Iqtisodiyotni raqamlashtirish sharoitida buxgalteriya hisobi, iqtisodiy tahlil va auditni xalqaro standartlar asosida rivojlantirish muammolari va istiqbollari

700 
qilish va ishlab chiqarishni innovatsion rivojlantirish ishlari turli iqtisodiy vositalar 
yordamida amalga oshirilmoqda. Ushbu natijaga erishish uchun iqtisodiyotning real 
va moliyaviy sektorida investitsion faollikni oshirish talab qilinadi. Iqtisodiyotning 
real sektorini moliyaviy jihatdan ta’minlanishi ushbu sektorni yanada barqaror 
rivojlanishida muhim rol o‘ynaydi. Mazkur masalani ijobiy hal etishda tijorat 
banklarining faoliyati alohida ahamiyat kasb etadi. Tijorat banklari investitsion 
siyosatining samarali tashkil etilishi esa iqtisodiyotni modernizatsiya qilishda va real 
sektorni barqaror rivojlantirishda muhim o‘rin tutadi. 
Mamlakatimiz iqtisodiyotiga jahon investitsiya bozoridan ko‘proq miqdorda 
xorijiy investitsiyalarni milliy iqtisodiyotga jalb etishi uchun viloyatning Investitsiya 
va tashqi savdo qo‘mitasi Xalqaro moliya institutlariga a’zo bo‘lib, investitsion 
faoliyat 
munosabatlarini 
jahonning 
rivojlangan 
mamlakatlari 
tajribalaridan 
foydalanib takomillashtirib xalqaro normalarga muvofiqlashtirishi lozim. Bundan 
xorijiy investorlar mintaqa iqtisodiyotiga katta miqdorda xorijiy investitsiyalarni 
kiritishga manfatdorligi oshadi va ularga qulay investitsion muhit yaratadi.
Jahon tajribasidan bizga ma’lumki, tijorat banklarining investitsion 
jarayonlarda faol qatnashishi iqtisodiyotni modernizatsiya qilishda va mamlakat 
sanoat salohiyatining mustahkamlanishida muhim o‘rin tutadi. Rivojlangan bozor 
iqtisodiyoti sharoitida mablag‘larni qayta taqsimlash moliyaviy vositachilar orqali 
amalga oshiriladi. Investitsion jarayon natijasida pul mablag‘lari moliyaviy soha 
yordamida ishlab chiqarish tarmoqlariga yo‘naltiriladi va bu jarayonda tijorat 
banklari muhim o‘rin egallaydi.
So‘nggi 
yillarda 
mamlakatimizda 
xususiy 
sektor 
rivojlanishini 
rag‘batlantirish, banklarning investitsiyaviy jozibadorligini, bank xizmatlari 
ommabopligi va sifatini oshirish uchun bank sektorini tubdan transformatsiya qilish 
maqsadida 2020 yil 12 mayda O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “2020-2025 
yillarga mo‘ljallangan O‘zbekiston Respublikasining bank tizimini isloh qilish 
strategiyasi to‘g‘risida”gi PF-5992-sonli Farmoni qabul qilindi ushbu strategiyaning 
asosiy maqsadi etib zamonaviy bank tizimini shakllantirish, banklarning 

701 
investitsiyaviy jozibadorligini oshirish va bank xizmatlarining yangi standartlarini 
joriy etishga qaratilgan bank tizimida kompleks o‘zgartirishlarni amalga oshirishdan 
iborat.
Milliy iqtisodiyotda investitsion jarayonlarni faollashtirish va unda tijorat 
banklarining ishtirokini kengaytirish zarurati iqtisodiy barqarorlikni ta’minlashda 
bank tizimining rolini oshirish bilan belgilanadi. Investitsion salohiyatni oshirishda 
banklar ishtiroki investitsion maqsadlarga bank mablag‘larini yo‘naltirish, 
investitsion xarakterdagi kreditlarni berish, ulushli ishtirok etish va qimmatli 
qog‘ozlar bilan operatsiyalarni amalga oshirish kabi yo‘nalishlarni o‘z ichiga oladi. 
Tijorat banklarining investitsion faolligi ularning moliya-sanoat guruhlaridagi 
ishtirok orqali yanada rivojlanadi. Chunki, moliya-sanoat guruhlari doirasida banklar 
istiqbolli investitsion loyihalarni ishlab chiqish va amalga oshirish, qimmatli 
qog‘ozlar bilan bog‘liq operatsiyalarni tashkil qilish hamda moliyaviy resurslarni 
yuqori daromadli sohalarga yo‘naltirish asosida investitsion faolligini oshiradi. 
Banklar uchun moliya-sanoat guruhlari tarkibida investitsion siyosatni amalga 
oshirish quyidagi imkoniyatlarni yaratadi: bank resurslari barqarorligini ta’minlash va 
ularning resurs bazasini yanada kengaytirish; foydalilik darajasi yuqori bo‘lgan 
investitsion loyihalarni amalga oshirish; moliyaviy risklar darajasini kamaytirish va 
kapital qo‘yilmalarni diversifikatsiyalash; likvidlilik darajasini oshirish; korxonalarni 
tashkil etish va aksiyadorlik munosabatlarini rivojlantirish, ustav kapitalida ulushli 
ishtirok etish orqali ular faoliyatiga ta’sir etishni kuchaytirish. 
Investitsion loyihalarni amalga oshirish jarayonida yuzaga keladigan 
moliyaviy risklarni baholash va ularni boshqarish yuzasidan zarur chora-tadbirlarni 
ishlab chiqish amaliyotini rivojlantirish tijorat banklarining investitsion faolligini 
oshirish va investitsion siyosatni samarali yuritish borasidagi asosiy masalalardan biri 
hisoblanadi. Chunki, investitsion loyihani amalga oshirish jarayonida turli 
omillarning ta’siri natijasida muayyan darajada moliyaviy risklar yuzaga kelishi va 
loyihaning samaradorligiga ta’sir ko‘rsatishi mumkin. Shu boisdan moliyaviy 
risklarni baholash va ularning salbiy ta’sirini oldini olishga qaratilgan chora-

