|
Iqtisodiyotda axborot-kommunikatsiyatexnologiyalari va tizimlari
|
| bet | 1/2 | | Sana | 16.05.2024 | | Hajmi | 1,65 Mb. | | #237588 |
Bog'liq IQTISODIYOTDA AXBOROT
“IQTISODIYOTDA AXBOROT-KOMMUNIKATSIYATEXNOLOGIYALARI VA TIZIMLARI” FANIGA KIRISH.
1. Iqtisodiyotda axborot-kommunikatsion texnologiyalarva tizimlar fanining ahamiyati, maqsadi va vazifalari.....................
.2. Raqamli iqtisodiyotda axborot-kommunikatsiyatexnologiyalarining o‘rni va vazifalari............................................
.3. Kompyuter tizimining ishlash blok-sxemasi.......................
Mamlakatimizdaraqamliiqtisodiyotnifaolrivojlantirish, archatarmoqlarvasohalarda, engavvalo, davlatboshqaruvi, ta’lim, sog‘liqnisaqlashvaqishloqxo‘jaligidazamonaviyaxborot-kommunikatsiyatexnologiyalarinikengjoriyetishbo‘yichakomplekschora-tadbirlaramalgaoshirilmoqda.Xususan, elektronhukumattiziminitakomillashtirish, dasturiymahsulotlarvaaxborottexnologiyalariningmahalliybozoriniyanadarivojlantirish, respublikaningbarchahududlaridaIT-parklarnitashkiletish, shuningdek, sohanimalakalikadrlarbilanta’minlashniko‘zdatutuvchi220 danortiqustuvorloyihalarniamalgaoshirishboshlangan.Bundantashqari, danortiqaxborottizimlaribilanintegratsiyalashgangeoportalniishgatushirish, jamoattransportivakommunalinfratuzilmaniboshqarishningaxborottiziminiyaratish, ijtimoiysohaniraqamlashtirishvakeyinchalikushbutajribaniboshqahududlardajoriyqilishninazardatutuvchi“RaqamliToshkent”kompleksdasturiamalgaoshirilmoqda1.O‘znavbatida, texnologikechimlarniishlabchiqishyangielektrondavlatvaaholiuchunijtimoiyahamiyatgaegaxizmatlarningrivojlanishigayordamberadi,innovatsiontadbirkorliksubyektlarininguniversitetlar, texnoparklar, biznes-inkubatorlarbilanhamkorliginirivojlantirish, bumahsulotvaxizmatlarningtubdanyangiturlariniyaratishga, elektronbiznesnirivojlantirishgavaelektronoperatsiyalarningyangiqonunchilikvatexnologikmexanizmlarinishakllantirishga, rivojlanishdagixarajatlarnioptimallashtirishgaimkonberadi.Bulutlitexnologiyalarningko‘payishi, ma’lumotlarhajminingmuttasilo‘sishi, arxitekturavahisoblashtizimlarinitashkilqilishusullariningsezilarlio‘zgarishiaksariyatsanoattarmoqlaridabiznesmodelivainfratuzilmaechimlariningo‘zgarishiga, rivojlanishjarayonidayangiinnovatsiyalarpaydobo‘lishigaolibkeladi. Davlatboshqaruvitiziminingsamaraliishlashinita’minlashdaaxborot-kommunikatsiyatexnologiyalariningrolinikuchaytirishning
tashkiliyvaiqtisodiyomilihozirgikundamamlakatdaraqamliiqtisodiyotnirivojlantirishningustunshartlaridanbirihisoblanadi. Bundayholda, IT-autsorsingbozori, mobilqurilmalarvadasturlarniijtimoiytarmoqtexnologiyalaridankengfoydalanishvamurakkabtahliliymuammolarnihalqilishuchunfoydalaniladiganrivojlanganbulutliinfratuzilmanirivojlantirishgaalohidaahamiyatberishkerak.Insonlarninghayotdarajasiniyaxshilash, aholiningbandligivatabiatinio‘zgartirish, atrof-muhitnimuhofazaqilishuchunAKTdanfoydalanishimkoniyatlarinikengaytirishvazaruriybilimlargaegabo‘lishzarurhisoblanadi. Ushbudarslik“Iqtisodiyotdaaxborot-kommunikatsiyatexnolo-giyalarivatizimlari”kursio‘quvdasturigamuvofiqtayyorlangan.Ushbu kurs yordamida talabalar iqtisodiyotda zamonaviy axborot-kommunikatsiya tеxnologiyalarini rivojlantirish, dasturiy va tеxnologik ta’minoti, zamonaviy tеxnik vositalar, opеratsion tizimlar va zamonaviy dasturlarda axborotlarni qayta ishlash va hisob-kitoblarni amalga oshirish, hisoblash jarayonlarini avtomatlashtirish tamoyil va uslublari bilan chuqur hamda har tomonlama o‘rganadilar. Shuningdеk, katta hajmdagi ma’lumotlar bilan ishlash va unda bulutli tеxnologiyalarni qo‘llash, axborot tizimlari va tеxnologiyalari xavfsizligini ta’minlashning stratеgik yo‘nalishlari, raqamli iqtisodiyotning blokchеyn tеxnologiyalari bilan amallarni bajarish, biznеs-muhitlarda biznеs axborot tizimlarining faoliyat yuritishi, elеktron biznеs va biznеs anatilika hisobotlarini tayyorlash va samarali foydalanish bo‘yicha har tomonlama bilimlarga ega bo‘ladilar.
