164
Iqtisodiyotning hozirgi sharoitida xo‘jalik yurituvchi sub’ektlar
ishlab chiqargan
mahsulotini sotib berish sharti bilan qarzga bermasdan, oldindan to‘lov asosida sotsa yoki
sotgan mahsulotlari uchun to‘lovlarni o‘z vaqtida undirib olsa, davlat budjeti oldidagi
majburiyatlarini ham, ishchi va xizmatchilarga ish haqlari, rag‘batlantiruvchi pullarini ham o‘z
vaqtida
ijro etish imkoniyatini beradi, bu esa barqaror iqtisodiyot tizimini shakllantiradi.
Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati
1. Kovalyov V.V. Moliyaviy tahlil: usullari va tartiblari. -M.: "Moliya va statistika", 2011.
535-536 b.
2. Sher I. Buxgalteriya hisobi va balansi: Per. u bilan. S.I.Zederbaum. -M.: "Iqtisodiy hayot",
2015 yil.
3. Galagan A.M. Kommunal xizmatlarni hisobga olish. – M. "Butun Rossiya" nashriyoti,
2013. 39 p.
4. Malaka oshirish kursi uchun tarqatma material: “Xalqaro moliyaviy hisobot standartlari
(IFRS). O'zbekiston auditorlar palatasi. Toshkent-2015. 335-garov.
5. O‘zbekiston Respublikasi Buxgalteriya hisobi Khisobi Milliy Standartlari Tuplami.–
Toshkent: “NORMA”, 2011.–360-bet.
6. Рашидов, Д. (2022). Ijtimoiy ehtiyojmand toifaga mansub shaxslarni transport
korxonalarida ishga joylashtirish uchun ish o‘rinlarini zaxiralash. Scienceweb academic papers
collection.
7. Averchev I.V. UFRS. 1000 ta amaliy misol-M.: Reed Group, 2011.- 992 b.
XALQARO VALYUTA BOZORI RIVOJLANISHINING JAHON MOLIYAVIY
ARXITEKTURASIGA TAʼSIRI
Fayozov Muxammad Rasul Ulug'bek o'g'li -
Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti
MGF-01 guruhi magistratura talabasi
Xalqaro valyuta bozori jahon moliyaviy arxitekturasini shakllantirishda hal qiluvchi rol
o'ynaydi. Globallashuv chuqurlashib borar ekan, iqtisodiyotlarning o'zaro bog'liqligi sezilarli
darajada oshdi. Xalqaro valyuta bozorining rivojlanishi va evolyutsiyasi jahon moliya
tizimining turli jihatlariga katta ta’sir ko‘rsatdi. Ushbu insho
xalqaro valyuta bozori
rivojlanishining jahon moliyaviy arxitekturasiga ta'sirini o'rganishga qaratilgan.
Xalqaro valyuta bozori moliyaviy tizimlarning chegaralar osha integratsiyalashuviga
yordam berdi. Texnologiyalar va kommunikatsiyalarning rivojlanishi bilan moliyaviy
operatsiyalar tezroq, samaraliroq va qulayroq bo'ldi. Ushbu integratsiya iqtisodiyotlar
o'rtasida o'zaro bog'liqlikni kuchaytirib, transchegaraviy
investitsiyalar, savdo va kapital
oqimini ta'minladi. Jahon moliyaviy arxitekturasini qayta shakllantirgan ushbu moliyaviy
integratsiyani ta'minlashda xalqaro valyuta bozorining rivojlanishi hal qiluvchi rol
o'ynadi[1,2].
Xalqaro valyuta bozorining rivojlanishi markaziy banklar va siyosatchilar o'rtasida
ko'proq muvofiqlashtirishni taqozo etdi. AQSH dollari, yevro, iyena, funt sterling kabi asosiy
valyutalarning kurslari jahon iqtisodiyotiga sezilarli taʼsir koʻrsatadi. Valyuta kurslarining
o'zgarishi
savdo balanslariga, inflyatsiyaga va mamlakatlarning raqobatbardoshligiga ta'sir
qilishi mumkin. Markaziy banklar ko'pincha valyuta kurslarining o'zgaruvchanligini
boshqarish uchun valyuta intervensiyalarini amalga oshiradilar[3,4,5]. Xalqaro valyuta bozori
markaziy banklarga o‘z harakatlarini muvofiqlashtirish va jahon moliya tizimida barqarorlikni
saqlash uchun platforma yaratadi.
165
Xalqaro valyuta bozori zahira valyutalarini belgilash orqali ham jahon moliyaviy
arxitekturasiga ta'sir ko'rsatdi. Tarixan AQSH dollari asosiy zahira valyutasi sifatida ustun
mavqega ega boʻlgan. Biroq, xalqaro valyuta bozorining rivojlanishi boshqa valyutalar uchun
dollarning ustunligiga qarshi chiqish yo'llarini ochdi. Xitoy kabi rivojlanayotgan iqtisodlarning
yuksalishi xalqaro savdo va moliyada Xitoy yuanidan foydalanishning ortishiga olib keldi.
