Issn – 2181-4201 ta’lim




Download 1,51 Mb.
Pdf ko'rish
bet98/109
Sana28.06.2024
Hajmi1,51 Mb.
#266161
1   ...   94   95   96   97   98   99   100   101   ...   109
Bog'liq
talim transformatsiyasi

“Sanat” lug‘atda hunar demakdirkim, bir 
narsani yaxshi ishlab chiqarishdan iboratdir’’
6
.
Abdurauf Fitrat nazdida san’at deyilganda avvalo, biror bir ezgu maqsadga xizmat 
qiladigan hunar-ishdir. Ammo, tanbur yoki dutor cholg‘usini yasash san’ati bilan tanburda 
muayyan bir kuyni masalan, “
Iroq”ni ijro etish sanati doirasida o‘ziga xos farq borligini ham 
ta’kidlaydi. Binobarin, tanbur cholg‘uning san’at sifatidagi yaxshiligi biror ishga yaraganligi 
bo‘lsa, Iroq kuyining yaxshiligi uning insonga ma’naviy ta’sir etish hamda inson ongini 
to‘lqinlashtirishidir
7
, 
deb xulosa qiladi. Abdurauf Fitrat o‘z risolasida bugunki kun uchun muhim 
ahamyat kasb etadigan “el kuylari’’, “el ashulalari’’, “olti qator kuylari” yoki etnograf, 
kompazitor V.Uspenskiyga nisbatan “ozod sanatkor’’ kabi iboralarni qo‘llaganligi ham 
qiziqarlidir.
Keyingi eng muhim nuqtalardan biri Abdurauf Fitrat tomonidan bot bot takrorlangan 
Shashmaqom bayrog‘i ostiga kirmagan el kuylari xususida bo‘lib ,xalq og‘zaki ijodi 
namunalariga ‘’yopiq tizim’’I o‘lchovida bo‘lgan holda ‘’el kuylari’’ yoki ‘’termalari’’ ekanligi 
va bu xususida tegishli nazariy ma’lumotlar yo‘q deya aytib o‘tgan.1925-yilda I.G‘.Zafariy va 
M.Yunus (Elbek)larning ‘’El ashulalari’’to‘plam nashrida o‘z aksini topgan.’’Yallama 
Yorim’’,’’Dog‘imga yet’’,’’Gulyor’’,’’Alla’’,’’Aliyor Alla’’,’’Omon Omon’’,’’Yor yor’’kabi 
namunalarni sanab o‘tadi va ularning misralaridagi eng jonli,ko‘p qo‘llanadigan so‘zlardan 
asarning nomi kelib chiqishini ta’kidlash bilan chegaralanadi.Eng muhim jihati Abdurauf Fitrat 
mazkur el kuylarimizni tekshirish, ohanglarini buzmasdan notaga solish lozimligini hayajon 
bilan ta’kidlaydi. Abdurauf Fitrat 1928- yilda shu davrda O‘zbekistonning poytaxti bolib turgan 
Samarqand shahrida nafaqat musiqa va raqs institutini oyoqqa qo‘yishda faol ishtirok etdi, balki 
g‘oyaviy ermakdosh o‘rnida ulkan jonbozlik ko‘rsatganligini alohida e’tirof etish joiz. Abdurauf 
Fitrat ayni adabiyot va nazariy asarlari ham juda mashhur hisoblanadi. Abdurauf Fitrat 
zullisonayn adib, shoir hisoblanadi. Istanbuldagi to‘rt yillik ta’limi davomida faqat forsiy tilda 
ijod qilgan. Ko‘p o‘tmay u drammaturgiya va prozada ham sinab ko‘rdi. U 
“Munozara’’(dastlabki nomi “Hindistonda bir farangi ila Buxorolik bir mudarrising bir necha 
masalalar ham usuli jadid xususida qilgan munozarasi’’) asarini Turkiyaga borishdan oldin 1905-
1907- yillarda yaratgan. “Sayha’’, “Chorlov’’, “Nara’’ fors tilida yozadi. “Munozara’’ va 
“Sayha’’ asarlari XX asr boshlarida Turkistondagi milliy uyg‘onish harakatining norasmiy 
dasturi bolib xizmat qilgan va yoshlar dunyoqarashining keskin o‘zgarishi va ularning jadidlar 
safiga kelib qo‘shilishiga sabab bo‘lgan. Keyinchalik bu asarlar orqali Abdurauf Fitratni 
millatchilikda ayblashgan. 
Abdurauf Fitrat xususan ashulaga tarif berar ekan 
“Kuy ohang bilan o‘qiladigan she’rlar, 
tizimlarga ashula deyiladi. Ashula ko‘proq milliy (barmoq) vaznda bo‘ladir’’
8
deyilgan ta’rif 
fikrimizcha bugungi kun musiqashunosligi uchun juda ahamyatli.
1993-yilda “O‘zbek klassik musiqa va uning tarixi” kitobining krill xatidagi nashri yangi 
izohlar bilan chop etiladi. Ushbu risoladagi mavzularni o‘rganib chiqib shuni aytish mumkinki 
“Abdurauf Fitrat musiqa ilmiga, eng avvalo, nazariy tomondan yondashgan va o‘tmish 
allomalariga payravlik qilib, ularning musiqiy risolalarini chuqur o‘rganish yo‘li bilan tegishli 
xulosalar chiqarishga intilgan alloma sifatida maydonga chiqadi. Shunga ko‘ra uning yaxshiligini 
afzalligini go‘zallik deb ataydi va bu kabi san’atlarni umuman go‘zal san’atlar deyilishini 
6
Tanlangan asarlar: Darslik va o‘quv qo‘llanmalari, ilmiy maqola va tadqiqotlar /Abdurauf Fitrat; Mas’ul muharrir 
B. Qosimov; Nashrga tayyorlovchi va izohlar muallifi H. Boltaboyev. — T.: «Ma’naviyat», 2009. — 11b. 
7
Tanlangan asarlar: Darslik va o‘quv qo‘llanmalari, ilmiy maqola va tadqiqotlar /Abdurauf Fitrat; Mas’ul muharrir 
B. Qosimov; Nashrga tayyorlovchi va izohlar muallifi H. Boltaboyev. — T.: «Ma’naviyat», 2009. — 12 b. 
8
A.Fitrat “O‘zbek klassik musiqa va uning tarixi” T.:“Fan” nashriyoti 1994y-56 b. 