1-BOB. “IQTISODIYOTDA AXBOROT-KOMMUNIKATSIYATEXNO-LOGIYALARI VA TIZIMLARI”FANIGA KIRISH
1.1. Iqtisodiyotda axborot-kommunikatsiyatexnologiyalariva tizimlarifanining mazmuni, maqsadi va vazifalariZamonaviy axborot-kommunikatsiya texnologiyalaridan (AKT) samarali foydalanmasdan turib, innovatsion iqtisodiyotni rivojlan-tirishni tasavvur qilib bo‘lmaydi.Iqtisodiyotida axborot-kommunikatsiya texnologiyalaridan foydalanish darajasi iqtisodiy o‘sish, samaradorlik, bandlik va biznes samaradorligini belgilaydi. Yagona axborot makonini tashkil etuvchi AKT ta’sirida axborot globallashuvi sharoitida sanoat iqtisodiyotining raqobatbardoshligi omillari o‘zgarib, yangilari bilan to‘ldirilmoqda.Rivojlanishning ushbu bosqichida O‘zbekiston texnologik rivojlanish darajasiga va ishbilarmonlik amaliyotiga AKTni joriy etish bo‘yicha loyihalarni yaxshiroq rejalashtirishga bog‘liq ravishda ishlab chiqarilgan samaradorlikni va boshqa iqtisodiy ko‘rsatkichlarni amaliy namoyish etish uchun yuqori salohiyatga ega. AKT sohasini ilg‘or rivojlantirish O‘zbekiston iqtisodiy siyosatining ustuvor yo‘nali-shlaridan biridir.O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoev Oliy Majlisga yo‘llagan murojaatidaquyidagilarni ta’kidlab o‘tdi: “Raqamli texnologiyalar nafaqat mahsulot va xizmatlar sifatini oshiradi, ortiqcha xarajatlarni kamaytiradi. Shu bilan birga, meni juda qattiq tashvishga soladigan va bezovta qiladigan eng og‘ir illat –korrupsiya balosini yo‘qotishda ham ular samarali vositadir. Buni barchamiz teran anglab olishimiz darkor. Davlat va jamiyat boshqaruvi, ijtimoiy sohada ham raqamli texnologiyalarni keng joriy etib, natijadorlikni oshirish, bir so‘z bilan aytganda, odamlar turmushini keskin yaxshilash mumkin”
Zamonaviy dunyoda raqamli texnologiyalar barcha sohalarda hal qiluvchi rol o‘ynaydi. O‘tgan yillarda O‘zbekiston rahbariyati tomonidan axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini keng joriy etish va rivojlantirish bo‘yicha olib borilgan ishlar allaqachon o‘z samarasini bermoqda.2020-yil AKT sohasi uchun, shubhasiz, sermahsul bo‘ldi. O‘tgan yilda AKT sohasida keng ko‘lamli ishlar va qator yirik loyihalar amalga oshirildi.Optik tolali aloqa liniyalarini qurish loyihasini amalga oshirish bo‘yicha qator ishlar olib borilib, optik tolali tarmoqlarning umumiy uzunligi2020-yilga kelib72 mingkilometrgayetkazildi. Joriy yil oxirigacha 118,6 ming kilomertgachayetkazilishi rejalashtirilgan. BirmilliontaInternet tarmog‘iga keng polosali ulanish portlari o‘rnatilib, ularning umumiy soni3 milliongayetkazildi. 2021-yil oxiriga qadar portlarning soni3,9 milliongachayetkazilishi rejalashtirilgan. Xalqaro Internet tarmog‘iga ulanishning umumiy o‘tkazuvchanlikqobiliyati1 200 Gbit/s.gacha yetkazildi. Ma’lumotlar uzatish tarmog‘ining o‘tkazuvchanlik qobiliyati viloyat markazlari darajasida2 barobarga, tuman markazlari darajasida esa4 barobaroshdi.Telekommunikatsiya infratuzilmasini rivojlantirish maqsadida2020-yilda5 Petabaytgasig‘imli ma’lumotlarni saqlash va qayta ishlash markazi ushga tushirildi.Mobil aloqa tarmoqlarni rivojlantirish bo‘yicha Respublika bo‘yicha31,7 mingdan ortiqmobil aloqa baza stantsiyalari mavjud bo‘lib, aholi punktlarni mobil aloqa bilan qamrash darajasi98 foizgachaoshirildi. Bu yilda mobil aloqa baza stantsiyalari sonini33,7 minggachayetkazilishi va mobil aloqa bilan qamrovni99 foizgachako‘tarilishi rejalashtirilgan.Internet bilan ta’minlash doirasida keng ko‘lamli ishlar amalga oshirilmoqda. Respublikada10154 taumumta’lim maktablari,5725 tamaktabgacha ta’lim muassasalari va3 401 tasog‘liqni saqlash obyektlari mavjud bo‘lib, joriy holatiga9 144 taxalq ta’limi,5725 tamaktabgacha