702 
tadbirlarni amalga oshirish, bu borada tijorat banklari investitsion siyosat doirasida 
monitoring olib borish tizimini va amaldagi investitsion loyihalarni tahlil etish 
jarayonini faollashtirishlari lozim. 
Banklarning investitsion siyosatini samarali tashkil etish va ularning 
investitsion faolligini oshirishda quyidagilarni inobatga olish maqsadga muvofiq 
hisoblanadi: 
investitsion portfeli sifati va tavakkalchiliklarni boshqarish amaliyotini 
yaxshilash, moliyaviy tavakkalchiliklarni baholash uchun texnologik yechimlarni 
tadbiq etish orqali bank tizimining moliyaviy barqarorligini ta’minlash; 
investitsion siyosatni amalga oshirishda unga ta’sir ko‘rsatuvchi omillarni 
baholash va ularning ta’sir darajasini chuqur tahlil etish lozim; 
tijorat banklari va sanoat korxonalari o‘rtasidagi moliyaviy munosabatlarni 
rivojlantirishga qaratilgan ta’sirchan choralarni amalga oshirish, xususan 
korxonalardagi investitsion loyihalarni ishlab chiqish va amalga oshirishda 
banklarning ishtirokini kuchaytirish lozim; 
moliya va sanoat kapitali integratsiyasini ta’minlash orqali moliya-sanoat 
guruhlarini shakllantirish; 
kapitallashuv darajasi yuqori bo‘lgan tijorat banklari ishtirokida moliya - 
sanoat guruhlarini tashkil etishni bosqichma-bosqich amalga oshirish lozim, chunki 
bu holat, investitsion munosabatlarda foydalilik darajasini oshirish va risklarni 
pasaytirishga imkon yaratadi. 
Shunday ekan, mamlakatimizda ham tijorat banklarining investitsion 
siyosatini aynan shulardan kelib chiqib zamon talablariga moslashtirish qat’iy talab 
etilyapti. Buni amalga oshirishda ularning investitsion faoliyatning maqsadli 
mo‘ljallari tizimini tashkil etish va mazkur maqsadlarga erishish usullarini erkin 
tanlash uchun imkoniyat berilyapti. Shu o‘rinda investitsiya yo‘nalishida tijorat 
banklarini rag‘batlantiruvchi omillar bo‘yicha quyidagi takliflarni keltirib o‘tish 
mumkin:
- raqobatdagi ustunlikni oshirish;

703 
- resurs bazasini kengaytirish hisobiga kreditlash hajmini oshirish,
- kredit portfeli tavakkalchiliklarini diversifikatsiyalash asosida tavakkalchilik 
darajasini kamaytirish,
- kredit qaytmasligi tavakkalchiligini kamaytirish. 
Xulosa qilib shuni aytishimiz mumkinki, tijorat banklari ishtirokida 
integratsiyalashgan korporativ tuzilmalarni shakllantirish banklar investitsion 
faolligini oshirish, sanoat tarmoqlarini samarali va barqaror rivojlantirish va eng 
muhimi mavjud ishlab chiqarishlarni modernizatsiyalash uchun qulay shart-sharoit 
yaratadi. Bu esa, o‘z navbatida ichki va tashqi bozorlarga yo‘naltirilgan yangi yuqori 
ilmiy sig‘imli ishlab chiqarishlarni rivojlantirish, jahon bozorlarida milliy 
korxonalarning raqobatbardoshligini hamda ularning moliyaviy barqarorligini 
oshirish uchun sharoit yaratishga imkon beradi. 

Download 8,84 Mb.