112
B) shaxsning qiziqish va qobiliyatlari asosida
C) shaxsning psixologik-pedagogik tashxisi asosida
D) shaxsning ko’nikmalari asosida
X U L O S A
Ma`lumki, o’quvchilar kasblarga oid ma`lumotlarning
asosiy hajmini umumiy
o’rta ta`lim maktabining 8-9 sinflarida mehnat ta`limi jarayonida egallaydilar.
Tadqiqot ishida dastlabki paragraflarda bu jarayonning muhimligini ta`kidlovchi ikki
omil tahlil qilib berildi, ya`ni birinchidan, kasbga moslashtirish ishlari to’g`ri yo’lga
qo’yilganida o’quvchilar o’z qiziqishlari, mayllari, qobiliyatlari, salomatligi va boshqa
sifatlaridan kelib chiqib kelajagini to’g`ri belgilab olishini ta`minlaydi; ikkinchidan,
jamiyatimizning har bir jabhasida o’z kasbini mahorat darajasida egallagan, mustaqil
113
va ijodiy fikrlovchi mutaxassislarga ega bo’ladi.
O’quvchilarni kasbga moslashtirishda o’qitishning yangi pedagogik
texnologiyalaridan foydalanish xususiyatlari mazmun-mohiyati tahlili asosida darsdan
tashqari mashg`ulotlarni tashkil qilish maqsad va vazifalari, o’quvchi kasbiy sifatlarini
dastlabki pedagogik-psixologik tashhis qilish, tanlagan kasbi to’g`risida axborot
berish, o’quvchi shaxsini ijtimoiy-kasbiy moslashtirish,
kasbiy maslahatlar,
kasbiy-iqtisodiy tarbiya metodlarini qo’llash yo’llari ko’rsatib berildi. SHu bilan
birgalikda darsdan tashqari mashg`ulotlari, ommaviy shakldagi darsdan tashqari
mashg`ulotlar hamda o’quvchilarning mehnat birlashmalari kabi mashg`ulot
shakllaridan foydalanishga oid tavsiyalar berildi.
SHuningdek, darsdan tashqari mashg`ulotlarni tashkil qilishda kasbga moslashish
ishlari texnologiyasining funktsional tuzilmasi ishlab chiqildi. Unga ko’ra ta`lim
jarayonini loyihalash va maqsadini belgilash bosqichining tashqi omillar, ta`lim
jarayoni, ichki omillar ta`sirida amalga oshirilish mazmuni ko’rsatib berildi.
Darsdan tashqari mashg`ulotlarni tashkil qilish o’quvchilarni kasbga
moslashtirish jarayoni bilan uyg`unligini ta`minlash mexanizmini ishlab chiqish m aqs
adida o’quvchilarni kasbga moslashtirish tuzilmasi ishlab chiqildi.
Tuzilmaning ikki
asosiy tashkil etuvchisi: mehnat ta`limi darslari jarayoni va darsdan tashqari
mashg`ulot turlarining bir-birini rivojlantirishini ta`minlash uchun ularning har bir
bo’g`inining o’zaro bog`liqlik asoslari ishlab chiqildi. Bu vazifani amalga oshirishda
mehnat ta`limi davlat ta`lim standarti va tadqiqotchi tomonidan ishlab chiqilgan
kasbga moslashtirishga asoslangan darsdan tashqari mashg`ulotlarning umumiy
tuzilmasi asos sifatida olindi.
Kasbga moslashtirish
ishlari tizimli ravishda, izchil takomillashtirib
borilgandagina kelajakda mukammal kasb egasi bo’lishiga erishiladi. Bu maqsadda
ishlab chiqilgan ―Ganchkorlik‖, ―Tikuvchilik‖, ―Esh hunarmand‖, ―Naqqoshlik‖,
―Elektrotexnika‖, ―Esh duradgor‖ to’garaklarining o’quv reja va dasturlari
o’quvchilarning umumiy o’rta ta`lim muassasasidagi darsdan tashqari davrini qamrab
olgan holda, umumta`lim fanlari bilan uzviy aloqadorlikda amalga oshirilishi, nazariy
va amaliy bilimlarining ta`lim standartlari darajasiga to’la javob bera oladigan
114
bitiruvchilar tayyorlash imkonini beradi.
O’quvchilarni kasbga moslashtirishning ishlab
chiqilgan texnologiyasi
hamda to’garaklar o’quv dasturlarini amaliyotga tadbiq etishning eng samarali
echimi sifatida kasbga moslashtirish ishlarini tashkil qilishda darsdan tashqari
mashg`ulotlar mazmunini tanlashning tashkiliy-pedagogik mezonlari ishlab
chiqildi. Ushbu mezonlarda o’quvchiga tushuncha berilayotgan kasbning turlari va
nomlari bo’yicha real mavjud kasblarning mikdoriga nisbatan optimal
munosabatni sakdash, kasb tanlash ishida mahalliy va mintaqaviy ehtiyojlar
asosida kasbga
moslashtirishning ustuvorligi, bo’lajak kasb turi bilan bog`liq
faoliyatning mazmuni va tuzilmasini asoslash, o’quvchining o’zi moslashtirilayotgan
kasb ob`ektlarining xususiyatlari to’g`risida ma`lumotga ega bo’lishligi kabi holatlar
o’z aksini topgan.
Darsdan tashqari mashg`ulotlarni tashkil qilishda o’quvchilar umumii o’rta
ta`lim o’quv dasturi bilan uzviy bogliq ravishda kasbga moslashtirish oid
tushunchalarni uzluksiz egallab bordilar. To’garaklar uchun ishlab chiqilgan
dasturlarni amalga oshirish murakkab pedagogik-psixologik hamda tashkiliy
jarayonlarni o’z ichiga olganligi sababli, tadkiqot ishida o’quvchilar
qabul qilishi
lozim bo’lgan barcha axborotlar oqimini guruhlar buyicha tizimlashgirib chiqildi.
Bunda o’quvchilarni kasbga moslashtirish ishlarini axborot bilan ta`minlash
tuzilmasini taxlil qilish asosida o’quvchilarning umumiy o’rta ta`lim o’quv dasturi
asosida dars jarayonida tanishishi mumkin bo’lgan tanlagan kasbi va u to’g`risidagi
axborotlar jamlandi hamda tizimlashtirildi.
Amalga oshirilgan tajriba-sinov ishlari natijasida o’quvchilarni darsdan
tashqari mashqulotlar jarayonida kasbga moslashtirishning tavsiya etilayotgan
pedagogik texnologiyasini ta`lim muassasalari amaliyotiga joriy etish yo’li bilan
o’rganildi. Bunda dastlab, darsdan tashqari mashqulotlar
jarayonida kasbga
moslashtirish ishlari xususiyatlaridan kelib chiqqan holda o’quvchi shaxsini
shakllantirishda pedagogik texnologiyalardan foydalanish shakllari va mazmuni ishlab
chiqildi. So’ngra shu asosda ishlab chiqilgan ta`lim mazmuni va metodlari bevosita
o’quvchilarning darsdan tashqari mashqulotlari jarayonida sinab ko’rildi. O’quv
115
qo’llanmada o’quvchilarni kasbga moslashtirish texnologiyasining ishlanganlik
darajasi taxdil qilinib, ta`limda yangi pedagogik texnologiyalarni qo’llashning
eng maqbul yo’nalishiga o’quvchilarni kasb moslashtirish ishlariga to’g`ri
yo’naltirish orqali erishish mumkinligi ilmiy asoslandi.
