|
II. BOB. JISMONIY TARBIYA DARSLARIDA XRONOMETRAJ, PULSOMETRIYA, O`TKAZISH USLUBIYATI
|
| bet | 5/7 | | Sana | 20.01.2024 | | Hajmi | 194 Kb. | | #141967 |
Bog'liq Jismoniy tarbiya darslarida pedagogik nazorat olib borishII. BOB. JISMONIY TARBIYA DARSLARIDA XRONOMETRAJ, PULSOMETRIYA, O`TKAZISH USLUBIYATI
2.1 Jismoniy tarbiya darslarida xronometraj o`tkazish
Dars aralash shaklda olib borildi. O'quvchilar jismoniy tarbiya darsidan oldin matematika darsida bo'ldilar. Dars boshlanishidan 5 min oldin kuzatiluvchi o'quvchining tomir urishi 1 minutda 72 ta edi. 3 minutdan so'ng o'quvchining tomir urishi 78 taga ko'paydi.
Buning sababi o'quvchi tinch holatdagi yurishga o'tganligida, chunki (yurganda) tinch turish holatiga qaraganda odam organizmiga ma'lum mikdorda yuklama ta'sir etadi, yurak ishi tezlashib, tomir urishi ham ko'payadi. Yugurishdan so'ng o'quvchining tomir urishi 168 taga ko'payadi. Umumrivojlantiruvchi mashqdan so'ng o'quvchining tomir urishi ancha pasaydi. Masalan, nafasni rostlovchi mashqdan so'ng 136,4 zarba mashqdan so'ng (egilishlar) 150 marta, 6 mashq (oiqni silash) 144 marta, 8 mashq (nafasni rostlovchi) 132 marta. Darsning tayirgarlik qismi maqsadga muvofiq o'tkazildi. Tomir urishni kuzatiluvchi tomonidan mashq bajarib bo'lgandan so'ng o'lchashnishi kerak, lekin o'lchanish oralig'i 3-5 minugdan oshmasligi lozim. Kuzatuvchi o'zi o'quvchining oldiga borishi kerak, chunki bu yuklamaning haqiqiyligini buzishga olib keladi.
Olingan ma'lumotlarni hisoblashda 10 sekunddagi tomir urishining natijasini oltiga ko'paytirib, protokolning beshinchi grafasiga, oltinchi grafaga pulьsning 1 foizlarda o'zgarishi iziladi. Bu quyidagicha amalga oshiriladi. Dastlabki, tinch holatda o'lchangan pulьs 100 foiz deb olinadi. Ikkinchi marta o'lchangan pulьsning dastlabkisiga nisbatan necha foiz oshganligini aniqlash uchun proportsiya tuzilib, ishlanadi. Masalan: protokoldagi tinch holatda o'lchangan pulьs 1 minutda 90 marta ikkinchisi - 103 marta bo'lsin. Shunga qarab proportsiya tuziladi. 90-100 foiz 103-X X=103x100/90= 114.4 foiz uchinchisi - 108 marta, yana proportsiya tuzamiz. 90-100 foiz X= 108x100/90= 120 foiz va h.k. Navbatdagi vazifa bu olingan ma'lumotlar asosida tomir urishining egri chiziq grafigini tuzish. Grafikning vertikal o'qi tomir urishini absolyut ko'rsatkichlari, gorizontal o'qi bo'yicha darsning 3 minutlik bo'limlarida davom etish vaqti ko'rsatiladi. Protokoldagi tomir urishi soni va vaqt ko'rsatkichlaridan foydalanib, koordinatalardagi nuqtalar belgilanadi, shundan so'ng shu nuqtalar birlashtirilib, kuzatish olib borilgan o'quvchining dars davomidagi tomir urishining egri chizig'i aniqlanadi. Keyingi bosqichda, yuqoridagi hujjatlarga asoslanib darsdagi og'irlikning izma tahlili bajariladi. Bunda quyidagilar iritilishi kerak: Darsning vazifalari, darsning turi, o'quvchilarning darsgacha bo'lgan faoliyati, dars davomida tomir urishining o'zgarishi va uning sabablari, darsning ayrim momentlaridagi va butun dars davomidagi og'irlikning maqsadga muvofiqligi. Darsning oxirida tomir urishining soni va uning jismoniy darsdan keyin 5 minut davomida tiklanishi. Tahlilning yakunida kuzatuvchi o'quvchilarni darsdagi yuklamasi bo'yicha o'zining mulohazalarini, takliflarini izishi kerak. Tomir urishini o'lchash protokoli, tomir urishning egri chiziq grafigi va olingan ma'lumotlarning taxlili qo'shilgan holda bir butun hujjatni tashkil etadi. To'liq tugallangan hujjat kuzatuvchi tomonidan imzolanadi va darsni o'tgan o'qituvchiga tanishib chiqish uchun beriladi. U o'z navbatida hujjat bilan tanishib, o'zining mulohazalarini bildiradi va hujjatga imzo chekadi. Darsda pulьsometriya hujjatlarini tayirlab borish namunasi sifatida O'zbekiston Davlat jismoniy tarbiya institutida, yakka-kurash fakulьtetining talabasi D.D. tomonidan olinga hujjatlar ilova qilinadi. 2004 yil 10 noyabrda 300-maktabning 3A -sinfida talaba D.D. tomonidan o'tkazilgan jismoniy tarbiya darsi tomir urishni hisobga olish. Balandlikka va undan pastga yugurishda 180 martaga ko'tariladi. 4
