Международный научный журнал № 8 (100), часть 1
«Новости образования исследование в XXI веке» март, 2023 г
258
TA’LIM TIZIMIDA MULTIMEDIALI О‘QUV KURSLARINI YARATISH VA FOYDALANISH
SAMARADORLIGI
Zufarov Zoir Maxmudovich
(O‘zDSMI,”Axborot texnologiyalari” kafedrasi dotsenti)
Annotatsiya: Maqolada ta’lim tizimida multimedia elementlaridan foydalanish
samaradorligi, Autoplay Media Studio dasturi yordamida o‘quv kurslarini yaratish va
dasturning keng imkoniyatlari to‘g‘risida ma’lumotlar berilgan.
Annotation: The article provides information on the effectiveness of the use of
multimedia elements in the education system, the creation of training courses using
Autoplay Media Studio, and the wide range of possibilities of the program.
Kalit so‘zlar: Ta’lim tizimi, multimedia texnologiyalari, о‘quv kurslari, Autoplay
Media Studio.
Keywords: Education system, multimedia technologies, training courses, Autoplay
Media Studio.
Ta’lim tizimi sifati va samaradorligini oshirishning asosiy usullaridan biri о‘quv
jarayonida zamonaviy axborot kommunikasion texnologiyalarni, shu jumladan
multimediyali о‘quv kurslarini qо‘llash, о‘qituvchi va о‘quvchining interfaol о‘zaro
aloqalarini ta’minlash, multimediali о‘quv kurslari va darsliklarini ishlab chiqishda yuqori
malakali kadrlarni jalb etishdan iborat bо‘ladi.
Multimedia axborotlarni har xil kо‘rinishlarda tasvirlash va dinamik obrazlarini
yaratish, uni kо‘rish va eshitish organlari orqali qabul qilish va tasavvur etish
imkoniyatlarini yaratadi.
Multimedia texnologiyalarida an’anaviy texnologiyalarga qaraganda axborotlar matn
kо‘rinishda emas, balki tasvir, ovoz va harakatlar kо‘rinishida ifodalanilishi о‘quvchilarni
darslarda faolroq, diqqatliroq intiluvchan va qiziquvchan bо‘lishga о‘rgatadi, chunki
tavsiya qilinadigan har bir axborot ularning ishtiroki va harakati orqali amalga oshiriladi.
Ta’lim tizimida multimedia texnologiyalari nazariy, amaliy, kо‘rgazmali, ma’lumotli,
trenajyorli va nazorat qismlarini birlashtirish yo’li bilan о‘quvchilarga ijobiy va samarali
ta’sir etuvchi vosita hisoblanadi. Bundan tashqari ta’lim tizimida multimediali о‘quv
kurslaridan foydalanish nazariy materiallarning namoyishlarini sifatli video yozuvlari,
virtual laboratoriya ishlari va amaliyotlarni, turli jarayonlarning imitasion animasiyali
modellarini yaratish imkonini beradi, bu uchun о‘quvchilarning о‘quv sinflari, kompyuter
sinflari, о‘qitishning texnik vositalari xonasida, uslubiy xonalarda, kutubxonalarda amaliy
shug‘ullanishlarini tashkillashtirish lozim bо‘ladi.
Международный научный журнал № 8 (100), часть 1
«Новости образования исследование в XXI веке» март, 2023 г
259
Ta’lim tizimida foydalaniladigan barcha multimediali о‘quv kurslari amaliy
tadbiqdan va tajribadan о‘tgan bо‘lishi bilan birga, о‘ziga xos pedagogik-psixologik
xususiyatlarga ham ega bо‘lishi kerak.
Multimediali о‘quv kurslarining pedagogik-psixologik xususiyatlari bilim va
kо‘nikmalarni shakllantirish uchun foydalaniladigan о‘quv materiallarining tasvirlanish
hamda ifodalanish formasiga va kо‘rinishiga bog‘liq bо‘ladi. Ular faqatgina misol va
masalalar yechish, amaliy va laboratoriya mashg‘ulotlarini bajarish jarayonidagina emas,
balki butun о‘quv jarayonida о‘quvchilarni bilim, malaka va kо‘nikmalarini shakllantirishga
qaratilishi lozim.
