―PEDAGOGIK MAHORAT‖ ilmiy-nazariy va metodik jurnal. 2024, № 2
10
qoʻllashning yanada dolzarbligini oshiradi.
Hayotiy koʻnikmalarga ega boʻlinganlikni hech qanday diplom bilan tasdiqlab boʻlmaydi. Bu
shaxsning kirishimliligi, vazminligi,
kreativligi, vaziyatga koʻra moslasha olish, keskin vaziyatlarda oʻzini
yoʻqotib qoʻymaslik va adekvat ravishda harakatlarini boshqara olishidir. Ushbu koʻnikmalarni chigʻiriqdan
oʻtkazishda miyaning oʻng katta yarim sharlari (ijodiy) ishlaydi, EQning (emosional intellekt) yuqori
darajasiga ega boʻlgan ma‘qulroqdir.
Hayotiy koʻnikmalar kasbiy bilimlardan koʻra, hayotiy bilimlar kabi ifodalanadi.
Bu tushuncha
zamirida esa nomutaxassis faoliyat shakli bilan bogʻliq koʻnikmalar majmui bilan birga kasbga oid sifatlar
tushuniladi.
Hayotiy koʻnikmalar insonning toʻgʻridan-toʻgʻri ish harakatlari bilan bogʻliq emas, lekin ushbu
koʻnikmalar unga oʻz kasbida yuqori mahsuldorlikka erishishga imkon beradi va oʻz oldiga qoʻygan
vazifalarni nisbatan muvaffaqiyatliroq bajarishiga yordam beradi. Bunda ish beruvchilar bunday
moslashuvchan koʻnikmalarga ega boʻlgan kadrlarni jon dili bilan ishga qabul qiladilar. Biroq, hozirgi
davrga qadar har qaysi bir oliy ta‘lim muassasasida (xususan, bizning mamlakatimizda) ushbu koʻnikmalar
ongli ravishda talabalarga ongiga singdirilmaydi.
Shu
kunga kelib, moslashuvchan yoki hayotiy koʻnikmalarni umumiy tasnifi mavjud emas, chunki
ushbu koʻnikmalar ta‘rifi doirasida mos keluvchi sifat va koʻnikmalarning aniq miqdori qayd qilinmagan.
Shuningdek, ushbu koʻnikmalar tafakkurning oʻziga xos xususiyatlari – tezlik, kreativlik, moslashuvchanlik,
tizimlilik – bilan toʻldiriladi.
Taraqqiyotni oʻzi nima tezlashtiradi?
Inson oʻz ustida ishlash yoʻnalishini aniqlagan paytida tanlov yoʻnalishi boʻyicha taraqqiyotga olib
boruvchi harakatlarni bilishga intiladi.
Insonni nimalar rivojlanishiga toʻsqinlik qiladi:
1.
Noaniq maqsadlar, chalkash rejalar, qaysi yoʻnalishda harakatlar olib borish va buni nima uchun
bajarish kerakligini yetarlicha tushunmaslik.
2. Oʻz ishida va shaxsiy hayotida nimanidar tubdan oʻzgartirishga tayyoremaslik.
3. Hali hech kim bajarib koʻrmagan, yangi ishni boshlashga choʻchish. ―Yaxshilab sinalgan yoʻl‖dan
borishni ma‘qul topish.
4. Oʻz xatti-harakatlari va erishgan natijalarini mulohaza qilishga vaqt ajratishni xohlamaslik.
5. Ikkinchi tomonning manfaatdor emasligi.
Hayotiy koʻnikmalarga xos kompetensiyalar.
Yuqorida qayd etilganidek, hayotiy koʻnikmalar aniq tasnifga ega boʻlmasa ham, biroq mutaxassislar
uni toʻrt yetakchi yoʻnalishlarga ajratgan holda oʻrganadilar:
