|
Iqtisodiyot va menejment
|
| bet | 1/6 | | Sana | 08.01.2024 | | Hajmi | 95,38 Kb. | | #132424 |
Bog'liq Kurs ishi Sanaot korxonasining tashkiliy tarkibini takomillashtirish
O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA MAXSUS
TA’LIM VAZIRLIGI
URGANCH DAVLAT UNIVERSITETI
KIMYOVIY TEXNOLOGIYALAR FAKULTETI
YENGIL SANOAT KAFEDRASI
“IQTISODIYOT VA MENEJMENT” fanidan
K U R S I SH I
Mavzu: Sanoat korxonalarida mehnatni rag`batlantirishni tashkil etish
Bajardi_____________guruh talabasi___________________________________
(imzo) (F.I.O)
Kurs ishi himoya qilingan sana “___”________________2023 yil.
Baho “___”_______________
Ilmiy rahbar: ________ ___________________________
(imzo) (F.I.O)
Komissiya azolari: ________ ___________________________
(imzo) (F.I.O)
________ ___________________________
(imzo) (F.I.O)
Mavzu: Sanaot korxonasining tashkiliy tarkibini takomillashtirish yo’nalishlari
M U N D A R I J A:
Kirish…………………………………………………………………………..3
1-bob. Sanoat korxonalari tashkiliy tarkibi
Sanoat va uning milliy iqtisodiyot rivojidagi o’rni……………………..8
To’qimachilik sanoatini rivojlanishida xorij tajribasining roli………...12
2-bob. Sanaot korxonasining tashkiliy tarkibini takomillashtirish
2.1. To’qimachilik korxonalarida ishlab chiqarishning tashkiliy turlari……20
2.2 Tо’qimachilik korxonalarining ishlab chiqarish tarkibi. ……………....25
2.3. Sanoat korxonalari raqobatbardoshligini baholashning
uslubiy masalalari…………………………………………………..….32
Xulosa…………………………………………………………………………34
Foydalanilgan adabiyotlar....…………………………………………………..36
KIRISH
Sanoat korxonalari respublikamizda moddiy boylik ishlab chiqaruvchi,
bir-biri bilan bog’liq sanoat korxonalari tizimidan tashkil topgan bо’lib, bozor
iqtisodi qonunlari asosida faoliyat yuritadi. Sanoat korxonalari tarmoq tarkibida bir
xil umumiy maqsadda mahsulot ishlab chiqaradi. Unda texnologik jarayon va
kadrlar tarkibi bir xil bо’ladi.
Sanoat korxonalari mustaqil ishlab chiqarish xо’jaligi bо’lib, ma’lum turdagi ishlab chiqargan mahsuloti aholi ehtiyojini qondirishi, bozorni sifatli raqobatbardosh mahsulot bilan tо’ldirish maqsadida faoliyat yuritadi.
Sanoat korxonalari respublikamizda moddiy boylik ishlab chiqaruvchi,
bir-biri bilan bog’liq sanoat korxonalari tizimidan tashkil topgan bо’lib, bozor
iqtisodi qonunlari asosida faoliyat yuritadi. Sanoat korxonalari tarmoq tarkibida bir
xil umumiy maqsadda mahsulot ishlab chiqaradi. Unda texnologik jarayon va
kadrlar tarkibi bir xil bо’ladi.
Sanoat korxonalari mustaqil ishlab chiqarish xо’jaligi bо’lib, ma’lum turdagi
Ishlab chiqargan mahsuloti aholi ehtiyojini qondirishi, bozorni sifatli
raqobatbardosh mahsulot bilan tо’ldirish maqsadida faoliyat yuritadi.
Sanoat korxonalarining tavsifini ifodalovchi asosiy belgilar:
1. Korxona ishlab chiqarish, texnik-texnologik jarayonni amalga oshirish
uchun faoliyat kо’rsatadi, ya’ni ma’lum bir turdagi mahsulot ishlab chiqarishni
ta’minlaydi. Korxonaning asosiy qismini kapital, mehnat vositalari va buyumlari
tashkil etib, mehnat vositalari ‒ mashina, jihoz va dastgohlar yagona texnologik
tizimni tashkil etadi. Ularning soni va turi, ishlab chiqarilayotgan mahsulot turi va
maqsadi hamda texnologik jarayonning borish usullari, korxona quvvatiga bog’liq
bо’ladi.
Texnologik jarayonni tо’g’ri tashkil etish uchun ishlab chiqarishning
imkoniyati va maqsadiga qarab uning sexlari, har xil uchastkalarida mehnat
taqsimoti va kooperatsiyasi ishlarini amalga oshiradi. Korxonaning har bir
uchastkasi ma’lum bir funksiyani (ishlab chiqarish jarayonining bir qismini)
bajaradi, ammo ular bir-birini tо’ldirib, bir-biri bilan bog’liq bо’lib, yagona
texnologik jarayonni tashkil etadi yoki asosiy va yordamchi, xizmat kо’rsatish
jarayonlari bajariladi (mashinalarni ta’mirlash, elektr-energiya va bug’ bilan
ta’minlash boshqalar). Natijada ma’lum turdagi mahsulot ishlab chiqariladi.
