3.2.Quduqlarni burg‘ilash texnikasi va
texnologiyasi
Neft va gaz quduqlarini burg‘ilash hamda muvaffaqiyatli
tugatib, foydalanuvchi tashkilotga topshirish, neft va gaz
sanoatida kechadigan eng qiyin jarayonlardan biri hisobla-
nadi. Shuning uchun bu jarayonning o'tishini yengillash-
tirish maqsadida ko‘plab ilmiy-tekshirish institutlarida yirik
tadqiqot ishlari o‘tkazilmoqda. Bu tadqiqotlar natijasida
burg‘ilash uchun yangi asbob-uskunalar yaratilmoqda,
bajariladigan ishlarni avtomatlashtirish va kompyuterlash-
tirish yuqori darajaga ko‘tarilmoqda. Har 8—10 yilda quduq-
larni burg'ilashdagi asbob-uskunalarning 40—50 % i yangi
turdagilariga almashtirilmoqda.
Kichik asbob- uskunalardan tortib juda katta massaga
ega bo'lgan m exanizm larning ham m asi burg‘ilash texni-
kasiga kiradi. Burg‘ilash uskunalari ko'tara oladigan massasi
va qazish chuqurligiga ko‘ra 11 - sinfga bo‘linadi (1 -jadval).
Burg’ilash texnikasiga yuqorida sanab o ‘tilgan burg‘i-
kiradUS^Una^ar^ an tas*1C!ar' Quyidagi mexanizmlar ham
‘ 1- h ° ^ ar<^on^ c^ig‘ir — tal tizimi bilan birgalikda bur-
g i ash quvurlari birikmasini ko'tarish va tushirish uchun
xizmat qiladi. Ko‘tarish va tushmshda chig'irga har xil katta-
13
, i J^ch ta ’sir etadi, shuning uchun chigMr maxsus
! rmoz bilan ta ’minlangan boMadi. Shuningdek, chigMr
Ыг necha bosqichda katta tezlikda aylanadi;
-
rotor - burgMlash quvurlari birikmasini aylantirish
va uni ko£tarib-tushirish uchun xizmat qiladi.
Burg‘ilash jarayonida doimo harakatda boMadigan va may-
dalangan tog‘ jinsidan tozalanib turiladigan loyli eritma max-
s u s
nasos stansiyasi bilan harakatga keltiriladi. Loyli eritma
maxsus tebranma g‘alvir, shiam (burg‘ilashda hosil boMadigan
kukunsimon mahsulot) ajratgich, separator, sentrifuga,
shuningdek, metalldan ishlangan to ‘siqli ariqlar tizimida
tozalanadi. Tozalangan loyli eritma burg‘ilash jarayonida na-
soslar bilan qaytadan quduqqa yuboriladi va bu jarayon uzluk-
siz davom etadi. BurgMlash jarayonida bulardan tashqari juda
ko‘p tu rli-tu m an asboblar, m exanizm lar ishlatiladi.
Burg‘ilash jarayonini bir xil maromda olib borilishi uchun
bu asbob va mexanizmlaming o ‘z vazifasi bor.
Quduqlarni burg ‘Hash jarayoni texnologiyasi ham juda
murakkab boMib, burgMlash brigadasi ishchi va xizmatchi-
laridan katta mas’uliyat talab qiladi. Quduqni burgMlash
boshlanishidan oldin, odatda,ham m a uskuna, asbob va
mexanizmlar ishga tayyorlangandan so ‘ng, burg'ilash
jarayonini doimo nazorat qilib boradigan tashkilot xo-
dimlari burgMlash tashkiloti rahbariyati bilan birgalikda
quduqni burg‘ilashni boshlash haqida konferensiya o'tkazadi.
Bu konferensiyadan maqsad quduqning vazifasi, quduq
kesimining geologik tuzilishi, burgMlash davrida duch keli-
nadigan qiyinchiliklar, quduqni burgMlashga tayyorlangan
geologotexnikaviy naryad bilan tanishishdan iborat. Shun-
dan so ng quduqni burgMlashga ruxsat beriladi.
Quduq to ‘rt xil: rotor, turbobur, elektrobur yordamida
va aialash (ya’ni, rotor-turbobur, rotor-elektrobur) usulda
burgMlanadi.
Rotorli burgMlashda burgMlash quvurlari birikmasini
ro oi aylantiradi, natijada burgM tog‘ jinslarini maydalay-
i- otorning aylanma harakati burgMlash quvurlari birik
masiga kvadrat shtanga orqali uzatiladi.
15
Turboburli burg‘ilashda burg‘ining ustiga o ‘rnatilgan
(o‘zgartkich orqali) turboburni yuqoridan katta tezlikda
kelayotgan loyli eritma aylantiradi.
Elektrobur usulida burg‘ilashda quduq tubida clektr dvi-
gatcl ishlatiladi. U yuqoridan tushirilgan maxsus simlar
orqali elektr toki yordamida yuritiladi. Bu simlar burg‘ilash
quvurlariga mahkam langan bo ‘lib, quvurlar bir-birlariga
ulanganda simlar yuqoridagi galtakdan uzaytiriladi.
