|
Oksidleniw qaytarılıw reaksiyalarınıń túrleri
|
| bet | 2/3 | | Sana | 11.04.2023 | | Hajmi | 0.53 Mb. | | #50381 |
Bog'liq 11. oksidleniw 2 5355029451593753831, Timur, 253, BTU, UZB, TAR, РКI, Mavzu Windows operatsion tizimini o\'rnatish, Kompyuterdan oson foydalanish uchun eng muhim tezkor tugmalar kombinatsiyalari bilan tanishamiz, DzRsw9npi0M0M2QjrUIDohXL1CNIzyALgOXv15dc, M9, армБухДу чорбакр номли тармок ахборот, biologiya, Гласные, Grey minimalist business project presentation 20240225 231609 0000, мактаб, 11-sinf-informatika-testlar-3Oksidleniw qaytarılıw reaksiyalarınıń túrleri. Oksidleniw qaytarılıw reaksiyalarınıń tómendegi túrleri málim.
1. Molekulalararo (ionlararo) oksidleniw - qaytarılıw reaksiyaları.
2. Ishki molekulyar oksidleniw-qaytarılıw reaksiyaları.
3. Disproporsiyalanish reaksiyaları.
Molekulalararo oksidleniw - qaytarılıw reaksiyalarında oksidleytuǵın element bir element quramında qaytarıwshı element basqa element quramında boladı.
Ni 2O C 2O Ni0 C 4 O2
Ni+2 + 2 e=Ni0 (oksidleytuǵın, ózi qaytarıladı )
C+2-2e=C+4(qaytarıwshı, ózi oksidlenedi)
Ishki molekulyar oksidleniw - qaytarılıw reaksiyaları bir molekula quramına kiretuǵın túrli elementlerdiń oksidleniw dárejesi ózgeredi.
2KCl+5O32=2KCl-1+3O20
2Cl+5+6e=2Cl-1 (oksidleytuǵın, ózi qaytarıladı )
2O-2-4e=O20(qaytarıwshı, ózi oksidlenedi)
Disproporsiyalanish reaksiyalarınan da oksidleytuǵın da qaytarıwshı wazıypasın bir element atomları atqaradı.
2HN+3O2=HN+5O3=N+2O+H2O
N+3-2e=N+5 (qaytarıwshı )
N+3+2e=N+2 (oksidleytuǵın )
Oksidleniw-qaytarılıw reaksiyaları teńlemelerin dúziw. Oksidleniw-qaytarılsh reaksiyalarında elektronlar qaytaruvchidan
oksidlovchiga ótedi. Bunda qaytarıwshı bergen elektronlardıń ulıwma sanı oksidleytuǵın qabıl etken elektronlardıń ulıwma sanına hámme waqıt teń boladı.
Oksidleniw-qaytarılıw reaksiyaların teńlemelerin eki usılda dúziw múmkin.
1. Elektron balans usılı.
2. Yarım reaksiyalar (ion elektron ) usılı.
1-usıl. Tómende oksidleniw-qaytarılıw reaksiyaları teńlemelrini dúziwdiń elektron balans usılın Al menen CuCl2 arasındaǵı reaksiyanı teńlestiriw mısalında kórip shıǵamız.
1. Reaksiya sxemasın (koefficentlersiz) dúzemiz. Al CuCl2 AlCl3 Cu
2. Hár qaysı element formulasında elementlerdiń oksidleniw dárejesi ózgergenin anıqlaymız, sol jol menen qaysı element oksidleytuǵın hám qaysı
element qaytarıwshı ekenligin anıqlap alamız.
Al0 Cu 2 Cl2 Al 3 Cl3 Cu0
Reaksiya sxemasınan kórinip turıptı, olda, Al dıń oksidleniw dárejesi 0 den 3 ke shekem arttı. Su dıń oksidleniw dárejesi bolsa 2 den 0 ge shekem kemeydi. Sonday eken, Al qaytarıwshı, sebebi Al atomni elektron berdi. CuCl2 bolsa oksidleytuǵın bolıp tabıladı, sebebi Cu 2 ionı elektron biriktirip aldı.
