g‘irlash xavfi jismoniy shaxslarning moliyaviy ma'lumotlari va operatsiyalarini himoya qilish uchun qat'iy choralar ko‘rish zarurligini ta'kidlaydi.
Shaxsiy pul o‘tkazmalarining kelajagi davom etayotgan texnologik innovatsiyalar tufayli shakllantirilishi mumkin. Sun’iy intellekt, mashinani o‘rganish va blokcheyn texnologiyasidagi keyingi yutuqlar transchegaraviy tranzaktsiyalarning tezligi, xavfsizligi va samaradorligini oshirishi mumkin. Moliyaviy institutlar, fintech kompaniyalari va tartibga soluvchilar o‘rtasidagi hamkorlik rivojlanayotgan landshaft uchun me’yoriy-huquqiy bazani shakllantirishda hal qiluvchi rol o‘ynaydi.
Bugungi kunda masofaviy bank xizmatlarining paydo bo‘lishi bilan moliya institutlari mijozlarning pullarini boshqarish usullarini qayta shakllantirmoqda. Texnologik taraqqiyot tufayli yuzaga kelgan ushbu paradigma almashinuvi nafaqat tendentsiya, balki bank sohasidagi inqilobdir. Keling, masofaviy bank xizmatlarining evolyutsiyasini, ularning asosiy xususiyatlari va iste'molchilarga ham, moliya institutlariga ham qator afzalliklarga ega.
Masofaviy bank xizmatlari keng ko‘lamli raqamli yechimlarni o‘z ichiga oladi, bu mijozlarga g‘isht va ohak filialida jismoniy mavjud bo‘lmasdan bank operatsiyalarini amalga oshirish imkonini beradi. Sayohat mijozlarga qoldiqlarni tekshirish, pul mablag‘larini o‘tkazish va to‘lovlarni xavfsiz veb-portallar orqali to‘lash imkonini beruvchi onlayn- bankingni joriy etish bilan boshlandi. Bugungi kunda masofaviy bank xizmatlari mobil bank ilovalari, virtual yordamchilar, sun’iy intellekt va biometrika kabi ilg‘or texnologiyalarni qamrab olgan holda kengaydi.
Foydalanuvchilar xavfsiz veb-saytlar yoki mobil ilovalar orqali o‘z hisoblariga kirishlari,
balanslarini tekshirishlari va tranzaksiyalarni amalga oshirishlari mumkin. Bank mahsuloti bo‘lgan mobil ilovalar orqali kreditlar olishi, depozit qo‘yish va boshqa moliyaviy xizmatlarni amalga oshirayotganligi sababli bankka tashrif buyurish zaruriyatini yo‘q qiladi.
Sun'iy intellektga asoslangan virtual yordamchilar, barmoq izi va yuzni tanish kabi zamonaviy xavfsizlik choralari masofaviy bank operatsiyalari xavfsizligini oshiradi. Ayniqsa masofaviy bank xizmatlarining qulayligi, vaqtni tejashdagi ahamiyati, kengaytirilgan xavfsizlik, xarajat samaradorligi va 24/7 foydalanish imkoniyati uning bugungi kun uchun ahamiyati salmoqli ekanligidan dalolat beradi.
Borgan sari raqamli dunyoda kassa xizmatlarining ahamiyatini oshirib bo‘lmaydi. Elektron tranzaktsiyalar mashhurlikka erishgan bo‘lsa-da, naqd pul kundalik hayotning muhim tarkibiy qismi bo‘lib qolmoqda. Banklar o‘z mijozlarining talablarini qondirish uchun bir qator kassa xizmatlarini taqdim etish talab etilmoqda. ATM xizmatlari, naqd pul o‘tkazish va yechib olish, mijozlar uchun naqd pul muomalasi va boshqa naqd pul bilan bog‘liq xizmatlar mijozlari uchun zarurligini yo‘qotmadi.