Darsning 18 daqiqasida kuzatiluvchi o'quvchining tomir urishi o'quvchining darsga tayirgarlik qismidagi 8 mashq, ya'ni nafas rostlashdan keyingi tomir urishiga qaraganda, ma'lum miqdorda ko'proq. 21 daqiqada esa kuzatiluvchi o'quvchining tomir urishi 91 foizga ko'paydi. Bunda o'quvchilar 4 kolonnadan I kolonnaga saflanish mashqlarni bajarishdi. 28 daqiqada tomir urishi 133 foizga ko'paydi. Bunda basketbol elementlari bajarilgandan 31 daqiqani olib qaraydigan bo'lsak, bu yerda o'quvchilarning balandlikka va undan pastga yugurish yurish tomir urishi juda ham baland. Bundan ko'rinib turibdiki, bu mashqning o'quvchilar organizmiga ta'siri juda katta.
Shuning uchun ham tomir urishi yuqori. 35 daqiqada o'quvchining tomir urishi bir oz kamaygan; 1 daqiqada 156 marta urmoqda. Bu paytda o'quvchilar maydon bo'ylab yura boshladilar. 34 daqiqada esa o'quvchining tomir urishi 1 daqiqada 180 zarbaga yetdi. Bunda o'quvchilar yurishdan yugurishga o'tishgan payti edi. Yugurganda yurak ishi tezlashib, tomir urishi ham tezlashgan, bu esa maqsadga muvofiqdir. 37 minutda yugurishdan keyin yurib-yurib saflanishgan, bunda esa o'quvchining tomir urishi 1 daqiqada 162 marta bo'lgan. Balandlikka va undan pastga yugurganda yurakka katta yuklama tushib uni tezlashtiradi, ya'ni yurakni qon siqib chiqarishi yaxshilanadi, organizm faolligi ortib, tomir urishi ham tezlashadi. 33 daqiqada o'quvchilar yurishga o'tdilar, yugurganlaridan keyin yurish vaqtida tomir urishi sekinlashdi. Keyingi mashqni berish uchun organizmni sal bo'lsa ham dam oldirish kerak. Darsning asosiy qismida kuzatiluvchi o'quvchining tomir urishi tayirgarlik qismiga qaraganda, ma'lumot miqdori yuqori bo'ladi. Yakunlovchi qismida berilgan harakatli o'yindan keyin o'quvchining tomir urishi 120 taga yetdi. O'quvchilar uchun tanlangan mashq maqsadga muvofiqdir.
Jismoniy tarbiya darslarida xronometraj darsning umumiy va mator zichligini aniqlash maqsadida olib boriladi. Darsning umumiy zichligi deb, pedagogik nuqtai nazardan to'g'ri foydalanilgan butun dars davomida nisbatiga aytiladi. Darsning motor zichligi deb, o'quvchilarning bevosita harakat faoliyatiga, mashq bajarish uchun sarflangan vaqtga aytiladi. Xronometrajdan olingan maьlumotlar darsning pedagogik taxlil ma'lum darajada chuqurlashtiradi, chunki har xil faoliyat uchun ketgan vaqtni ratsional sarflashni imkonini beradi. Darsni teshiruvchi xronometrajning quyidagi hujjatlari: a) xronometraj protokolini; b) umumiy va motor zichligini; v) zichligini tekstda izilgan taxlilini olib borish kerak. Dars boshlanguncha tekshiruvchi xronometraj protokoliga dars vazifalarini, shuningdek har xil bo'limlarga iki dars qismlariga belgilangan vaqtni aniqlab olishi shart. Buning uchun tekshiruvchi dars o'tuvchining konespekti bilan tanishishi shart. Protokol olib borishning keyingi qismi aynan dars o'tish mobaynida quyidagi shakl bo'yicha to'ldirilib, faqatgina ikkita grafa - "o'qituvchilar ish faoliyatining mazmun-2" va "ish faoliyatining tugash vaqti - 3" to'ldiriladi. Toshkeng shahridagi № maktabning sinfida o'qituvchi tomonidan o'tkazilgan darsda xronometraj ma'lumotlarini hisobga olish.
