• TEKSHIRISH SAVOLLARI
  • Jihozlar va mashinalarda sifat ta`minlash. Reja: Detallarga qo`yiladigan talablar




    Download 0,77 Mb.
    Sana11.10.2024
    Hajmi0,77 Mb.
    #274445
    Bog'liq
    Presentation 14

    • 14-MA`RUZA.
    • JIHOZLAR VA MASHINALARDA SIFAT TA`MINLASH.
    • REJA:
    • 1. Detallarga qo`yiladigan talablar
    • 2. Mashina va mexanizmlarga qo`yiladigan talablar.
    • 3. Sifat ko`rsatkichlari
    • 1. Detallarga qo`yiladigan talablar
    • Loyihalanayotgan yangi mashinalar: yuqori unumdor, tannarxi arzon, rejalashtirilgan muddatigacha ishonchli ishlashi, ishlatish yengil, estetik ko‘rinishli bo`lishi kerak. Mashinalarni hisoblash, loyihalashda davlat standartlari asos qilib olinadi.
    • Loyihalanayotgan mashinalarda standart detallarning ishlatilishi mashinaning tannarxini kamaytiradi, ta’mirlash jarayonini yengillashtiradi. Shuningdek, standart detallar maxsus zavodlarda tayyorlanganligi uchun ularning sifati yuqori va tannarxi arzon bo`ladi.
    • Loyihalanyotgan mashinalarga qo‘yiladigan asosiy talab bu yangi texnologiyalarga javob berish, ya’ni:
    • -mashina detallari iloji boricha qayta ishlanmay, payvandlash, aniq quyma yo`li bilan tayyorlash;
    • -har xil uzellardan bir xil detallarni ishlatish;
    • -standart detallarni ishlatish;
    • -boshqa mashinalarda ishlatiladigan detallardan foydalanish;
    • -tayyorlash, yig`ish jarayonida robot va avtomatlardan foydalanish;
    • -avtomatik loyihalash va ularni avtomatlashtirish.
    • Tayyorlanayotgan mashinalarda yangi texnologiyaning ishlatilishi uning tannarxi, sarflanadigan energiya, material hajmi, ishlatish va ta’mirlash jarayonlari bilan belgilanadi.
    • Detal - mashinaning bir xil materiallardan tayyorlangan va alohida bo`laklarga ajralmaydigan qismi. Masalan, bo`lt, gayka, shkiv, tishli g`ildirak va boshqalar.
    • Uzel — bir necha detallaming yig'indisidan iborat bo`lib, mashinada biror bir ishni bajarishga mo`jallangan.
    • Mashinasozlikda bir turdagi mashinalar uchun umumiy bo`lgan detal va uzellardan tashqari faqat bir yoki bir necha mashinalarda ishlaydigan detal va uzellar ham uchraydi, masalan, paxta tozalash mashinasining arrasi, to`qimachilik mashinalarda ishlatiladigan urchuq, tikuv mashinalarida ishlatiladigan ignalar va boshqalar. Bu detallarni loyihalash va hisoblash mahsus kurslarda o ‘rganiladi.
    • Barcha turdagi mashinalarda ishlatiladigan detal va uzellarni quyidagi guruhlarga bo`lish mumkin:
    • 1. Birikmalar. Ajralmas (payvand, kalta mixli va boshqalar), ajraluvchan (bo`ltli, shponkali va boshqalar) birikmalar guruhiga bo`linadi.
    • 2. Uzatmalar. Harakatni bir valdan ikkinchi valga o`zaro ishlashish (tishli, zanjirli va boshqalar) yoki ishqalanish (tasmali, friktsion va boshqalar) yordamida uzata oladigan guruhlarga bo`linadi.
    • 3. Uzellarda ishlatiladigan (vallar, podshipniklar, muftalar) detallar guruhi.
    • Quyida mashina detallari va uzellariga qo`yiladigan asosiy talablar bilan tanishib chiqamiz.
    • Ishga layokatlilik - detal yoki uzelning texnik talablar, standartlarga mos keladigan, o`ziga belgilangan funktsiyani bajara oladigan xolati.
    • Ishda ishonchlilik - detal yoki uzelning texnik talablar, standartlarga mos keladigan xolatini ma`lum vakt saqlay olish xossasi.
    • Texnologikligi - detal yoki uzelning ishlab chiqarishda, ekspluatatsiya jarayonida va ta`mirlashda kam mexnat va sarf talab qilishi.
    • Iqtisodliligi - detal yoki uzelning tayyorlash, ekspluatatsiya va ta`mirlash jarayonlaridagi sarflar xisobi.
    • Dizayn - detal yoki uzelning tashqi shakllarini tako`lillashtirish, mashina yoki uzelning tashqi ko`rinishining chiroyliligi.
    • Ruxsat etilgan kuchlanish deganda ma`lum nagruzka ta`siridagi detalning xavfli kesimida xosil bo`ladigan kuchlanishning yo`l qo`yilishi mumkin bo`lgan va uning yetarli darajada mustaxkam bo`lishini xamda talab etilgan vaqt ichida benuqson ishlashini ta`minlaydigan eng katta qiymati tushuniladi.
