|
Joqari matematika pánine kirisiw. Ko’plikler hám olar ústinde ámeller. Sanli kóplikler: natural,putin,ratsional,irational hám haqiyqiy sanlar
|
| bet | 2/3 | | Sana | 17.12.2023 | | Hajmi | 35,08 Kb. | | #121892 |
Bog'liq Joqari matematika pánine kirisiw Iqtidorli talabalar , Дарсликларни ижарага бериш тўғрисида Шартнома, Raven sorovnomasi, SAUDIYA ARABISTONIDA KANADA, 4hsask IC RB, Qambarova Zarnigor Obektivka, Muratova Nafisa Baxtiyorovna (3), 4-mustaqil ish falsafa, 1 miles craven, 6 shior, 12 mavzu àðãóìåíòëàø, LevelsofDigitalRepresentation CameraReady, To\'plam, 19-mavzu Avtotransport korxonasida harakatlanuvchi tarkibga texNatural sanlar kompleksi sheksiz bolıp tabıladı.
Tariyp. Natural sanlar hám olarǵa keri sanlar hám de nol sanı birgelikte pútkil sanlar dep ataladı.
Eger házirgi zaman matematika tili - jıynaq tilinde ańlatpa qilsak, yaǵnıy natural sanlar kompleksi N menen, pútkil sanlar kompleksin Z menen belgilesak, ol halda NZ boladı, yaǵnıy natural sanlar kompleksi pútkil sanlar kompleksiniń bólim-top;ami bolıp tabıladı.
Bólshek san túsinigi. Ólshew (waqtın, uzınlıqtı, yuzni, kólemdi, temperaturanı hám t.b. ) nátiyjesi mudamı pútkil san chiqavermaydi. Bunday jaǵdaylarda pútkilninh bólegi - bólshek payda boladı.
Ratsional sanlar. bólshek kórinisine keltirsh múmkin bolǵan bólsheklerge aytıladı.
Pútkil hám bólshek sanlar birgelikte ratsional sanlar dep ataladı, ratsional sanlar kompleksin Q menen belgilesak, bunday jazıw múmkin: NZ Q.
O'nli sanaq sisteması vII-vIII ásirlerde Indiyadan arablarga ótken, IX-X ásirlerde bolsa Evropaǵa kóshirilgen.
Sanlardıń bóliniw ózgeshelikleri. Marematikada sanlardıń bóliniw belgileri júdá zárúrli áhmiyetke iye.
1. 2 ge bóliniw belgisi. A sannıń aqırǵı nomeri 2 ge qaldıqsız bólinse, bul san 2 ge qaldıqsız bólinedi.
2. 3 hám 9 ǵa bo';linish belgisi. Eger berilgen a sannıń nomerleri jıyındısı 9 ǵa (3 ge) qaldıqsız bólinse, ol halda bul san 9 ǵa (3 ke) qaldıqsız bólinedi.
3. 5 ke bóliniw belgisi. Aqırǵı nomeri 5 ke qaldıqsız bólinetuǵın sanlar hám tek sonday sanlar 5 ke qaldıqsız bólinedi.
4. 4 hám 25 ke bóliniw belgileri. Aqırǵı eki nomerlerinen dúzilgen san 4 ke bólinetuǵın sanlar hám tek sonday sanlar 4 ke bóliniwi kelip shıǵadı.
Aqırǵı eki nomerlerinen dúzilgen san 25 ke bólinetuǵın sanlar hám tek sonday sanlar 25 ke bólinedi. Mısalı, 1350 sanında aqırǵı eki nomerinen ibarat 50, bul 25 ke qaldıqsız bólinedi. Sonday eken, 1350 de 25 ke qaldıqsız bólinedi.
5. 7 ge bóliniw belgisi.
6. 11 ge bóliniw belgisi. Berilgen sannıń jup orında turǵan nomerleri jıyındısınan toq orında turǵan nomerleri jıyındısı ayirilganda payda bolǵan ayırma 11 ge bólinse, san 11 ge qaldıqsız bólinedi.
Mısal. 4 788 sanınıń 11 ge bóliniwin anıqlań.
(7+8)-(4+8) =15-12=3 sanı 11 awa bólindiydi.
2-mısal. 3 168 dıń 11 ge bóliniwin tekseriń.
(1+8)-(3+6 ) =0. Sonday eken, san 11 ge bólinedi.
O'nli bólshek. Bólimi 10 yamasa 10 dıń dárejelerinen ibarat bolǵan kasrni o'nli bólshek dep ataladı.
Ápiwayı kasrni o'nli bólshek kórinisinde jazıw ushın onıń súwretin bólimge bolıw kerek.
Eger ápiwayı kasrning bólimi 2 hám 5 ten (yamasa olardıń dárejelerinen) ibarat bolsa, bunday ápiwayı bólshek chekli o'nli kasrga aylanadı. (Keri jaǵdayda sheksiz o'nli bólshek payda boladı.)
1-qaǵıyda. Qandayda bir quramalı sannıń 1 den basqa túrli bóliwshilerin tabıw ushın daslep onı túpkilikli kópaytuvchilarga ajratıladı. Bul kópaytuvchilardan hár biri sol sannıń túpkilikli bóliwshisi boladı. Mısal : N=a3∙b2∙c
2-qaǵıyda. Quramalı sannıń hámme bóliwshileri sanı bul sannıń kanonik túpkilikli kópaytuvchilarga ajıralmaytuǵınındaǵı hár bir kópaytuvchining dáreje kórsetkishin bir arttırıp, olardı bir-birine kóbeytiwden payda bolǵan kóbeytpege aytıladı.
Ulıwma halda
bolsa, N dıń barlıq bóliwshileri ga teń boladı.
Mısal. 20 dıń barlıq bóliwshileri sanın tabıń.
Sheshiw : 20=22∙5. Bul jerde Sonday eken, 20 dıń bóliwshileri sanı (2+1) (1+1) = =3∙2=6.
3- qaǵıyda. Eger bir neshe natural sannıń hár biri qandayda bir natural sanǵa bólinse, bul sannı berilgen sanlardıń ulıwma bóliwshisi dep ataladı.
Mısal : 15 hám 60 sanlarınıń ulıwma bóliwshileri 3, 5, 15 sanları bolıp tabıladı.
Ádebiyatlar :
|
|
Bosh sahifa
Aloqalar
Bosh sahifa
Joqari matematika pánine kirisiw. Ko’plikler hám olar ústinde ámeller. Sanli kóplikler: natural,putin,ratsional,irational hám haqiyqiy sanlar
|
