69
Soddalik uchun suyuqlikka botirilgan jismni kub shaklida deb
qaraylik (41-rasm). Jismning ostki va ustki qismlari turli chuqurlikda
bo‘lganligidan, ularga ta’sir etuvchi gidrostatik bosimlar ham turlicha
bo‘ladi. Chizmadan ko‘rinadiki,
h
2
h
1
.
Shu sababli bosimlar farqi
yuqoriga yo‘nalgan
p
=
p
2
p
1
=
s
g
(
h
2
h
1
). Jism yuzasi
S
ni hisobga
olsak,
F
A
=
pS
=
s
V
jism
·
g
chiqadi.
Shunday qilib jismlarning suzish shartlarini topish mumkin.
1. Agar Arximed kuchi jism og‘irligidan katta bo‘lsa, jism
suyuqlikda qisman botgan holda suzib yuradi.
F
A
>
mg.
2. Agar Arximed kuchi jism og‘irligiga teng bo‘lsa, jism suyuqlik
ichidagi istalgan joyda muallaq holda qo ladi.
F
A
=
mg.
3. Agar Arximed kuchi jism og‘irligidan kichik bo‘lsa, jism
suyuqlikda cho‘kadi.
F
A
<
mg
42-rasm.
41- rasm.
h
1
p
1
h
2
p
2
Arximed
kuchi gazlarda, ya’ni havoda ham namoyon bo‘ladi.
Bunda Arximed kuchi formulasidagi
s
o‘rniga
havo
qo‘yiladi. Havo
sharlari, aerostat, diri
jabl deb ataluvchi
uchuvchi jismlar Arximed
kuchi tufayli havoga ko‘tariladi (42-rasm). Bu shar
larning ichi havodan
yengil bo‘lgan gaz
lar –
vodorod
yoki
geliy
gazlari bilan to‘ldiriladi.
Normal bosimda 1
m
3
vodorodning og‘irligi 0,9
N, geliyniki 1,8 N,
havoning og‘irligi esa 13 N keladi. Demak, 1 m
3
geliy
qamalgan havo
shariga havo tomonidan 13
N ko‘taruvchi kuch ta’sir etsa, sharning
ko‘taruvchi kuchi 13
N
1,8 N = 11,2 N bo‘ladi. Ho zirgi kunda havo
sharlarining pastki qismi ochiq bo‘lib,
uning ichidagi havo maxsus
yoqilg‘i yordamida qizdirib turiladi. Bunda qizigan havoning zichligi,
sovuq havonikiga nisbatan kichik bo‘lishi e’tiborga olinadi. Dengiz va
okeanlardagi ulkan kemalar ham Arximed kuchi tufayli suzadi.
Kemalarning korpusi po‘lat taxtalardan, qayiqlarniki yog‘och
taxtalardan yasaladi. Taxtalar o‘zaro orasidan suv o‘tmaydigan
qilib
materiallar bilan biriktiriladi. Kemaning suvga botadigan chuqurligi