Zaxira valyutalarining bunday diversifikatsiyasi yagona valyutaga bog'liqlikni kamaytirish
orqali jahon moliyaviy arxitekturasining barqarorligiga ta'sir qilishi mumkin[6].
2023-yil fevral oyida San-Diegodagi Kaliforniya universiteti
tadqiqotchilari guruhi
yuqori aniqlik bilan valyuta kurslarini bashorat qila oladigan mashinani o‘rganish modelini
ishlab chiqdi. Model neyron tarmoqlarga asoslangan va bir qator iqtisodiy omillarni,
jumladan, foiz stavkalari, inflyatsiya va siyosiy voqealarni hisobga olishi mumkin.
2022-yil oktabr oyida Buyuk Britaniyadagi Uorvik universiteti tadqiqotchilari mashinani
o‘rganish algoritmlari yordamida valyuta bozori manipulyatsiyasini aniqlashning yangi
usulini ishlab chiqdilar. Tadqiqotchilar katta hajmdagi savdo ma'lumotlarini tahlil qilishdi va
bozor manipulyatsiyasini ko'rsatishi mumkin bo'lgan g'ayritabiiy xatti-harakatlar modellarini
aniqladilar.
2022-yil avgust oyida Singapur Milliy universiteti tadqiqotchilari guruhi past risk bilan
foyda keltirishi mumkin bo‘lgan yuqori chastotali foreks savdosi uchun yangi algoritmni
ishlab chiqdi. Algoritm texnik va fundamental tahlillarning kombinatsiyasiga
asoslanadi va
o'zgaruvchan bozor sharoitlariga moslashish uchun mashinani o'rganishdan foydalanadi.
2022 yil iyun oyida Tokio universiteti va Yaponiya banki tadqiqotchilari guruhi
markaziy bank raqamli valyutalarining (CBDC) foreks bozoriga ta'siri haqida maqola chop
etishdi. Tadqiqotchilar CBDC an'anaviy valyutalarga bo'lgan talabni kamaytirish va raqamli
valyutalardan foydalanishni ko'paytirish orqali foreks bozoriga sezilarli ta'sir ko'rsatishi
mumkinligini ta'kidladilar.
2022-yil mart oyida Massachusets texnologiya instituti (MIT) tadqiqotchilari mashinani
o‘rganish algoritmlari yordamida foreks bozori likvidligini o‘lchashning yangi usulini ishlab
chiqdilar. Tadqiqotchilar likvidlik naqshlarini aniqlash
uchun katta hajmdagi savdo
ma'lumotlarini tahlil qildilar va bozorda kelajakdagi likvidlik sharoitlarini bashorat qila
oladigan modelni ishlab chiqdilar.
Xalqaro valyuta bozori o'zgaruvchanlikka moyil bo'lib, valyuta kursining sezilarli
o'zgarishi keng qamrovli oqibatlarga olib kelishi mumkin. Valyuta kursining o'zgaruvchanligi
nafaqat valyuta qiymatlariga, balki moliyaviy bozorlarga, aktivlar narxiga va investorlarning
ishonchiga ham ta'sir qilishi mumkin. Xalqaro valyuta bozorining integratsiyalashuvi
zarbalarning chegaralar orqali uzatilishini kuchaytirdi, moliyaviy inqirozlar ta'sirini
kuchaytirdi. Jahon moliyaviy arxitekturasi o'sib borayotgan o'zgaruvchanlikka moslashishi va
xalqaro valyuta bozoridan kelib chiqadigan risklarni boshqarish
mexanizmlarini ishlab
chiqishi kerak.Xalqaro valyuta bozorining rivojlanishi moliyaviy innovatsiyalarni, jumladan,
yangi moliyaviy vositalar va derivativlarni yaratishga turtki berdi. Valyuta fyucherslari,
optsionlari va svoplari xedjlash, chayqovchilik va risklarni boshqarish imkoniyatlarini beradi.
Ushbu moliyaviy vositalar moliya olamida inqilob yaratib, biznes va sarmoyadorlarga xalqaro
valyuta bozorining murakkabliklarida harakat qilish imkonini berdi. Biroq, moliyaviy
innovatsiyalar tartibga solish va nazorat qilish nuqtai nazaridan ham qiyinchiliklar tug'diradi,
chunki murakkab lotin mahsulotlar tizimli xavflarni oshirishi mumkin.
Xulosa: Xalqaro valyuta bozorining rivojlanishi jahon moliyaviy arxitekturasiga sezilarli
ta'sir ko'rsatdi. Moliyaviy
integratsiyaning kuchayishi, global pul-kredit siyosatini
muvofiqlashtirish, zaxira valyutalarini belgilash, moliya bozorining o'zgaruvchanligi va
moliyaviy innovatsiyalar valyuta bozori evolyutsiyasi ta'sir ko'rsatadigan asosiy
sohalardandir. Xalqaro valyuta bozori rivojlanishda davom etar ekan, siyosatchilar, markaziy
banklar va bozor ishtirokchilari global moliya tizimining barqarorligi va barqarorligini
ta'minlash uchun moslashishlari va birgalikda harakat qilishlari kerak.