Darsning qismlari O'quvchilar ish faoliyatining mazmuni Ish faoliyatini tugash vaqti O'qituvchini tinglash, kuzatish, o'ylash b.q Mashq bajar Mashg'ulot joyini inven. tayir. mashq Vazifa bajarish uchun navbat kutish O'qituvchining aybi bilan ketgan vaqt Eslatma 1 2 3 4 5 6 7 8 9 Ikkinchi grafaga pedagog faoliyatining mazmuni aniq va mashg'ulotning ketma-ketligi iziladi. Masalan: O'quvchilarni saflash. Raport. O'qituvchi tomonidan dars vazifalarini tushuntirish. Yurish. Mashqlarni tushuntirish.7 Umumrivojlantiruvchi mashqlarni oddiy tarzda iki qisqacha egilish, sakrash va b.q. deb iziladi. Asosiy harakatlarni qisqa qilib izish kerak.
Masalan: "Oldinga dumaloq oshish", "Yugurib kelib balandlikka sakrash”. Ikkinchi grafada sekundomer bo'yicha har qaysi ish faoliyatining tugash vaqti iziladi. Masalan, o'quvchilarning saflanishi va raportiga 2 daqiqa 35 soniya vaqt ketsa, shu ish faoliyatining to'g'risiga iziladi, o'qituvchi o'quvchilarga dars vazifasini tushuntirgandan keyin sekundlar 3 minut 25 sekundni ko'rsatsa, shu faoliyatni izadi va h.k. o'qituvchi tomonidan mashqlarni tushuntirishga, ko'rsatishga, ko'rgazmali qurollarni ko'rsatishga, irdamchi harakatga mashqni bajarish uchun qayta saflanish mashg'ulotga joy tayirlash va h.k. ta'lim berishga, o'quvchilarni mashq bajarishga berilgan bahosiga ketgan vaqtlarni juda aniqlik bilan belgilash talab qilinadi.
Kuzatuv davomida dars bir o'quvchi ustidan olib boriladi va uning familyasini protokolga izish tavsiya etiladi. Dars tugagandan keyin xronometraj ma'lumotlarini ishlab chiqish kerak. Bunda har qaysi faoliyatga ketgani aniq vaqtni topish uchun keyingi sekundomer ko'rsatgan keyingi vaqtdan oldingisi olib tashlanishi shart Masalan: o'quvchilarga darsni tushuntirish uchun ketgan vaqtni aniqlash uchun, 3 minut 25 sek. vaqt sarflangani aniq bo'ladi. Shu tartibda hamma faoliyatga ketgan aniq vaqt topiladi. "Aniq" vaqt esa porotokoldagi kerakli grafalarga ko'rsatish, tushuntirish "Mashq bajarish" va h.q. izib qo'yiladi. Pedagog tomonidan oqlangan vaqtga qo'yidagi ish faoliyatini va darsning komponentlarini idrok qilish va anglash tushunchasini tushuntirish, ko'rsatish o'quvchining ko'rsatmalari o'rtoqlarning faoliyatini umumlashib taxlil qilish, jismoniy mashqlarni bajarishga shu jumladan mashqni qayta bajarish uchun kerakli dam olish vaqti, irdamchi harakatlarni qayta saflanish, snaryadlarni tiklash, qumni tekislash va x.k Tashkil qilish uchun bo'sh ketgan vaqt, ya'ni o'quv-tarbiyaviy masalalarni yechishga ta'luqli bo'lmagan harakatlar iki vaqtdan oldin darsning tugallash intizomining buzilishi, inventar-larning olinishi, o'quvchining sababsiz ish faoliyatidan ketib qolishi natijasida mashg'ulot vaqtida hosil bo'ladigan tanaffuslar - bularning hammasi dars jarainini oqlanmagan vaqtiga kiradi.
|
| |
