|
Oksidleniw- qaytarılıw reaksiyalarına ortalıqtıń tásiri
|
| bet | 3/3 | | Sana | 11.04.2023 | | Hajmi | 0.53 Mb. | | #50381 |
Bog'liq 11. oksidleniw 2 5355029451593753831, Timur, 253, BTU, UZB, TAR, РКI, Mavzu Windows operatsion tizimini o\'rnatish, Kompyuterdan oson foydalanish uchun eng muhim tezkor tugmalar kombinatsiyalari bilan tanishamiz, DzRsw9npi0M0M2QjrUIDohXL1CNIzyALgOXv15dc, M9, армБухДу чорбакр номли тармок ахборот, biologiya, Гласные, Grey minimalist business project presentation 20240225 231609 0000, мактаб, 11-sinf-informatika-testlar-3Oksidleniw- qaytarılıw reaksiyalarına ortalıqtıń tásiri.
Oksidleniw - qaytarılıw reaksiyalarında ortalıq áhmiyetli axamiyatga iye. Ortalıqtıń tásiri mısalı, KMnO4 dıń qaytarılıw xarakterinde yakkol kórinetuǵın boladı. Kislotalı ortalıqta MnO4 ion Mn2+ ionǵa shekem, neytral ortalıqta MnO2 ge shekem ishkoriy ortalıqta MnO42 ( jasıl reń) ionǵa shekem qaytarıladı. KMnO4 dıń kislotalı ortalıqta qaytarılıwı
KMnO4 din’ neytral ortalıqta qaytarılıwı :
Kaliy permanganatning ishkoriy ortalıqta qaytarılıwı :
Elektroliz procesi. Elektrolit eritpesi yamasa suyıqlanmasi arqalı ózgermeytuǵın elektr tokı ótkerilgende elektrodlarda baratuǵın oksidleniw-qaytarılıw reaksiyaları elektroliz dep ataladı. Elektroliz procesi arnawlı qurılmalar - elektrolizerlar yamasa elektrolitik vannalarda alıp barıladı.
3-súwret. Elektrolizyor sxeması. 1- anod; 2- katod;
3 - izgarmas tok dáregi.
Eger elektrolitning suwdaǵı eritpesine ózgermeytuǵın tok dáregine jalǵanǵan elektrod túsirilse, eritpede tártipsiz háreketde bolǵan ionlar bir tárepke yo'naladi: kationlar katodga, anionlar bolsa anodga tárep yo'naladi. Elektr tokı dáreginiń islewi nátiyjesinde elektronlar anoddan katodga uzatıladı, usınıń sebepinen anodda elektronlar jetiwmay qaladı, katodda bolsa kóbeyip ketedi. Elektronlar katoddan oń zaryadlanǵan ionlarǵa ótedi hám olardı neytral atomlarga aylantırıladı. Teris zaryadlanǵan ionlar anodga kelip oǵan óz elektronların beredi hám ózi zaryadsızlanadi. Sonday etip, elektrolizning mánisi sonda, katodda qaytarılıw anodda bolsa oksidleniw procesi baradı. Mısalı, suyıqlantirilgan NaCl dıń elektrolizi procesin kórip shıǵamız. Eger NaCl suyıqlanmasi arqalı elektr tokı ótkerilse, suyıqlanmadagi Na+ hám Cl- ionları tiyisli elektrodlar tárep yo'naladi hám olarda tómendegi processler júz boladı : Suyıqlantirilgan elektrolitlarning elektrolizi menen elektrolit eritpeleriniń elektrolizi bir-birinen parıq etedi. Duzlardıń suwdaǵı eritpeleriniń elektrolizida eritpede duz ionlarınan tısqarı suwdiń dissosilanishidan payda bolǵan H+ hám OH- ionlarınıń payda bolıwı da esapqa alınadı. Katod átirapında elektrolit hám vodorod kationlari hám de anod átirapına elektrolit hám gidroksid ionları toplandı. Katod hám anodda baratuǵın oksidleniw-qaytarılıw procesi ionlardıń oksidleniw-qaytarılıw potensialları ma`nisine baylanıslı. Vodorod elektroddıń potensialı Eo=0 ga teńligin hám lg[H+]=-pH ekenligin esapqa alsaq, Eo=-0, 059*pH boladı. Duzlardıń neytral eritpeleri ushın pH=7 ge teńligi ushın, Eo=-0, 059*7=-0, 41 v boladı. Eger elektrolit kationini payda etiwshi metalldıń elektrod potensialı - 0, 41 v den úlken bolsa, katodda metall emes, bálki vodorod ajraladi`. Eger metalldıń elektrod potensialı - 0, 41 v ga jaqın bolsa, katodda metall da, vodorod da birgelikte qaytarıladı. Kislotalı eritpelerden vodorodtı ajralıp shıǵıwı vodorod ionlarınıń zaryadsızlanishi esabına baradı. Neytral hám siltiiy eritpelerde suw molekulaları qaytarıladı :
2Н2О 2е Н2 ОН Mısalı : NaCl suwdaǵı eritpesin elektroliz etilgende, suw molekulaları elektrolizga dús keliwi esabına katodda Na ornına N2 qaytarıladı. Ulıwma tárzde tómendegishe:
2NaCl 2H2OЭлектролиз 2NaOH H2 Cl2
Elektroliz procesi anod materialına qaray, inert anod menen bolatuǵın elektroliz hám aktiv anod menen bolatuǵın elektrolizga bólinedi. Oksidlanmaydigan materialdan (grafit, platina) jasalǵan anod inert anod, oksidlenetuǵın materialdan jasalǵan anod aktiv anod dep júritiledi.