2. Korxona tashkil etish nuqtai nazaridan tashkiliy birlashma hisoblanadi,
ya’ni korxonada ishlovchi jamoa yagona ishlab chiqarish maqsadini amalga
oshirish uchun umumiy faoliyat kо’rsatadi va oldiga qо’yilgan vazifani bajarishga
yo’naltiriladi.
Bu vazifalar korxona biznes-rejasida mо’ljallanganidek, о’z jamoasining
kuchi bilan ishlab chiqarish – moliyaviy reja asosida amalga oshiriladi. Bu reja
xalq xо’jaligini rivojlantirish rejasining bir qismi hisoblanadi. Korxona mustaqil
bо’lib, tugallangan buxgalteriya hisobotiga (mustaqil balans), bankda hisob
raqamiga ega.
3. Korxona, shuningdek iqtisodiy birlik hisoblanadi. Har bir korxona
mulkchilik shakliga qarab, mavjud resurslardan foydalanib, xо’jalik hisobida
faoliyat kо’rsatadi, ya’ni ishlab chiqarilgan mahsulotlari, kо’rsatgan xizmatlari
xarajatlarini о’z mahsulotlarini sotishdan tushgan mablag’ hisobiga qoplaydi.
Korxonaning ma’lum miqdorda foyda kо’rishi, uning о’z samaradorligini
ta’minlashidir. Korxona yuridik shaxs huquqida bо’lib, faqat ishlab chiqarish bilan
shug’ullanmasdan, balki mahsulot aylanish jarayonida ham ishtirok etadi.
U boshqa tashkilot va korxonalar bilan mahsulotni sotishga, xom ashyo va
materiallar bilan ta’minlashga shartnoma tuza oladi. Shartnoma bajarilishiga
javobgarlikni о’z zimmasiga oladi, zaruriy moliyaviy hisob-kitoblarni olib boradi.
Moddiy ta’minot va moliyaviy faoliyat kо’rsatadi. Yuqorida qayd etilgan hamma
belgilar tо’qimachilik sanoati korxonalariga ham taalluqlidir.
To’qimachilik korxonalarida ishlab chiqarishning tashkiliy turlari.
Ishlab chiqarishning tashkiliy turlari deb, korxonada amalga oshiriladigan
texnologik jarayonning asosiy tashkiliy texnologik belgilari yig’indisi tushuniladi.
Ishlab chiqarish turlari ishlab chiqarish operatsiyalarini bajarishda ish joyining
ixtisoslashganligi, turli operatsiyalarning ishlab chiqarish jarayonidagi bir-biri
bilan bog’lanish formalari, ishlab chiqarilayotgan mahsulot turlari va ularning
miqdori, korxonaning tarkibi va quvvati bilan belgilanadi. Ishlab chiqarish turlarining amaliy ahamiyati, ularni qaysi turga kiritish, ish joyi, sex, uchastka, umuman ishlab chiqarishni tayyorlash, rejalashtirish, hisob-kitob va nazorat qilish, mehnatni va ishlab chiqarishni tashkil etish formalarini belgilash imkoniyatini yaratadi. Ishlab chiqarish alohida xususiyatlari va tavsifiga qarab, quyidagi asosiy
turlarga bо’linadi: yakka tartibda, seriyalik (kо’p miqdorda doimiy), ommaviy.
Yakka ishlab chiqarish turida bir-biridan farq qiluvchi har xil buyumlar
ishlab chiqariladi. Bu buyumlarning har biri donalab tayyorlanadi. Bunday
korxonalarda har bir mahsulotni ishlab chiqarish uchun alohida tayyorgarlik
kо’riladi, ya’ni konstruksiyasining qayta ishlash usullari va tartibi ishlab chiqiladi.
Texnologik jarayon bir maromda bormaydi. Chunki ma’lum mahsulot ishlab
chiqarish uchun ish joyi boshqa mahsulot ishlab chiqarishga kerak bо’lmaydi.
Mahsulot turi ikki marta qaytarilmaydi. Bunday holat ish joyini ixtisoslashtirishga
tо’sqinlik qiladi. Unda ishlayotgan ishchilardan har xil operatsiyalarni bajarish
taqozo etiladi. Natijada mahsulot ishlab chiqarish xarajatlari yuqori va mehnat
unumdorligi past darajada bо’ladi. Aylanma fondlarning aylanishi sekinlashadi.
