Международный научный журнал № 1 (100), часть 1
«Новости образования: исследование в XXI века» август, 2022 г
337
DARSLARDA MUAMMOLI VAZIYAT METODLARDAN FOYDALANISH
Bibisora Joraqulova Orif qizi
Buxoro viloyati Shofirkon tumani
50-maktabning boshlangich fani oqituvchisi
Gulhayo Hamroyeva Toshpolat qizi
Buxoro viloyati Shofirkon tumani
50-maktabning boshlangich fani oqituvchisi
Akbar Roziqov Ahmedovich
Buxoro viloyati Shofirkon tumani
50-maktabning tasviriy sanat oqituvchisi
Annotatsiya: Ushbu maqolada muammoli vaziyat metodlari haqida kengroq
malumot berilgan va misollar orqali kengroq yoritilgan.
Kalit sozlar: muammoli vaziyat,muammoli vaziyat turlari,Muammo texnologiyasi
Mamlakatimizning bugungi kundagi ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish tamoyillari ma'naviy
salohiyatimizni va iqtisodiy qudratimizni yanada oshirish, oquvchi-yoshlarimizning bilim va
salohiyatlarini jahon andozalari darajasiga kotarishni taqozo etmoqda. Bu esa, oz
navbatida, talim-tarbiya jarayonini zamon talabi darajasida tashkil etish va yangi talim
texnologiyalarini dars jarayoniga tatbiq etishni talab etadi.
Bilamizki, oquvchilar talim muassasalarida fanlar boyicha bilim, konikma va
malakalarga ega bolish bilan birgalikda, oz fikrini boshqalarga
tushuntira olish va
boshqalarni tushuna olish, munozaraga kirishish, yani bilim, konikma va malakalardan
kundalik hayotiy vaziyatlarda foydalana olishlari zarur. Buning uchun, avvalo, oqituvchi
oz fani boyicha chuqur bilimga ega bolishi, ilgor zamonaviy oqitish
usullaridan
muntazam xabardor bolib borishi hamda oquv mashgulotlari jarayonida ulardan
samarali foydalanish yollarini kashf eta olishi lozim. Shundagina oqitish sifati ham,
oquvchilarning fanni ozlashtirish darajasi ham kutilgan darajada yuqori boladi.
Bugungi kunda rivojlantiruvchi talim texnologiyasining asosiy boginihisoblangan
muammoli talim eng samarali oqitish usullaridan biri hisoblanadi. Muammoli oqitishni
chuqur organish XX asrning 60-yillarida boshlangan bolib, uning asosida Tafakkur
muammoli vaziyatdan boshlanadi degan goya yotadi va fikrlash psixologiyasi nuqtayi
nazaridan muammoli oqitish goyasi va tamoyillari S.L.Rubinshteyn, M.I.Maxmutov,
V.Okon, I.Y.Lerner tomonidan ishlab chiqilgan. Muammoli talim deyilganda, oqituvchi
(pedagog) rahbarligida muammoli
vaziyat yuzaga keltirilib, mazkur muammo oquvchi-
talabalarning faol mustaqil faoliyati natijasida bilim, konikma va malakalarni ijodiy
ozlashtirish va aqliy faoliyatni rivojlantirishga imkon beradigan talim jarayonini
tashkil
etish nazarda tutiladi.Mashgulot jarayonida fan oqituvchisi diqqat-etiborni tahlil
qilinishi kutilayotgan muammoga qaratadi. Negaki, muammoli talim
texnologiyasining
Международный научный журнал № 1 (100), часть 1
«Новости образования: исследование в XXI века» август, 2022 г
338
asosini muammoli vaziyat tashkil qiladi. Talim oluvchilar muammoning yechimini topishga
astoydil harakat qiladilar. Bunda muammoli izlanuvchanlik faoliyatini togri tashkil qilish,
eng muhimi, oquvchilarda oquv muammosi, uning mohiyati, amaliy ahamiyati kabi
masalalar haqida aniq tushunchalarni uygotish va izlanuvchanlik faoliyatiga nisbatan
motivatsiyani yuzaga keltirish lozim. Yana muammoli oqitish mashgulotlarini tashkil
etishda fan oqituvchisi hech qachon oquvchilarga muammoning yechimini aytish kerak
emas, balki ularga hal eta olishlariga turtki berish, mashgulotlarda va hayot faoliyatlarida
zarur bolgan axborot, voqea, vaqt va hodisalarni ongida qayta ishlashlariga yordam
berishi lozim boladi. Buning natijasida oquvchilar kasbiy bilimlarga, konikmalarga,
malakalarga ega boladilar va fikrlash qobiliyatlari rivojlanadi. Shuni alohida qayd etish
kerakki, yangi bilimlar malumot uchun emas, balki
muammo yoki muammolaming
yechimi uchun beriladi. Muammoning yechimi esa, oz navbatida, ijodiy fikrlashni taqozo
etadi. Agar oquvchi muntazam tayyor bilim va konikmalarni ozlashtirishga orgatilgan
bolsa, uning ijodiy qobiliyatini sondirib qoyish ham mumkin, negaki, fikrlash jarayoni
muammoli masalalalarni yechishda rivojlanadi.
