|
- rasm. Yarim otkazgich xususiy otkazuvchanligi paytidagi elektronlar va kovaklarning harakat sxemasi
|
| bet | 2/4 | | Sana | 30.11.2023 | | Hajmi | 0,79 Mb. | | #108148 |
Bog'liq Yarimoʻtkazgichlar1- rasm. Yarim otkazgich xususiy otkazuvchanligi paytidagi elektronlar va kovaklarning harakat sxemasi
Elektronlarini yoqotgan yarim otkazgich atomlari musbat zaryadlangan ionlarga aylanishadi. Ushbu atomlar oz joylarida mustahkam turgan holda harakatlanisha olishmaydi. Atomning tashqi orbitasida elektron ketgan joy kovak deb ataladi. Bu joyni qoshni atomni tashlab ketgan boshqa bir elektron egallashi mumkin. Shu tarzdagi elektronlarning saqrashi hisobiga qoshni atomda ham teshik paydo boladi, yani u musbat zaryadlangan zarracha ionga aylanadi.
Agar yarim otkazgichga elektr kuchlanish berilsa, elektronlar bir atomdan boshqasiga bir xil yonalishda harakatga keladi. Kovaklar esa qarama-qarshi yonalishda paydo boladi. Zaryadi elektron zaryadiga teng bolgan musbat zaryadlangan zarracha kovak deb ataladi.
Elektronlar harakatiga qarama-qarshi yonalgan teshiklarning harakati teshikli tok deb ataladi. Kovakli tok tufayli yuzaga kelgan yarim otkazgichning elektr otkazuvchanligi kovakli yoki n-tipidagi* otkazuvchanlik deyiladi.
Atomlari yarim otkazgichlarni erkin elektronlar bilan taminlovchi legirlovchi aralashmalar donorli* aralashmalar deb ataladi. Yarim otkazgich atomlariga nisbatan kichik valentlikka ega bolgan aralashma atomlari ozlariga elektronlarni qoshib olish xususiyatiga ega. Bunday aralashmalar akseptor** aralashmalar deyiladi.
Elektron otkazuvchanlikka ega bolgan yarim otkazgich olish uchun, uning tarkibiga asosiy yarim otkazgich atomi valentligidan bitta valentlikka yuqori bolgan atomli moddalar qoshiladi. Tort valentli bolgan germaniy (Ge) atomiga, atomi besh valentli bolgan surma (Sb) yoki fosfor (P) qoshiladi.
Kiritilgan aralashmalar har bir atomining tortta elektroni asosiy yarim otkazgich atomlari bilan chambarchas kovalent (juft) boglanish hosil qilishadi, beshinchi elektron esa bunday aloqada qatnashmaydi.
Donorlar va akseptorlar
2-rasm. Donor aralashma sifatida fosfor qoshilgan yassi kristall panjarali germaniy
Oz navbatida ushbu elektron erkin holatga otishi va berilgan kuchlanish tasirida yarim otkazgichda elektronli tokni yuzaga keltirishi mumkin. Rasmdan korinib turibdiki, asosiy tok tashuvchilar elektronlar hisoblanishadi. Ular n-tipidagi aralashmali elektr otkazuvchanlikni hosil qilishadi.
Germaniy atomini ionlashlashtirish hisobiga uchta elektron va unga mos ravishda uchta teshik hosil qilinadi. Ushbu tok tashuvchilar yarim otkazgichning xususiy elektr otkazuvchanligini yuzaga keltiradi. Yarim otkazgichda umumiy tok elektron va teshikli toklarning yigindisiga teng, ammo elektron tok teshikli tokka nisbatan kop marta katta (2-rasm).
*Donor lotincha «donare» sozidan olingan bolib, sovga qilish, berish manolarini bildiradi.
*Akseptor - lotincha «akseptare» sozidan olingan bolib, qabul qilish, olish manolarini bildiradi.
|
| |