    • Kuchlanishning bu qiymatini topish uchun chegaraviy kuchlanish xamda mustaxkamlik zapasi qiymatlari aniqlangan bo`lishi kerak. Ma`lum chegaraviy kuchlanishning qiymati materiallarning mexaniqaviy xossalariga boglik bo`lib, laboratoriya sharoitida shu materiallarning namunalarini sinash usuli bilan aniqlanadi. Masalan, plastik materiallarning statik cho`zilishini sinash natijasida 1-rasmda keltirilgan egri chiziq xosil bo`ladi. Bunda A nuqtaga to`g`ri kelgan kuchlanish proportsionallik chegarasi deb, B nuqtaga to`g`ri kelgan kuchlanish oquvchanlik chegarasi deb, D nuqtaga to`g`ri kelgan kuchlanish esa mustaxkamlik chegarasi deb ataladi.
    • Ruxsat etilgan kuchlanishning qiymatini aniqlashda detalga ta`sir etuvchi kuchning va ishlatilgan materialning xiliga qarab, chegaraviy kuchlanish sifatida mustaxkamlik chegarasi (mo`rt materiallar uchun), oquvchanlik chegarasi (plastik materiallar uchun) yoki tolikish chegarasi (nagruzka uzgaruvchan sikl bilan ta`sir etadigan materiallar uchun) olinishi mumkin.
    •  proportsionallik chegarasiga to`g`ri kelgan kuchlanish
    •  oquvchanlik chegarasiga to`g`ri kelgan kuchlanish .
    •  mustaxkamlik chegarasiga to`g`ri kelgan kuchlanish
    • Demak, mustaxkamlik zapasi chegaraviy kuchlanishni ruxsat etilgan kuchlanishga nisbatini ko`rsatadi. Uning qiymati ko`pgina faktorlarga, masalan: a) qabul qilingan xisoblash metodining va xisob sxemasining aniqligiga; b) detalga ta`sir etuvchi kuch va mo`lentlarning qanchalik to`g`ri hisobga olinganligiga; v) ishlatiladigan materialning bir jinslilik darajasiga va xossalarining qanchalik o`rganilganligiga; g) detalning shakli, o`lchamlari, sirtining xolati va sifatiga; d) detalning muximlik darajasiga bogliq.
    • Yuqorida keltirilganlar mustaxkamlik zapasining qiymatiga ta`sir qiluvchi faktorlarning asosiylari bo`lib, bundan tashqari, xisoblash yoki tajriba yo`li bilan aniqlanishi juda qiyin bo`lgan faktorlar xam bor.
    • Mustaxkamlik zapasi koeffitsientining qiymatini mumkin kadar aniq topish uchun differentsial usuldan foydalanish ma`qul bo`ladi. Bu usulga binoan, mustaxkamlik zapasi koeffitsienti uchta xususiy koeffitsientning ko`paytmasi sifatida topiladi. Ya`ni:
    • 2 . Kuchlanish pul’satsiyalanuvchi sikl bilan o`zgaradi .
    • 3. Kuchlanish simmetrik sikl bilan o`zgaradi .
    • Puasson koeffitsienti -
    • hisoblanadi. Po`lat materiallar uchun
    • ,
    • Elastiklik - materiallarning shakl va xajmini tashqi kuchlar ta`siri olingandan so`ng tiklay olish xossasi. U bo`yicha xarakterlanadi
    • Plastiklik - materiallarning tashqi kuchlar ta`siri olingandan so`ng sezilarli plastik (koldik) deformatsiyani saqlay olish xossasi.
    • Energiya to`plashi - elastik energiyani to`plashi xossasi. Bu xossa dinamik kuchlar ta`sirida ishlovchi detallar uchun zarurdir.
    • Chidamlilik - materialning «charchash»ga qarshilik ko`rsata olish qobiliyati.
    • Qattiqlik - materialning indentor kirishiga qarshilik ko`rsata olish qobiliyati. Qattiqlikning aniqlashni bir necha usullari mavjud bo`lib, bu usullar Rokvell, Brinel’ va Vikkers presslarida amalga oshiriladi.
    • Abraziv ishqalanishga chidamlilik - materialning abraziv yemirilishiga karshi qarshilik ko`rsata olish qobiliyati.
    • TEKSHIRISH SAVOLLARI
    •  
    • 1. Mashina deb nimaga aytiladi?
    • 2. Detal deb nimaga aytiladi?
    • 3. Uzel tushunchasiga ta`rif bering .
    • 4. Maxsus detallar deb qanday detallarga aytiladi?
    • 5. Ruxsat etilgan kuchlanish deganda nima tushuniladi?
    • 6. Materiallar uchun mexanikaviy xossalarini aniqlash
    • (cho`zilish diagrammasi) diagrammasini tushuntiring.
    • 7. Plastik materiallar uchun ruxsat etilgan kuchlanish qanday topiladi?
    • 8. Mo`rt materiallar uchun ruxsat etilgan kuchlanish qanday topiladi?
    • 9. Mustashkamlik zapasi koeffitsenti hakida tushuncha bering.

    Download 0,77 Mb.




    Download 0,77 Mb.

    Bosh sahifa
    Aloqalar

        Bosh sahifa



    Jihozlar va mashinalarda sifat ta`minlash. Reja: Detallarga qo`yiladigan talablar

    Download 0,77 Mb.