|
JOIZLIK VA O’TQAZISHLAR HAQIDA ASOSIY TUSHUNCHALAR
|
| bet | 6/9 | | Sana | 13.02.2024 | | Hajmi | 1,89 Mb. | | #155378 |
Bog'liq JOIZLIKLAR VA O\'TQAZISHLARNI TANLASH PRINSPI 3.JOIZLIK VA O’TQAZISHLAR HAQIDA ASOSIY TUSHUNCHALAR.
Og‘ishlar. Joizlik maydoni
Detallarning chizmalarida tayyorlash aniqligini ikkita chekka o‘lchamlar bilan ko‘rsatish noqulay bo‘lganligi uchun ko‘pgina davlatlarda og'ishlar qo‘llaniladi.
Og'ishlar deb, chekka yoki haqiqiy o‘lchangan o‘lcham bilan nominal o‘lcham orasidagi algebrik farqqa aytiladi. Demak, og'ish deb, nominalga nisbatan o‘lchamning qanchalik farqlanishiga aytiladi.
Ikki xil chekka o‘lchamlar bo‘lganligi uchun og'ishlar ham ikki xil bo‘ladi.
Yuqori og'ish deb, katta chekka o‘lcham bilan nominal o‘lcham ora- sidagi'farqqa aytiladi.
Quyi (pastki) og'ish deb, kichik chekka o‘lcham bilan nominal o‘lcham orasidagi farqqa aytiladi.
Og'ishlar musbat va manfiy bo‘lishlari mumkin.
Chizmalarda nominal o‘lcham D va d harflarda belgilanadi. Chekka katta o‘lchamlar Dmax, dmax, chekka kichik o‘lchamlar Dmln, dmin, haqiqiy o‘lchamlar Dx, dx kabi belgilanadi. Yuqori og'ishlar ES, es va pastki og'ishlar esa EI, ei kabi belgilanadi.
1-rasm. Og‘ishlarning ko‘rinishi.
Ruxsat etilgan og‘ishlar bilan tayyorlangan detallar eng katta va eng kichik chekka o‘lchamlarga ega bo‘ladi. Ularning o‘shbu eng katta va eng kichik chekka o‘lchamlari yoki yuqori va qo‘yi og‘ishlari o‘rtasida hosil bo‘ladigan algebraik farq joizlik deb ataladi. Joizlik T harfi bilan belgilanadi, mos ravishda teshikning joizligi TD bilan, valning joizligi esa Td bilan belgilanadi (2.2-rasm).
2-rasm. Joizlikning ko‘rinishi.
Joizlik ishoraga ega bo‘lmaydi. Bu o‘lchamlar qiymatlari sohasi bo‘lib, uning ichida haqiqy o‘lchamlar, ya’ni yaroqli detallar o‘lchamlari yotadi. Joizlik detallarni tayyorlashda aniqlik mezoni sifatida qo‘llaniladi. Joizlikning qiymati qanchalik kichik bo‘lsa, detalning tayyorlanishdagi o‘lchamlari aniqligi shunchalik yuqori bo‘ladi va aksincha, joizlik qiymati qanchalik katta bo‘lsa, detalning tayyorlanishdagi o‘lchamlari aniqligi shunchalik past bo‘ladi, ya’ni detal shuncha dag‘al tayyorlanadi. Shuni ta’kidlab o‘tish lozimki, detalning tayyorlanish ahiqligi qanchalik yuqori bo‘lsa, uni tayyorlash shunchalik qiyin va uning tannarxi ham yuqori bo‘ladi.
Yuqori va quyi og‘ishlar (yoki eng katta va eng kichik chekka o‘lchamlar) oralig‘ida joylashgan maydon joizlik maydoni deyiladi, ushu maydon ichida yaroqli, ya’ni belgilangan chegaralardagi o‘lchamlar joylashgan bo‘ladi. Loizlik maydonini sxematik tarzda quyidagicha ifodalash mumkin (2.3-rasm).
Joizlik maydonining joylashishi nominal o‘lchamni ifodalovchi nol chizig‘iga nisbatan belgilanadi. Agar detalning o‘lchamlari nominal o‘lcham (dn) dan kichik bo‘lsa, ya’ni dn>dmax>dmin shart bajarilsa, u holda detalning joizlik maydoni nol chizig‘idan pastda joylashadi (2.3-rasm, a). Agar detalning o‘lchamlari nominal o‘lcham (dn) dan katta bo‘lsa, ya’ni dn< dmin< dmax shart bajarilsa, u holda detalning joizlik maydoni nol chizig‘idan yuqorida joylashadi (2.3-rasm, b).
Bir xil joizlikka ega bo‘lgan bir qancha detallarning joizlik maydonlari nominal o‘lchamga nisbatan har xil holatda joylashishi mumkin, bu esa birikmada turli o‘tqazishlarni hosil qilish imkonini beradi.
Joizlik maydonini sxematik tarzda ifodalash birikma detallari o‘lchamlari o‘rtasida yuzaga keladigan farqlarni aniq tasavvur qilishga yordam beradi.
|
| |