Seriyalik ishlab chiqarishga ma’lum muddatga ma’lum miqdorda mahsulot
ishlab chiqaruvchi korxonalar kiradi. Seriya deganda ma’lum miqdorda
belgilangan mahsulot turini ishlab chiqarish tushuniladi. Seriyalik ishlab
chiqarishda har bir ish о’rinlariga ma’lum operatsiyalarni bajarish biriktiriladi va
ular ma’lum muddatda qaytarilib turiladi.
Ishlab chiqarilayotgan mahsulot miqdori ma’lum turi va vaqtiga qarab, kichik
seriyalik, о’rta seriyalik, katta seriyalik bо’lishi mumkin. Seriyalik ishlab chiqarish
yakka turdagiga nisbatan yuqori texnik-iqtisodiy kо’rsatkichlariga ega bо’ladi.
Chunki mahsulot ishlab chiqarishda texnologik jarayon bir partiya mahsulot ishlab
chiqarish uchun bir xil bо’ladi, ishchi ma’lum kо’nikmalarga ega bо’ladi.
Mehnat unumdorligini о’stirish imkoniyatlari yaratiladi. Natijada mahsulot
ishlab chiqarish xarajatlari qо’shimcha xarajatlarning kamayishi hisobiga, ya’ni
ishlab chiqarishni tayyorlash, yangi mahsulot ishlab chiqarishni о’zlashtirish
xarajatlari yakka mahsulotga emas, barcha partiyadagi mahsulotlar tarkibiga
kiritilishi hisobiga kamayadi. Ammo seriyali ishlab chiqarishda bir partiyadan
ikkinchi partiyaga о’tishda texnologik jarayonni qayta shakllantirish, mashinalarni
qayta taxlash talab etiladi. Natijada bunday ishlab chiqarish samaradorlikni
pasaytiradi. Seriyali ishlab chiqarishda mahsulotni ishlab chiqarish ma’lum
miqdorda iste’molchilar bilan kelishilgandek bajariladi. Sо’ng ikkinchi tur
mahsulot ishlab chiqarish boshlanadi. Tо’qimachilik korxonalarida avralik atlas
ma’lum partiyalarda ishlab chiqariladi. Ommaviy ishlab chiqarishda bir turdagi mahsulot kо’p miqdorda doimiy uzoq vaqt korxona tomonidan ishlab chiqariladi.
Ommaviy ishlab chiqarish kо’p afzalliklarga ega:
1. Uzoq muddatda kо’p miqdorda bir turdagi mahsulot ishlab chiqarish har bir
ish joyini tо’liq bandliligini doimiy bajariladigan operatsiyalar bilan ta’minlaydi.
2. Texnologik jarayonning alohida о’timlarida bajariladigan operatsiyalarning
bir xilda qaytarilishi, mahsulot ishlab chiqarish ilgaridan belgilangan texnologik
jarayon asosida olib borish imkonini yaratadi.
3. Ish joyini yuqori darajada ixtisoslashganligi ixtisoslashgan mashina va
dastgohlardan foydalanish texnologik jarayonini borishi tartibiga mos holda
joylashtirish imkonini beradi. Natijada xom ashyo va yarim tayyor mahsulotlarni
tashish aylanma fondlarga bо’lgan talabni kamaytirish hamda tugallanmagan
ishlab chiqarish zahiralarini kamaytirish imkonini yaratadi.
4. Ishlab chiqarish jarayonini tavsifi mashinalarni qayta taxlashni talab
etmaydi. Natijada mashinalarni emas ularni ma’lum qismlarini almashtiriladi.
Mashinalardan yaxshi foydalaniladi, mahsulot ishlab chiqarish xarajatlari
kamayadi.
5. Mehnatni keng taqsimoti hisobiga ishchilarni ma’lum bajaradigan ishlari
ixtisoslashadi. Natijada ularning bajaradigan ish uslublari takomillashadi, ishchi
malakasidan yaxshi foydalaniladi, mehnat unumdorligi о’sadi.
6. Malakali ishchilarni tayyorlash yengillashadi, me’yorlash, rejalashtirish,
ishlab chiqarishga tayyorlash yengillashadi. Me’yorlash, rejalashtirish, ishlab
chiqarishni hisoblash soddalashadi.
Ommaviy ishlab chiqarishning asosiy belgilaridan biri ish joyining
ixtisoslashganligidir. Shu bilan bir qatorda korxonada ishlab chiqariladigan
mahsulot miqdori kо’p, bir xil turda bо’lganligi sababli texnologik operatsiyalarning, jarayonlarning qaytarilishi muhim bо’ladi. Ommaviy ishlab chiqarish turiga tо’qimachilik korxonalari kiradi, chunki tо’qimachilik korxonalarida ishlab chiqariladigan mahsulotlar bir-biridan juda kam holda farqlanadi – xom ashyo sarfi qо’llanayotgan texnologik jarayon mahsulot tarkibi
va hokazolar shular jumlasidandir.
|
| |
