1804060200-14 _
Qat’iy buyurtma — 2004
353(04)—2004
ISBN 5—645—04113—5
© ,,0 ‘qituvclii“ nashriyoti, Т., 2004
R e s p u b lik a m iz
m u staq illik k a erish g an d an so ‘ng
0
‘zb ek isto n d a
neft va gaz sanoati dinam ik tarzda rivojla-
na
b o sh la d i.
1995-yildan boshlab chet davlatdan neft
keltirish to'xtatilib, respublika neft mustaqilligiga erishdi
va neft m ahsulotlariga b o ‘lgan ehtiyojini qondirish
darajasiga yetdi.
1991-2003- yillar davomida qazib olinadigan neft va
gaz miqdorini, konlardan foydalanish sur’atini oshirish,
sanoat tizimini mukammallashtirish ham da texnik jihat-
dan jihozlash bo'yicha katta ishlar qilindi.
1997-yilda K o‘kdumaloq konida 50 M Pa bosimda gaz
hayday oladigan yirik kom pressor stansiyasi va yiliga 2,5
m lntonna kondensatni qayta ishlash quwatiga ega bo‘lgan
Buxoro neftni qayta ishlash zavodi ishga tushirildi. Qa-
tor magistral gaz quvurlari qurildi. 1998-yilda X o‘jaobod
yer osti gaz om bori va 2001 -yilda 0 ‘rta Osiyo m inta-
qasidagi yirik inshoot Sho‘rtan-gaz-kim yo kompleksi
ishga tushdi.
Yangi jihozlar, m ashina va m exanizm lar, m aterial-
lar, eng zamonaviy texnologiyalarni q o ‘llashga asoslanib,
neft va gaz kom pleksini jadal rivojlantirishning yangi
dasturi ishlab chiqildi. Bu jarayonlar sanoatda ishlatila-
digan m ashina va m exanizm larni oqilona ishlatishni
talab qiladi.
Neft va gaz konlarida quduqlarni burg‘ilashdan tortib,
mahsulotni qazib olish, yig‘ish, tayyorlash va uzatish-
gaeha bo'lgan jarayonlar qator mashina va mexanizmlardan
foydalanish bilan bog'liq. Quduqlar tanlangan konstruk-
siyaga muvofiq burg‘ilanib bo'lingandan so‘ng, ularning
tubi va ustki uskunalari jihozlanadi. Burg'ilash jarayoni
ma’lum texnika va texnologiya asosida bajariladi. Mahsul-
dor qatlamni ochish, quduqni ishga tushirish texnologiya-
lari va unda qo‘llaniladigan mashina hamda mexanizmlar
ochiq fawora hosil bo‘lishining oldini olishga mo‘ljallangan.
Qatlam energiyasiga mos ravishda quduqlarni ishlatish usuli
tanlanadi.
Vaqt o‘tishi bilan turli sabablarga ko'ra quduqlarni
ta ’mirlash zarurati tug‘iladi. T a’mirlash ishlarida maxsus
mashina va mexanizmlardan foydalaniladi.
Ushbu o ‘quv qo ‘llanm ada neft va gaz konlarining
mashina va mexanizmlari, ularning ishlatilish doirasi, ish-
latilish xususiyatlari va texnologiyalari to ‘g‘risidagi m a’-
lum otlar keltirilgan. Shuningdek, har bir bob oxirida
o‘quvchilar bilimini tekshirish maqsadida savol va top-
shiriqlar berilgan.
1- B O B
NEFT VA GAZ KONLARI USKUNALARI
T O ‘G ‘RISIDA TU SH U N CH A
0 ‘zbekistonda neft va gaz sanoati rivojlanib bormoq-
d a , s h u
sababli xalq xo'jaligi tarmoqlarini yoqilg‘i-ener-
setika rssurslari bilan ta ’minlashda bu sanoat o'zining sal-
moqli hissasini qo'shm oqda.
Neft
v a
gaz konlarini burg1 ilash, ishga tushirish, ish-
latishva qayta ishlash jarayonlari loyiha ko‘rsatkichlari
asosida amaiga oshiriladi. Neft va gazni qazib olishdan
tortib iste’molchilarga yetkazib berishgacha bo'lgan ja-
rayonca foydalaniladigan tegishli qurilma, jihoz va usku-
nalarni aniqlab olish va o ‘rnatilgan texnologik reglamentni
tuzish muhim ahamiyatga ega. Bu maqsadda quyidagilarga
amal qilinadi:
— qurilma va jihozlam ing turi, tuzilishi va ishlatilish
doirasini belgilash;
— qurilma va jihozlarni loyiha asosida tanlash;
— qurilma va jihozlardan foydalanishni nazariy asoslab
berish;
— qurilma va jihozlam ing ko'rsatkichlarini aniqlash;
— qurilma va jihozlardan foydalanish maqsadida ularni
hisoblash;
— qurilma va jihozlarni ishlatishda m ehnat va atrof-
muhitni muhofaza qilish qoidalariga rioya qilish bilan bir-
ga, konda ish tarzini bir maromda tashkil etish.
Neft konlarida quduqlarni o'zlashtiradigan, mahsulotni
yig'adigan va qayta ishlaydigan quyidagi asbob-usku-
nalardan foydalaniladi.
1. Turli ishlarda foydalaniladigan asbob-uskunalar:
1
• Quduq qazishda va quduq tanasida ishlatiladigan as
bob-uskunalar.
2. Quvurlar.
3. Uzatmalar.
4- Quduq zichlagichlar.
5
II. Quduqni o'zlashtirish ishlarida foydalaniladigan as-
bob-uskunalar:
1. Quduqni o'zlashtirish jarayonida nasosga, kompres-
sor quvurlarga suyuqlikni uzatuvchi nasos agregatlari.
2. 0 ‘zlashtirish uchun havoni siqib haydab beradigan
kompressor agregatlari.
III. Qatlam mahsulotlarini quduqdan chiqarib olish
asbob-uskunalari:
1. Faw ora usulida ishlaydigan uskunalar.
2. Kompressor usulida ishlaydigan uskunalar.
3. Shtangasiz quduq nasoslarining uskunalari.
4. Shtangali quduq nasoslari yordamida mahsulot olish
qurilmalari.
5. Bitta quduqdan bir necha qatlam mahsulotlarini bir-
varakay va alohida olishda qo'llanadigan asbob-uskunalar.
IV. Qatlamga va quduq tubiga ta’sir etish asbob-uskunalari.
1. Neftni suv, gaz va reagentlar yordamida siqib chiqara-
digan asbob-uskunalar:
2. Issiqlik, issiqlik-kim yoviy va kimyoviy usullar
qo'llanilganda ishlatiladigan asbob-uskunalar.
3. Quduq tubiga mexanik usulda ta ’sir etadigan asbob-
uskunalar.
4. Bitta quduq yordamida bir necha qatlamga yoki alohida
qatlamga ta ’sir etishda foydalaniladigan asbob-uskunalar.
V. Quduqlarni ta ’mirlash asbob-uskunalari:
1. M inoralar va machtalar.
2. Quvurlar va shtangalarni burab biriktirish va ajratish
mexanizmlari.
3. Quduq usti asbob-uskunalarini ta ’mirlash va ishla-
tish uchun agregatlar.
1. Neft va gaz konlarida qo'llaniladigan qurilma va jihozlar
nimalarga bog'liq hoida tanlanadi?
2. Konlarda ishlatiladigan asbob-uskunalarning qanday
turlari bor?
| 