Duzlar eritpeleriniń elektrolizini mısallar tiykarında kurib shıǵamız.
1) KNO3 duzı eritpesiniń inert anod qatnasıwındaǵı elektrolizi:
Elektroliz nızamları. Elektroliz waqtındaǵı anodda baratuǵın
oksidleniw processinde anod materialı eki gruppaǵa : erimeytuǵın hám eriytuǵın anodlarga bólinedi. Oksidlanmaydigan materialdan (grafit, platina) jasalǵan anod erimeytuǵın (inert) anod, oksidlenetuǵın materialdan jasalǵan anod eriytuǵın (aktiv) anod dep ataladı. Elektr energiyasınıń tásirinde payda bolatuǵın ximiyalıq processler unumi menen elektr tokı ortasında muǵdarlıq baylanısıw bar ekenin daslep 1836 jılda ingliz alımı M. Faradey anıqladi. Faradey pánge elektrod, anod, katod, anion, kation, elektrolit, elektroliz túsiniklerin kirgizdi. Faradey óz tájiriybelerin orınlawda bir neshe galvanik elementti izbe-iz ulab, batareya payda etdi; elektroliz qılıwda áne sol batareyadan elektr dáregi retinde paydalandı. Ol óziniń ilimiy baqlawları tiykarında tómendegi elektroliz nızamların jańalıq ashtı :
1. Faradeyning I nızamı. Elektroliz waqtında elektrodta ajralıp shıǵıs elementtıń massası muǵdarı eritpeden ótken elektr tokı muǵdarına tuwrı proporsional boladı.
2. Faradeyning II nızamı. Eger bir neshe elektrolit eritpesi arqalı birdey muǵdarda izbe-iz jalǵanǵan halda, elektr ótkerilse elektrodlarda ajralıp shıǵıs elementlardıń massa muǵdarları sol elementlardıń ximiyalıq ekvivalentlerine proporsional boladı.
Elektroliz waqtında elektrodlarda 1 g - ekvivalent element ajralıp shıǵıwı ushın elektrolit eritpesinen 96500 kulon elektr tokı ótiwi kerek. Bul san Faradey sanı (F) dep ataladı.
ańlatpa kelip shıǵadı.
Bunda, m-zattıń massası, E-zattıń gramm ekvivalenti (g- ekv); I-tok kúshi; Q-elektr muǵdarı ; t-waqıt; F-Faradey sanı ; F=96500. Elektroliz metallurgiya, ximiya sanaatı hám basqa tarawlarda keń qollanıladı. Metallardı olardıń birikpelerinen ajıratıp alıw, metall buyımlardı korroziyadan saqlawda, metall sırtına korroziyabardosh metall oraw sıyaqlı jumıslarda elektrolizdan paydalanıladı.
Paydalanılǵan ádebiyatlar
1. YU.T.Toshpo'latov, SH.YE.Ishoqov. Anorganik kimyo. Toshkent. «O'qituvchi». 1992 y.
2. N.A.Parpiyev, H.R.Rahimov, A.G.Muftaxov. Anorganik kimyo nazariy asoslari. Toshkent. «O'zbekiston». 2000 y.
3. Q.Ahmerov, A.Jalilov, R.Sayfutdinov Umumiy va anorganik kimyo. Toshkent. «O'zbekiston» 2003 y.
4.Internet sayt: www.ziyonet.uz
5.Internet sayt: www.ref.uz
|
| |