3. Oksidleniw hám qaytarıw processlerin ańlatatuǵın elektron teńlemeler dúzemiz.
Cu 2 2 e- Cu 0 (qaytarılıw )
4. Eń kichiq kópaytuvchi qaǵıydasına kóre oksidleytuǵın hám de qaytarıwshı usınıń menen birge reaksiya nátiyjesinde payda bolǵan ónimler ushın koefficient tańlaymiz, bunda qaytarıwshı joǵatǵan elektronlar sanı oksidleytuǵın qabıl etken elektronlar sanına teń bolıwı kerekligin
názerde qamtımız. Mısalı :
Tabılǵan koefficientlerin tiyisli elementlar formulaları aldına quyıp, sxemadan reaksiya teńlemesine ótemiz: 2 Al0 3 CuCl2 2AlCl3 3Cu
2-usıl. E l ye k t r o n i o n l i (yarım reaksiyalar ) ol s ol l i Bul usıl ion yamasa molekulalardıń reaksiyada kanday uzgarishlarga dús keliwin kursatuvchi ionlı teńlemeler ( yarım reaksiyalar teńlemeleri ) ni dúziw jáne bul teńlemelerdi bir molekulyar oksidleniw- qaytarılıw teńlemesine birlestiriwden ibarat. Tómendegi reaksiyaǵa elektron - ionlı usıl járdeminde koefficiyentler tańlawdı kórip shıǵayıq :
NaBr + KMnO4 + H2O MnO2 + Br2 + KOH + NaOH
Bul reaksiyada brom hám permanganat ionları uzgarishga ushraydı :
Br - Br2 ;
MnO4 MnO2.
Brom ionınıń oksidleniw hám permanganat ionınıń qaytarılıw yarım reaksiyaları teńlemeleri dúziledi 1 mol Br2 dıń 2 mol Br2 ionnan payda bolıwın esapqa alıp, birinshi yarım reaksiyanıń teńlemesi ( brom ionınıń oksidleniwi ) jazıladı : 2Br- - 2e- = Br2
1 mol MnO4 - iondıń 1 mol MnO2 ge qaytarılishida 2 mol atomar kislorod 2 mol suw menen ( neytral ortalıqta ) boglanib, 4 mol ON- ionlardı payda etedi. Zaryadlar teńligin esapqa alıp, ekinshi yarım reaksiya ( permanganat ionınıń qaytarılıwı ) teńlemesi jazıladı :
MnO4+2H2O +3e= MnO2 + 4OH.
B
erilgen hám biriktirilgen elektronlar sanı teń bolǵanlıǵına qaray eń kichiq ulıwma kupaytma tabıladı. Bul kupaytma 6 ǵa teń bolǵanlıǵı ushın qaytarıwshınıń yarım reaksiyasındaǵı ion, molekula hám elektronlar 3 koefficiyentke kupaytiriladi hám qaytarıwshı oksidlovchining yarım reaksiyalarınıń yarım reaksiyalarınıń shep hám ung kismlari kushiladi :
Reaksiyada uzgarmay koladigan kaliy hám natriy kationlarini esapqa alǵan túrde oksidleniw- qaytarılıw reaksiyasınıń molekulyar teńlemesi jazıladı :
Oksidlovchilar quramındaǵı element uz oksidleniw dárejesin pasaytiradi, qaytarıwshılar quramındaǵı element uz oksidleniw dárejesin asıradı.
Áhmiyetli oksidlovchilar:
Ápiwayı elementlar : F2, Cl2, Br2, J2, O2, S.
Ximiyalıq reaksiyalar vaktida bu elementlar elektronlar biriktirib
alıp, teris zaryadlanǵan bólekshelerdi payda etedi:
F, Cl, Br, J, O2, S2.
2. Kislorodlı kislotalar : H2SO4, HNO3 hám olardıń duzları : KMnO4 ( kaliy permanganat), K2 Cr2 O7 ( kaliy bixromat ); xlorning kislorodlı kislotaları ( HClO, HClO3, HClO4) hám olardıń duzları ( gipoxloritlar, xloratlar hám perxloratlar ) ;
birpara kislotalardıń angidridleri, mısalı, CrO3 (xrom (vI) - oksid ), Mn2 O7 ( marganes (vII)- oksid ), O3 ( ozon), N2 O2 ( vodorod qıshqılanıw ), metallardıń peroksidları (Na2 O2, SaO2) hám basqalar.
3. Metallardıń yukori oksidleniw dárejesine iye bolǵan ionları, mısalı Fe3+, Au3+, Cu2+, Sn4+.
Áhmiyetli qaytarıwshılar :
1. Metallar, ayniksa ishkoriy-jer metallar ( Li, Na, K hám basqalar ) hám ishkoriy-jer metallari (Ca, Sr, Ba ).
2. vodorod, uglerod ( koks), uglerod (II) - oksid CO.
3. Kislorodsız kislotalar hám olardıń duzları : gidridlar quramındaǵı vodorod ionı N- (NaH, KH, CaH2 hám basqalar ).
Birpara elementlar jaǵdayǵa qaray xam oksidleytuǵın, xam qaytarıwshı wazıypasın orınlawı múmkin (mısalı, HNO2, H2 SO3 ).
|
| |