A ralash usu ld a b u rg 'ila sh ikki u sulni birgalikda
q o ‘llashdan iborat bo‘lib, ayniqsa rotorli-turbobur usuli
keng qo'llaniladi.
Quduqni burg‘ilash texnologiyasi quyidagicha. Quduq
ustini mustahkamlash va quduq yo'nalishini to ‘g‘ri olish
uchun o ‘matiladigan yo‘naltiruvchi quvur katta-katta tosh-
lar tashlab, sem ent qorishmasi bilan mustahkamlanadi.
Shundan keyin ikkinchi mustahkamlovchi — ajratuvchi
quvurlar birikmasi (konduktor) uchun quduq chuqurlash-
tirila boshlanadi. Loyli eritma nasos stansiyasidan uzatuv-
chi quvurlar tizimi orqali burg‘ilash shlangidan vcrtlyugga
u zatiladi. V ertlyugdan boshqaruvchi shtanga orqali
burgMlash quvurlari birikmasiga o ‘tgan loyli eritma tur
boburni (agar u bo ‘lsa) va burg‘ini aylantiradi. Burg‘i
maydalagan tog‘ jinslari zarralari loyli eritmaga aralashib
burg‘ilash quvurlari birikmasi atrofi bo‘ylab yuqoriga ko‘ta-
riladi. Quduqdan chiqqan loyli eritma maxsus tozalash tizi-
mida tog‘jinsi aralashmalaridan xalos bo ‘ladi. Loyli erit-
maning m a’lum bir qismi yo‘qotilganligi tufayli loy qorish-
tirgichdan yangi loyli eritma qo‘shiladi. Konduktor loyi-
hadagi chuqurlikka yetgandan keyin u sementli qorishma
bilan mustahkamlanadi. Mustahkamlash uchun maxsus
mexanizmlar (katta quw atli haydovclii agregatlar) sement
li eritmani quduqqa katta bosim ostida haydaydi. Konduk-
tom i tashqi tomondan tog‘jinsi bilan mustahkam bog'lashi
uchun sementli qorishmaning qotishi bir kecha-kunduz
kutiladi. Qotish vaqti o ‘tgandan keyin quduqda geojizik
tadqiqotlar (QGT) olib boriladi.
16
OGT tugagandan keyin mustahkamlovchi - ajratuv-
hiauvurlar birikmasi (texnik yoki oraliq quvurlar birik-
masi) uchun navbatdagi burg‘ilash ishlari davom ettiri-
ladi Burailashjarayoni tegishli loyiha chuqurligiga yetgan-
d a n
so‘ng texnik quvurlar birikmasi uchun yana sement-
lash ishlari bajariladi. Sement to ‘liq qotgandan so'ng QGT
olib boriladi. Q G T tugallangandan so‘ng navbatdagi, ya’ni
oxirgi ishlatuvchi quvurlar birikmasi uchun burg'ilash ish
lari davom ettiriladi. Quduq loyihada ko‘rsatilgan chuqur-
likka yetgandan so‘ng, ochiq holdagi quduqda QG T o ‘tka-
ziladi. QGTdan keyin esa ishlatuvchi quvurlar birikmasi
sem entlanadi. Sem ent qotgandan so ‘ng qayta Q G T
o ‘tkaziladi, Q G T ishlari tugallangandan keyin quduqni
bevosita qatlam bilan bog‘lash ishlari bajariladi. Buning
uchun quduqqa maxsus o‘q yoki torpeda otuvchi asbob -
perforator tushiriladi. Odatda, har bir metrga 4 tadan 20
tagacha teshik hosil qilish mumkin. Uzunligi, o ‘qlarining
soni va otish quw atiga qarab turli-tum an perforatorlar
bo'ladi. Perforator orqali otilgan o ‘qlar avvalo ishlatuv
chi quvurlar birikmasini, keyin sem ent halqani teshib
o £tadi va qatlam icliiga 15—20 sm kirib boradi. Shunday
qilib, qatlam bilan ishlatuvchi quvurlar (quduq) orasida
bevosita bog‘lanish hosil qilinadi. 0 ‘qlar teshib o'tib hosil
qilgan kanalchalar orqali ishlatuvchi quvurlar birikmasi
ichiga neft va gaz oqib kela boslilaydi.
0 ‘qli va torpedali perforatorlardan tashqari, quduq bi
lan qatlamni o ‘zaro bog‘lash uchun qum-suvli oqim ham
keng qo'llaniladi. Bunda mayda qum zarrachalari aralash-
tirilgan suv katta bosim ostida quduq ostiga haydaladi. Katta
tczlik va bosim bilan haydalayotgan qum-suvli qorishma
perforatordan maxsus yo‘naltirgich orqali m ustahkam -
ovchi quvurlar birikmasiga uriladi va uni teshib o ‘tib, se-
ment halqani va qatlam tog‘ jinslarini ham teshadi. 0 ‘qli
ora^or^arga nisbatan qum-suvli qorishma bilan mus-
a amloYchi quvurlarni tesliganda hosil bo‘ladigan kanal-
a aming uzunligi 30 — 40 smfi&ui 100.. sm gacha va
an ham oshiq boUishi
2
BShAkram°v.
| 