|
Joizliklar va o'tqazishlarni tanlash prinspi reja: joizlik va ōtqazishlarning yagona tizimi (JŌyat) haqida tushuncha
|
| bet | 2/9 | | Sana | 13.02.2024 | | Hajmi | 1,89 Mb. | | #155378 |
Bog'liq JOIZLIKLAR VA O\'TQAZISHLARNI TANLASH PRINSPIJoizlik – bu nima?
Joizlik yaroqli detallar o’lchamlarini sochilish maydonini belgilaydi, yani
o’lcham aniqligini belgilaydi.
O’lcham aniqligini belgilash uchun JO’YaTda kvalitet tushunchasi kiritilgan.
Masalan:
25 IT = 0,021mm=21mkm =0,021 mm 5 kvalitet
25 IT = 0,084mm=84mkm =0,084 mm 10 kvalitet
JŌYaTda har bir o’lcham uchun 20 kvalitet o’rnatilgan, ular qarab sonlar bilan belgilanadi (01; 0; 1; 2; ...; 18). Kvalitet rusumi oshishi bilan aniqlik pasayadi (joizlik kattalashadi).
Masalan: IT8 — 8 kvalitet bōyicha joizlik
Joizlik va ōtqazishlar yagona tizimi (JO’YaT) deb tajriba va nazariy izlanishlar asosida tuzilgan va standartlar shaklida qayd qilingan joizlik va ōtqazishlar majmuasiga aytiladi.
Bu tizim quyidagilar bilan ajralib turadi:
- kvalitetlar (aniqlik darajasi);
- joizlik birligi;
- intervallar;
- tizim asosida tuzilganligi (teshik va val tizimi);
- asosiy detal joizlik maydoni nol chiziqda joylashganligi;
- asosiy og’ishlar;
- har bir aniqlik darajasidagi o’tqazishlar soni va xarakteri.
Joizlik birligi. Intervallar (oraliqlar) IT = 0,018mm=18mkm D=10mm D=100mm
Demak joizlik qiymati ishlov beriladigan diametrga boqliq.
Joizlikni detal diametrga bog’liqligi joizlik birligi bilan ifodalanadi.
Kvalitet – qo‘yimlar to‘plami bo‘lib, barcha nominal o‘lchamlar uchun bir xil aniqlik darajasiga mos keladi. GOST 25346 – 82 (ST SEV 145 – 75) larda 19 kvalitet – 0,1; 0; 1; 2; 3; …; 17 kvalitetlar belgilangan. Nomerning ortib borishi bilan qo‘yim ham kattalashib boradi. Qo‘yim va o‘tqazishlarning yagona sistemasida qo‘yim har bir kvalitetda lotin alfavitining ikkita harfi bilan belgilanadi (1T) va unga kvalitet qo‘yib yoziladi. Masalan 1T5 – 5-kvalitet qo‘yimi, 1T10 – 10-kvalitet qo‘yimi va xakozo. O‘lchamning chekli chetga chiqishi ikki qiymat bilan chegaralanadi: yuqorigi chekli chetga chiqish va pastki chekli chetga chiqish.
Eng kata chekli o‘lcham bilan nominal o‘lcham orasidagi algebraik ayirma – yuqorigi chekli chetga chiqish, kichik chekli chetga chiqish bilan nominal o‘lcham orasidagi algebraik ayirma – pastki chekli chetga chiqish deb ataladi Eng kata chekli o‘lcham bilan eng kichik chekli o‘lchamning algebraik ayirmasi yoki yuqorigi va pastki chekli chetga chiqishlarning absolyut ayirmasi qo‘yim maydoni deb ataladi. Ishlab chiqariladigan detallarning haqiqiy o‘lchamlari nominal o‘lchamning yuqorigi yoki pastki chekli chetga chiqishiga teng bo‘lishi shart emas, balki haqiqiy o‘lcham yuqorigi va pastki chekli chetga chiqish kiymatlari orasida bo‘lishi mumkin. Masalan val diametrining chekli chetga chiqishi 800,1 mm bo‘lsa, uning haqiqiy o‘lchami 79,9 mm yoki 80,1 mm bo‘lishi mumkin va bu detal yaroqli hisoblanadi (173-rasm). Biriktiriladigan detallarning tashqi (qamraluvchi) va ichki (qamrovchi) sirtlari bo‘ladi. Detal birikmasida hosil bo‘ladigan oraliq (zazor) yoki taranglik qiymati bilan o‘lchanadigan birikish xarakteri o‘tqazish (posadka) deb ataladi. GOST 25346 – 82 ga muvofiq o‘tqazishlar uch gruhga bo‘linadi (174-rasm).
a) Taranglik bilan o‘tqazish biriktiriladigan detallarning bir-biriga nisbatan qo‘zg‘almasligini ta’minlaydi va bu o‘tqazish press (Pr) ostida, yengil preslab (Pl) yoki teshikli detalni qizdirish (Gr) bilan bajariladi.
Jo'yat tizimida 500 mm gacha boMgan oichamlar uchun turli oraliqlar yoki tarangliklarga ega o'tkazishlami hosil qilish uchun vallar va teshiklaming asosiy og‘ishlarining 27 ta varianti nazarda tutilgan. ISO tizimidagi va JO'YATdagi teshiklar va vallaming asosiy og'ishl arming joylashishi chizmasi ko'rsatilgan. Har bir og‘ishni lotincha harflar bilan - val uchun kichik harflar, teshiklar uchun katta harflar bilan ifodalanadi.
|
| |
