M.S.Boʻrixadjayeva, katta oʻqituvchi, TDTrU

579 
1-
jadval 
Yetkazib berishlar zanjirlarini boshqarishning samaradorligi 
Buyurtmalar sonini koʻpaytirish va talabning 
barqarorligini oshirish. 
Birlashtirilgan axborot kanallari orqali 
rejalashtirishni aniqlashtirishni 
takomillashtirish, biznes-jarayonlarni 
sinxronlashtirish, birgalikda talabni 
prognozlash, yangi mahsulotlarni sotish uchun 
vaqtni pasaytirish. 
Sugʻurta 
zaxiralarining 
kamayishi 
(zaxiralarni aniq axborot bilan almashtirish). 
Taʼminot zanjirining doimiy monitoringini olib 
borish orqali tezkor boshqarish sifatini oshirish, 
taʼminot 
zanjirida 
ogʻishlarni 
va 
qonunbuzarliklarni oʻz vaqtida aniqlash. 
Xavflarni kamaytirish va reja va taʼminotning 
ishonchliligini oshirish.
Yuk va tranzaksiya xarajatlarini kamaytirish. 
Xarid qilish, saqlash va marketing boʻyicha 
noaniqlik bilan bogʻliq biznes-jarayonlarni 
bartaraf etish yoʻli bilan marketing va logistika 
xarajatlarini qisqartirish. 
Yetkazib berishlar zanjirlarini boshqarish konsepsiyasini joriy qilish korxonalarning oʻzaro 
harakatlarining yangi tashkiliy-funksional sxemalarining rivojlanishi bilan bogʻlanadi. Yetkazib 
berishlar zanjirlarini boshqarishni joriy qilish boʻyicha amalga oshirilgan loyihalar yetkazib berishlar 
zanjirida umumiy xarajatlarni 60% gacha, zahiralar darajasini 60% gacha kamaytirish, jarayonlarni 
muvofiqlashtirish hisobiga ishlab chiqarish va yetkazib berishlar vaqtini 50% gacha pasaytirish, 
yetkazib berishlar aniqligini 60% gacha oshirish, quvvatlardan foydalanishni 20% gacha yaxshilash, 
qiymatni yaratish jarayonini optimallashtirish va xaridlar hamda sotish sohasida tranzaksion 
xarajatlarni kamaytirish hisobiga foydani 30% gacha oshirish, mahsulot sifatini 30% gacha oshirish, 
reaksiya koʻrsatish tezligi va yetkazib berishlar zanjirlarining qayishqoqligini oshirish hisobiga tovar 
aylanmasi va bozordagi ulushni 55% gacha oshirish mumkinligini koʻrsatgan. 
SCM ning samaradorligi toʻgʻrisida gapirganda yetkazib berishlar zanjirlarini boshqarishning 
oldiga qoʻyiladigan maqsadlar (masalan, servis darajasi yoki foydani oshirish) potensial samaradorlik 
hisoblanishini unutmaslik lozim. Real samaradorlik esa yetkazib berishlar zanjirlarining barqarorligi 
orqali amalga oshadi. Shu sababli, yetkazib berishlar zanjirlarining iqtisodiy samaradorligi bilan bir 
qatorda, yetkazib berishlar zanjirlarining barqarorligini taʼminlash yetkazib berishlar zanjirlarining 
majmuaviy samaradorligi uchun katta ahamiyatga ega boʻladi. 
Amaliyotning koʻrsatishicha, yuklarning shikastlanishi yoki oʻgʻirlanishi, transport 
tizimlarining qulashi, moliyaviy oqimlardagi uzilishlar, shuningdek yetkazib berishlar zanjirlarini 
yetarlicha muvofiqlashtirmaslik (talabning tebranishi, ishlab chiqarish hajmlari va xaridlarning mos 
kelmasligi va boshqalar) kabi voqeʼliklar oqibatida yetkazib berishlar zanjirlarini boshqarishning 
iqtisodiy samaradorligining sezilarli darajada pasayishi (yillik aylanmaning 30% igacha) kuzatiladi. 
Yetkazib berishlar zanjirining samaradorligini tushunishning zamonaviy tendensiyasi shunday 
yetkazib berishlar zanjirlarini loyihalash hisoblanadiki, ular iqtisodiy samaradorlikning yuqori 
darajasi va barqarorlikning zaruriy darajasi bilan tavsiflansin. 
SCM ning samaradorligi yetkazib berishlar zanjirining foydalilik va barqarorlik darajalarining 
muvozanatini taʼminlashdan iborat, SCM maqsadlarining paradigmasi esa mijozlarning ehtiyojlarini 
mumkin qadar toʻlaroq qanoatlantirish va cheksiz vaqt kesmasida murakkab ishlab-chiqarish-
ekologik tizimlarning barqarorligi va uygʻunligini taʼminlashdan iborat.
Yetkazib berishlar zanjirlariga misollarni tahlil qilish quyidagilar strategik darajada 
barqarorlikning yoʻqolishining asosiy omillari boʻlib hisoblanishini koʻrsatadi:
• tor doirada ixtisoslashish va bitta bozorga (yoki bitta mijozga) qaratilish, 
• foydaning doimiy oʻsib borishini rejalashtirish, 
• yuqori kredit qarzdorligi, 
• muqobil yetkazib beruvchilarning yoʻqligi, 

580 
• daromadlarning “moddiy boʻlmagan” omillarga yuqori darajada bogʻliqligi, 
• yetkazib berishlar zanjirining asosiy quvvatlarini birta mintaqada geografik 
konsentratsiyalash. 
Taktik va operativ darajada barqarorlikning yoʻqolishini asosiy omillari quyidagilar 
hisoblanadi: 
• rejalar va talab hamda yetkazib berishlar toʻgʻrisidagi maʼlumotlarni kuchsiz 
muvofiqlashtirish, 
• “zahiralarsiz” ishlash, 
• yuklarning saqlanishi va tashishlarning xavfsizligini kuchsiz nazorat qilish, 
• texnologik ishdan chiqishlar (asbob-uskunalar, transport, axborot tizimlari) 
• odam omili (xatolar, maʼlumotlarni notoʻgʻri uzatish va notoʻgʻri talqin qilish). 
Qoʻzgʻatuvchi taʼsirlarni oʻrnini qoplash uchun turli harakatlar boʻlishi mumkin, masalan: 
• yetkazib berishlar zanjirlari xavfsizligi menejmenti; 
• likvidlik zahiralari; 
• materiallarning strategik zahiralari; 
• bozorlarni diversifikatsiyalash; 
• mahsulot assortimentining autsorsingi va qayishqoqligi (masalan, modullilik); 
• ehtiyot zahiralari, 
• ishlab chiqarish va distribyutsion saqlash buferlari, 
• qoʻshimcha omborlar, 
• quvvatlarni zahiralash, 
• muvofiqlashtirish va monitoringlash tizimini yaratish; 
• yetkazib berishlar zanjirlaridagi hodisalarni boshqarish tizimi (SCEM) 
Barcha bu choralar, mohiyatiga koʻra, yetkazib berishlar zanjirini moslashtirish zahiralari 
boʻlib xizmat qiladi. Ular turlicha operativlilik darajasi bilan tavsiflanadi (masalan, material 
zahiralaridan foydalanish yoki bozorlarni diversifikatsiyalash). Bu yetkazib berishlar zanjirlarini 
boshqarish modellarida vaqt va dinamikaning roli muhim ekanligini yana bir bor taʼkidlaydi.

Download 9,47 Mb.