ta’lim muassasalari va3 401 tasog‘liqni saqlash obyektlariga jami17 660 kilometroptik tolali aloqa liniyalari tashkil etilgan va yuqori tezlikdagi Internet tarmog‘iga ulanish imkoniyati yaratilgan.O‘tgan yilgi Davlat dasturida ijtimoiy soha obyektlari, jumladan, umumta’lim maktablari, maktabgacha ta’lim va sog‘liqni saqlash muassasalarini tezkor internetga ulash ustuvor vazifa sifatida belgilab berilgandi. Boisi bu yosh avlodning zamonaviy bilim olishi, bemorlarga sifatli va tezkor xizmat ko‘rsatish salohiyatini oshirishi bilan ham ahamiyatlidir.Birinchidan,AKT sohasining iqtisodiy ko‘rsatkichlari barqarorligini ta’minlash borasida:11 ta investitsiya loyihasi amalga oshirilishi hisobiga 200,5 million dollardan ortiq, jumladan, 141,4 million dollar to‘g‘ridan-to‘g‘ri xorijiy investitsiyalar jalb qilindi.Ikkinchidan, Raqamli infratuzilmani rivojlantirish borasida:bugungi kunda5641 tamobil aloqa tayanch stansiyasi ishga tushirilib, ularning umumiy soni31 740 tagayetkazildi;Oldin asosan, telefon so‘zlashuvlari xizmatlarini ko‘rsa-tuvchimobil tarmoqlarini kengaytirish vazifasi bajarilgan bo‘lsa, hozir tarmoq qamrovini oshirish bo‘yicha loyihalar internet xizmatlarini kengaytirish uchun3G/4Gtexnologiyalari joriy etilmoqda. Xususan, 2020 yilda5641 ta mobil aloqabaza stansiyalari o‘rnatilib ishga tushirildi, bundan tashqari3600 ta 2Gbaza stansiya 3G/4G standartiga modernizatsiya qilindi.2020 yilning 1 yanvaridan operator va provayderlarga Internet xizmatlari uchun tarif o‘tgan yilning shu davriga nisbatan34 foizgaarzonlashtirilib, 1 Mbit/s uchun 56,0 mingso‘mni tashkil etdi.Internet xizmatidan foydalanuvchilar soni22 mln.dan ortdi,shundan mobil Internet foydalanuvchilarisoni 19 mln.nitashkil etdi.Respublika bo‘yicha237 taobyektda magistral telekom-munikatsiya tarmoqlari kengaytirilib, telekommunikatsiya uskunalari modernizatsiya qilinib, magistral telekommunikatsiya tarmoqlari o‘tkazuvchanlik qobiliyati viloyatlararo darajada200 Gbit/s.ga, tumanlararo darajada esa40 Gbit/s.ga yetkazildi.1.1-rasmda telekommunikatsiya infra tuzilmasini rivojlantirish ko‘rsatkichlari keltirilgan.Shuningdek, “Optik tolali aloqa liniyalarini qurish”loyihasi doirasida respublika bo‘yicha10,0 ming km.optik tolali aloqa liniyalari qurilib, umumiy uzunligi 36,6 ming km. ga yetkazildi.Mobil aloqa tarmoqlarini rivojlantirish maqsadida 2 017 ta mobil aloqa baza stansiyasi o‘rnatilib, ularning umumiy soni26 mingtadanortdi va respublika aholi maskanlarini mobil aloqa bilan qamrovi darajasi 96 foizga va mobil Internet tarmog‘iga keng polosali ulanish qamrovi darajasi70 foizgayetkazildi. Internet tarmog‘iga keng polosali simli ulanishni kengaytirishni amalga oshirish doirasida operatorlar va provayderlar tomonidan786 mingta portmontaj qilindi va umumiy keng polosali tarmoqqa ulanish portlari soni1,9 mln.gayaqin yetkazildi.Servis, turizm, savdo va umumiy ovqatlanish obyektlarining jozibadorligini oshirish maqsadida barcha diqqatga sazovor joylar, ziyoratgohlar, temir yo‘l vokzallari, aeroport, turistik obyektlar hamda Toshkent metropolitenining barcha obyektlarida xo‘jalik yurituvchi subyektlar, telekommunikatsiya operator va provayderlari tomonidan685dan ortiq Wi-Fi tarmog‘i orqali Internetga ulanish nuqtalari ishga tushirildi.Iqtisodiyotgi axborot-kommunikatsiya texnologiyalar va tizimlar fanini o‘rganishning asosiy maqsadi zamonaviy axborot-kommunikatsiya texnologiyalaridan, shu jumladan raqamli iqtisodiyot texnologiyalaridan milliy iqtisodiyot tarmoqlari va sohalarida foydalanish bo‘yicha fundamental bilim, ko‘nikma va amaliy ko‘nikmalarni shakllantirishdir.
1.1-rasm.Telekommunikatsiya infra tuzilmasini rivojlantirish
|
| |