Muammoli talim turi ilmiy-uslubiy jihatdan 3 xil korinishga ega:
1.Muammoli vaziyatni vujudga keltirish.
2.Muammoning qoyilishi.
3.Muammoning yechimini topish.
Muammoli talim texnologiyalaridan adabiyot darslarida, ayniqsa, badiiy asarlar
tahlili jarayonida foydalanish oquvchini asar bilan toliq tanishib
chiqishga imkoniyat
yaratadi. Shuningdek, adabiyot darslarida muammoli savollar qoyilishi oqituvchiga
oquvchilarning tinglash va muloqot qilish konikmalarini, turli nuqtai nazardan tushunish
malakasini rivojlantirish, bahsli masalalarni hal qilish, tahliliy mushohada yuritish vafikrlash
layoqatini oshirish, ularning oz fikrini shakllantirish mahoratini mustahkamlash
imkoniyatini beradi. Dars jarayonlarida Nima deb oylaysiz?, Fikringiz qanaqa?, Sizningcha
qanday?, Nega bunday deb oylaysiz?, Nimalar asosida bunday xulosaga keldingiz? kabi
savollarning berilishi ham talim oluvchilarga sozlash, oz nuqtayi nazarlarini ifoda eta
olish uchun qulay vaziyatni yaratib beradi. Ona tili,adabiyot darslarida Muammoli vaziyat
metodini qollash mumkin. Ushbu metod talim oluvchilarda
muammoli vaziyatlarning
sababini va oqibatlarini tahlil qilish hamda ularning yechimlarini topish boyicha konikma
va malakalarni rivojlantirishga yordam beradi yoki Muammo texnologiyasi
organilayotgan mavzudagi asosiy muammoni ajratib olish va muammoni oquvchilar
tomonidan mustaqil hal etilishini taminlashga xizmat qiluvchi texnologiya hisoblanadi.
Dastlab ushbu texnologiyalarni qollab korganimizda bir necha muammolarga duch
kelishimiz mumkin. Jumladan, oquvchilar oldilarida turgan vazifaning yechimini topa
olmasligi yoki muammoli savol berilganda unga oz vaqtida javob topa olmasligi v.h.
Shuning
uchun
oquv
mashgulotlari
jarayonida
muammoli
oqitish
texnologiyalaridanimkoniyat darajasida koproq foydalanish tavsiya etiladi.Muammoli
oqitishning asosida amerikalik psixolog,pedagog Dj.Dyui goyalari yotadi.Dyuining fikricha
Международный научный журнал № 1 (100), часть 1
«Новости образования: исследование в XXI века» август, 2022 г
339
oqitish samaradorligi shartlari oquv materiallarini muammolashtirish bola faolligi bilan
bogliq bolishi kerak.
Mashgulotni otkazish tartibi:
Oqituvchi
oquvchilarni
guruhga
ajratib
,ularni
mos
orinlarga
joylashtirgach,mashgulotni otkazish tartib qoidani va talablarni tushuntiradi.
Oqituvchi guruhlarga tayyorlab kelgan topshiriqlarni beradi va vaqt beriladi.Berilgan vaqt
tugagach ,tayyorlangan ishni guruh vakillari oqib eshittiradi. Oqituvchi
guruhlar
tomonidan yozilgan muammoli qogozlarni almashtirib tarqatadi. Har bir guruh azosi
ozini qiziqtirgan muammoni tanlab oladi. Oqituvchi tomonidan tarqatilgan quyidagi
chizmaga har bir guruh azosi tanlab olgan muammosini yozib,mustaqil ravishda tahlil
etadi.
Muammoning turi
Muammoni
kelib
chiqish
sabablari
Muammoning
yechim yollari