ta’kidlaydi : - “yurak, fikr, tuyg‘u to‘lqinlarini so‘z, bo‘yov (rang boyo‘q) shakl, harf, harakat 
kabi tovar (material)lar yordami bilan jonlantira chiqib, boshqalarda ham shu to‘lqinni yaratmoq 
hunariga –go‘zal san’atlar deydilar” deb ta’rif berdi.
Ular jami oltita:
1.Musiqiy,
2.Rasm,
3.Haykalchilik,
4.Me’morchilik,
5. O‘yun,
6.Adabiyot. 
Keskin siyosiy o‘zgarishlar natijasida vujudga kelgan Abdurauf Fitratning “O‘zbek klassik 
musiqasi va uning tarixi” risolasi milliy merosning qonunyatlari jo bo‘lgan, o‘tmish va yangicha 
zamon mafkuralari mujassamlashgan ulkan tadqiqot namunasidir. U o‘zbek musiqasining yorqin 
shakli –Shashmaqom timsolida mintaqamiz musiqiy salohiyatini o‘rganish borasidagi yangi 
o‘zbek musiqashunosligining debochasi sifatida benazir ma’naviy boylik hamdir. 

Download 1,51 Mb.
1   ...   94   95   96   97   98   99   100   101   ...   109




Download 1,51 Mb.
Pdf ko'rish