~ 69 ~
5-rasm – Ishni bajarish bilan bogʻliq eng yaxshi 10 kasb
6-rasm – ISCOda vazifalarning teg buluti
2-jadvalda ISCOning har bir asosiy toifasidagi kasblar soni uch
xil potensial ta’sir toifasida koʻrsatilgan. Bu shuni koʻrsatadiki,
“Professionallar” toifasida 95 ta kasb ChatGPT dan toʻliq ta’sir
koʻrsatadi, 22 ta qisman ta’sir qiladi va 9 ta ta’sir koʻrsatmaydi. Xuddi
shunday, “Texniklar va yordamchi mutaxassislar” toifasi uchun 60 ta
kasb toʻliq ta’sir qiladi, 34 tasi qisman ta’sir qiladi va 16 tasi ta’sir
qilmaydi. “Menejerlar” toifasida 20 ta kasb toʻliq ta’sir koʻrsatadi, 21
tasi qisman ta’sir qiladi, 6 tasi esa hech qanday ta’sir koʻrsatmaydi (B
Turanboyev,
A Abdupattayev, A Abdullaev 2023).
“Kleriya, xizmat koʻrsatish va savdo xodimlari” toifasida 8 ta
kasb toʻliq ta’sir koʻrsatadi, 20 ta qisman ta’sir qiladi va 14 ta ta’sir
koʻrsatmaydi. “Hunarmand va tegishli savdo ishchilari” toifasida 8 ta
kasb toʻliq ta’sir koʻrsatadi, 33 tasi qisman ta’sir qiladi, 45 tasi esa hech
qanday ta’sir koʻrsatmaydi. “Zavod va mexanizm operatorlari va
yigʻuvchilar” toifasida 5 ta kasb toʻliq ta’sir qiladi, 19 ta qisman ta’sir
qiladi va 34 ta ta’sir koʻrsatmaydi.
Shuningdek, jadvaldan koʻrinib
turibdiki, “Malakali qishloq
xoʻjaligi va savdo ishchilari” toifasida 4 ta kasb toʻliq ta’sir koʻrsatadi,
24 ta kasb qisman ta’sir qiladi, 3 ta kasb ta’sir qilmaydi. “Xizmat va
savdo xodimlari” toifasida kasblardan 3 tasi toʻliq taʼsir koʻrsatadi, 37
tasi qisman taʼsir qiladi, 18 tasi esa hech qanday taʼsir koʻrsatmaydi.
“Qurolli kuchlar kasblari” toifasida barcha kasblar ChatGPT ta’siriga
ega emasligi taxmin qilinadi. “Boshlangʻich kasblar” toifasida
kasblardan 0 tasi toʻliq ta’sir qiladi, 16 tasi qisman ta’sir qiladi, 35 tasi
esa hech qanday ta’sir koʻrsatmaydi.
“Qisman ta’sir” boʻlgan kasblar
uchun AI xizmatlaridan
foydalangan holda ish bilan bogʻliq vazifalar va koʻnikmalar qisman
avtomatlashtirilishi mumkin. Biroq, ba’zi vazifalar hali ham insoniy
fikr va ijodkorlikni talab qiladi, bu esa ishchilarni toʻliq almashtirishni
dargumon qiladi.
Bu ishchi kuchiga ham ijobiy, ham salbiy ta’sir
koʻrsatishi
mumkin,
chunki
ba’zi
muntazam
vazifalarni
avtomatlashtirish, murakkabroq va bajariladigan vazifalar uchun
vaqtni boʻshatish mumkin, ammo bu ba’zi ishchilar uchun ishni
yoʻqotishga olib kelishi mumkin.
“Toʻliq ta’sir” boʻlgan kasblar uchun ish bilan bogʻliq vazifalar
va koʻnikmalar AI xizmatlaridan foydalangan holda toʻliq
avtomatlashtirilishi mumkin. Bu ishchi kuchiga sezilarli ta’sir
koʻrsatishi mumkin, bu esa koʻplab ishchilarning ishini yoʻqotishiga
olib keladi. Biroq, u korxonalar uchun
samaradorlikni oshirish va
xarajatlarni tejash imkonini beradi.
~ 70 ~
“Ta’sirsiz” kasblar uchun talab qilinadigan vazifalar va
koʻnikmalar yuqori darajada ixtisoslashgan boʻlib, ularni AI xizmatlari
tomonidan osongina takrorlab boʻlmaydi yoki ishning tabiati jismoniy
mahorat va odamlarning oʻzaro ta’sirini talab qiladi,
bu esa
avtomatlashtirishni imkonsiz qiladi.
Shuni ta’kidlash kerakki, bu ta’sirlar potensialdir va har bir sanoat
va ish joyida AI xizmatlarining oʻziga xos qoʻllanilishi va amalga
oshirilishiga qarab farq qilishi mumkin. Har bir kasb uchun zarur
boʻlgan vazifalar
va malaka darajasiga qarab, ChatGPTning turli
ishlarga ta’sirini koʻrishimiz mumkin. Ta’siridan qat’i nazar, ChatGPT
kabi AI xizmatlarining rivojlanishi mehnat bozorini oʻzgartirishini
ta’kidlash kerak (U.A. Azamjon oʻgʻli, A.A. Axadjon oʻgʻli 2023).