Ta’lim tizimida yaratilayotgan multimedia о‘quv kurslarining asosiy xususiyatlaridan
biri, shu mavzuni о‘rganishning ma’lum bir nozik jihatlari bilan aniqlanadi, ular esa о‘z
navbatida katta sondagi kо‘rgazmali materiallarni talab qiladi, chunki ularning ishtirokisiz
jonli dunyoning turli tumanligini, uni qurishni zarurligini, biologik, ximik va fizika
jarayonlarning hosil bо‘lish mexanizmini va rivojlanishini tо‘liq namoyish qilib bо‘lmaydi.
Ta’lim tizimi uchun multimediali о‘quv kurslarini yaratishda shu sohaning asosiy
didaktik masalalaridan biri – о‘qitishni modellashtirish va tasavvurlash obyektlariga ta’sir
qilishning umumiy metodlari muhim о‘rinlardan birini egallaydi.
Multimedia о‘quv kurslari avvalgi tradision о‘quv qо‘llanmalardan kо‘p jihatlari
bilan farq qiladi. Shu jumladan, о‘quv materiallarini о‘quvchilarga tavsiya etish
multimediali: grafika, animasiya, video, ovozli va tovushli harakatlar, real voqea va
hodisalarni modellashtirish kabi boshqa kо‘plab elementlar orqali amalga oshiriladi,
chunki ular natural obyektlar va kо‘rgazmali qurollarning kamchiliklarini ma’lum bir
miqdorda yoki tо‘liq qoplash imkonini beradi. Bu esa о‘quvchilarni о‘rganayotgan
mavzular bо‘yicha bilim va malakalarni shakllantirishda va mustahkamlashda muhim
ahamiyatga ega bо‘ladi. chunki ular natural obyektlar va kо‘rgazmali qurollarning
kamchiliklarini ma’lum bir miqdorda yoki tо‘liq qoplash imkonini beradi. Multimedia
о‘quv kurslarida о‘quv materiallarini tо‘ldiruvchi va uning qabul qilish darajasini
oshiruvchi kо‘rgazmali vositalari alohida jadvallar, grafik sxemalar, rasmlar va
boshqalardan iborat bо‘lgan slaydlar, videofilmlar va boshqa shunga о‘xshash kо‘rgazmali
nazariy materiallar orqali tasvirlanilishi mumkin.
Multimedia о‘quv kurslarini yaratishda va ulardan foydalanish lokal kompyuter va
Internet tarmog‘i keng imkoniyatlarni ochib beradi. Multimediali о‘quv kurslarini butun
dune kompyuter tarmog‘iga joylashtirilishi, ulardan о‘quv jarayoni foydalanishda
tо‘g‘ridan-tо‘g‘ri murojoat qilish, о‘quvchilarga axborotlarni topish , izlash va о‘rganish
faoliyatini shakllantirish va kengaytirish imkoniyatlarini yaratadi.
Xulosa qilib aytganda, multimedia о‘quv kurslarini yaratishda eng avvalo turli
dasturiy vositalar bilan yaratiladigan interfaol komponentalarga asosiy e’tiborni qaratish
lozim.
Международный научный журнал № 8 (100), часть 1
«Новости образования исследование в XXI веке» март, 2023 г
260
Keyingi yillarda multimedia hujjatlarini yaratishga oid juda ham ko‘plab dasturiy
ta’minotlar ishlab chiqilgan. Ulardan biri AutoPlay dasturidir. Istalgan fayl yoki fayllar
to‘plamini bitta muhitga birlashtirish, qolaversa, CD yoki DVD disklar uchun Autorun-
menyusi hosil qilishda Autoplay Media Studio eng kuchli vizual paket hisoblanadi.