Jahon iqtisodiyoti tobora o‘zaro bog‘langanligi sababli, valyuta xizmatlari xalqaro tranzaktsiyalar bilan shug‘ullanadigan jismoniy shaxslar va korxonalar uchun ajralmas hisoblanadi. Bugungi kunda bir valyutani boshqa valyutaga aylantirish, pul o‘tkazmalari va xalqaro to‘lovlar, chet el valyutalarida hisobvaraqlar ochish va boshqa valyuta xizmatlar bank mijozlariga keng ko‘lamda ko‘rsatilib kelinmoqda.
Kundalik katta miqdordagi pul oqimi o‘tadigan murakkab bank dunyosida moliyaviy monitoring iqtisodiy barqarorlik va xavfsizlikning ishonchli qo‘riqchisi bo‘lib xizmat qiladi. Ushbu muhim amaliyot bankning moliyaviy faoliyatini tizimli kuzatish, tahlil qilish va tartibga solishni o‘z ichiga oladi. Moliyaviy monitoring orqali firibgarlikni aniqlash va oldini olish, qonun va qoidalarga muvofiqlik, risklarni boshqarish, pul yuvishga qarshi kurashish va mijozlar faoliyatini tekshirish mumkin bo‘ladi.
Texnologik taraqqiyot va moliyaviy murakkabliklar kuchayib borayotgan davrda banklarda moliyaviy monitoringning roli hech qachon bu qadar muhim bo‘lmagan. U moliyaviy jinoyatlarga qarshi qalqon vazifasini o‘taydi, me’yoriy-huquqiy hujjatlarga rioya qilishga yordam beradi va moliya tizimining barqarorligini ta’minlaydi. Texnologiyalar rivojlanishda davom etar ekan, moliyaviy monitoring bank operatsiyalarining yaxlitligi, xavfsizligi va shaffofligini ta'minlash, jahon moliyaviy landshaftiga ishonchni kuchaytirishda birinchi o‘rinda qoladi.
Plastik kartochkalar moliyaviy muhitda keng tarqalgan bo‘lib, odamlarning pullarini boshqarish va ulardan foydalanish usullarining ehg maqullaridan biriga aylandi. Debet va kredit kartalari qulaylik, xavfsizlik va moslashuvchanlikni taʼminlovchi zamonaviy bank faoliyatining muhim vositalariga aylandi. Kartalar faqat qonuniy hisob egalariga berilishini ta'minlash uchun banklar shaxsni tasdiqlashning qat'iy tartib-qoidalarini amalga oshirishlari kerak, bu esa firibgarlik faoliyati xavfini kamaytiradi.
Texnologiyaning rivojlanishi bilan banklar o‘zlarining karta xizmatlariga kontaktsiz va mobil to‘lov imkoniyatlarini tobora ko‘proq integratsiya qilmoqdalar. Bu nafaqat mijozlar uchun qulaylikni oshiradi, balki jismoniy shaxs kartalari bilan o‘zaro aloqaga bo‘lgan ehtiyojni kamaytirish orqali qo‘shimcha xavfsizlik qatlamini ham qo‘shadi.
Jismoniy shaxslarning omonatlari bank sektorining asosini tashkil etib, banklarning moliyaviy barqarorlik va o‘sishning asosini tashkil etadi. Jismoniy shaxslar tomonidan har xil turdagi hisobvaraqlardagi depozitlari iqtisodiy taraqqiyotni rag‘batlantirish, banklarning
25
kredit faoliyatini qo‘llab-quvvatlash va likvidlikni saqlash uchun zarur kapital bilan ta’minlashda muhim rol o‘ynaydi.
Zamonaviy bank texnologiyalari raqamli bank ishini qayta shakllantirishda davom etar ekan, aholi omonatlari banklarning barqaror rivojlanishi va o‘sishida muhum ahamiyat kasb etadi.
jadval
|
| |