Multimedia texnologiyalariga asoslangan amaliy dasturlarni yaratish uchun Autoplay
Media Studio dasturidan foydalanish foydalanuvchilar uchun juda oson va qulay
interfeysni taqdim etadi. Autoplay Media Studio bilan ishlashda deyarli dasturlash ishlari
talab qilinmaydi. Foydalanuvchi faqat turli dizaynli dasturiy muhitni tanlash uchun bir
nechta tayyor shakllardagi loyiha shablonlaridan foydalanishi mumkin. Bunda amaliy
dastur muhitini dizaynga boy holatga tashkil etish uchun Autoplay dasturiy vositasi
tarkibida tayyor obektlar mavjud bo‘lib, ular tarkibiga buyruq tugmasi, tovush
kuchaytirgichi, fayllarni printerdan bosmaga chiqarishni ta’minlovchi, Web-saytllarni
ochuvchi va ularga murojaatni amalga oshirib beruvchi qator funksional obektlarni kiritish
mumkin. Amaliy dastur uchun grafik qobiqlarni yaratish, uni avtmatik ishga tushirish
uchun Autoplay Media Studio barcha kerakli fayllarni o‘zi yaratadi. Foydalanuvchilar
zimmasiga esa faqat qattiq disk va kompakt diklarni yozish uchun tayyor loyihalarni
shakllantirish vazifasi qoladi.
Autoplay Media Studio dasturi muhitida Visual Basic, Visual C++, Java, Macromedia
Flash kabi qator tizimlarda yaratilgan hujjatlarni ham bemalol qayta ishlash mumkin.
Dastur yordamida animatsiyalanuvchi menyuni, kataloglar daraxtini, ma’lumotlar bazasini
va shunga o‘xshash obektlarni nafaqat tez yaratish, balki ularni boshqarish ham mumkin.
Avtomatik ishga tushuvchi oynalarni o‘zining kutubxonasidagi “niqob”lardan foydalangan
holda ixtiyoriy shaklda (formada) yaratish mumkin. Bunday “niqob” sifatida .jpg, .bmp va
.png kabi formatdagi fayllardan foydalanilsa ham bo‘ladi. Qolaversa, ma’lumotlarni CD
uchun tayyorlagan holda uni dasturning o‘zidan turib, CD yoki DVDga yoza olishi Autoplay
Media Studio dasturi naqadar keng imkoniyatlarga ega ekanligini ko‘rsatadi. Tayyor loyiha
bunda .exe kengaytmali fayl sifatida o‘zi ochiluvchi arxiv ko‘rinishda yoki qattiq diskdagi
alohida papkada shakllantirilishi mumkin. Bundan tashqari, dasturga matnni orfografik
tekshirish imkoniyati ham kiritilgan. Dasturning bu xossasi uning Label, Paragraph va
Button kabi obektlari bilan birga ishlaydi. Agar dastur kompyuterga to‘liq versiya bilan
o‘rnatilgan bo‘lsa, matnni orfografik tekshirish uchun uning kutubxonasida juda katta
hajmdagi lug’atlar bo‘lishi mumkin. Shunday qilib, AutoPlay Media Studio 8.5 ning yangi
versiyasi quyidagi imkoniyatlarga ega holda iste’molga chiqarilgan.
1. Avtomatik ishga tushuvchi xususiy menyu, interfaol taqdimotlar, multimedia-
ilovalar, sanoqli daqiqalarda dasturiy ta’minotlarni yaratish;
2. Loyihaga turli-tuman fotografiya, musiqa, video, animatsiya, matn va
boshqalarni biriktira olish xususiyati;
3. Web-ilova yaratishga mo‘ljallangan mukammallashgan instrumentlar;
4. XML, SQL va shifrlash mexanizmlari bilan ishlay olishi;
Международный научный журнал № 8 (100), часть 1
«Новости образования исследование в XXI веке» март, 2023 г
261
5. RTF-formatli hujjatlar bilan ishlay olishi;
6. Slayd-shou bilan ishlash imkoniyati;
7. Matn rangini o‘zgartirish uchun RadioButton obektining mavjudligi;
8. Bosmaga chiqarishning kengaytirilgan funksiyasi;
9. Obektlarni formatlash imkoniyati;
10. Kalit so‘zlar yordamida qidiruv tizimining mavjudligi;
11. CD, DVD kabi kompakt disklarga yozish imkoniyati va hokazo.
Multimedia hujjatlarini tayyorlash, uning dasturlanuvchi qismlari uchun scriptlar
yozish, tayyorlanayotgan amaliy dasturni boshqarish interfeysini yaratishda bu obektlar
dasturchiga imtiyozli yordam ko‘rsatadi. AutoPlayning ajoyib xususiyatlaridan yana biri
shundaki, bu obektlar xossalarini tanlash uchun maxsus xossalar panelini ham dasturchiga
taqdim etadi va u orqali bir qiymatli xossalar qiymatidan samarali foydalanish mumkin.
| 